Morgunblaðið - 27.10.1989, Side 12

Í2
iíHtíí H'dfLCTí'AO .VS aUOAaUmcn QlQAJW/rJÐHOH
■MORGU'NBLAÐIÐ*FÖSTUDAGUR.2'Z^ÖKTÖBER-T989
d
LJÓÐFÓRNIR
eftir Halldór Blöndal
Menntamálaráðherra hefur látið kosta
kynningarrit um íslenskar bókmenntir, sem
kom út í síðasta mánuði og nokkuð hefur
verið skrifað um, — „Arts and Culture in
Iceland — Literature". í inngangi viðrar
ráðherra það sjónarmið, að íslendingar
hafi haft mikið fyrir að selja físk erlendis
og nú sé kominn tími til að selja menningu
og markaðssetja hana á bókasýningum er-
lendis. Viðleitni, sem er í anda fijálshyggju
og sver sig í ætt við perestrojku Gorb-
atsjovs.
Þessi ritlingur er gefinn út fyrir opinbert
fé og með stimpii menntamálaráðuneytis.
Honum er ætlað að gefa erlendum mönnum
nokkra mynd af þróun bókmennta hér á
landi, hinu besta sé vel til skila haldið en
á engan hallað. í því er vandinn fólginn
að kunna að takmarka sig innan þessa
ramma og yelja rétta menn til að skrifa
um einstaka þætti bókmennta okkar. Ráð-
herra kaus að fela Árna Siguijónssyni,
starfsmanni Máls og menningar, ásamt
Beru Nordal og Guðrúnu Ágústsdóttur, að
hafa ritstjórn á hendi. Ritlingurinn ber höf-
undarmerki ljós.
Örnólfur Thorsson skrifar um gullöld
íslenskra bókmennta og Silja Aðalsteins-
dóttir um bamabækur og ferst það vel úr
hendi. Ámi Siguijónsson skrifar um Hall-
dór Laxness. Vel fer á, að ritgerðir um
þessi efni séu í kynningarriti menntamála-
ráðuneytis fyrir enskumælandi fólk. En það
nær engri átt að skilja við Halldór Laxness
í miðjum pólitískum klíðum,' kalla hann
stuðningsmann (supporter) Sovétríkjanna,
en nefna ekki Skáldatíma á nafn.
Hið sama verður ekki sagt um annað
efni ritlings þessa. Árni Siguijónsson skrif-
ar um íslenskar bókmenntir frá stríðslokum
— „The Terrasso World — Post War Ice-
landic Literature" og Halldór Guðmunds-
son, starfsmaður Máls og menningar, á þar
grein, sem hann nefnir „Samtíðarsögur á
fornri tungu — nokkrir punktar um íslensk-
ar bókmenntir" — „Contemporary Stories
in an Ancient Tongue — Some Remarks
on Icelandic Literature“. í smáa letrinu er
tekið fram, að ritgerð þessi sé ræða, sem
höfundur hafi flutt á þingi Pen-klúbbsins í
Hamborg 1986. Það skýrir, að félagarnir
í Máli og menningu, Árni og Halldór, Ijalla
í stórum dráttum um sömu höfunda og er
það fyrir neðan allar hellur í ljósi ummæla
hins fyrmefnda í Morgunblaðinu 28. sept-
ember sl.: „í kynningarbæklingi er eðlilegt
að nýjar bókmenntir njóti mestrar athygli.
Höfundar sem enn eru að skrifa hljóta að
koma meira við sögu en þeir sem eru hætt-
ir því; verk sem enn eru að seljast og verk
sem eru til umræðu meðal lesenda hljóta
að skipta meira máli í slíku samhengi held-
ur en önnur verk. Þar eru hagsmunir aðila
bókamarkaðarins mestir, og þar er að finna
vaxtarbroddinn í bókmenningu okkar.“
Nú er að athuga hvaða höfunda aðilar
bókamarkaðarins, starfsmenn Máls og
menningar, tína til: Báðir nefna þessi nöfn:
Halldór Laxness, Ólaf Jóhann Sigurðsson,
Thor Vilhjálmsson, Guðberg Bergsson og
Svövu Jakobsdóttur. Auk þess nefnir Hall-
dór Jónas Hallgrímsson og Sigfús Daðason.
í upptalningu Árna eru þessi nöfn: Jakob-
ína Sigurðardóttir, Þorsteinn frá Hamri,
Hannes Pétursson, Snorri Hjartarson, Vé-
steinn Lúðvíksson, Pétur Gunnarsson, Einar
Már Guðmundsson, Ólafur Haukur Símon-
arson, Hafliði Vilhelmsson, Einar Kárason,
Þórarinn Eldjárn, Álfrún Gunnarsdóttir,
Steinunn Sigurðardóttir, Vigdís Grímsdótt-
ir, Gyrðir Elíasson og Sjón. Þessi skáld og
önnur ekki er talin ástæða til að nefna í
ritgerð um íslenskar bókmenntir frá
stríðslokum í kynningarriti, sem ætlað er
til leiðbeiningar erlendum mönnum, er með
stimpli menntamálaráðuneytis og gefið út
á þess kostnað í þeim tilgangi að selja
íslenska menningu eins og fisk.
Ritgerðir Árna og Halldórs eru að efni til
í kreddufullum anda eins og við höfum
vanist í Tímariti Máls og menningar. Og
verða metnar og lesnar af löndum þeirra
sem slíkar, en valda misskilningi erlendis.
Sums staðar er farið rangt með:
Ámi heldur því fram, að fram undir
1950 hafi íslendingar yfirhöfuð ekki kunn-
að að meta skáldskap nema hann rímaði
og stæði í hljóðstaf (To all intents and
purposes, a national and isolationist policy
had reigned until then, with a rigid insisten-
ce that the only poetry worthy of the name
had to rhyme and alliterate according to
traditional prosody). Nú efast ég ekki um,
að Árni Siguijónsson hefur kynnst Sæ-
mundar-Eddu eins og þorri íslendinga, en
Kristján Karlsson
ljóðaháttur og fornyrðislag em lifandi hætt-
ir enn í dag. I dönsunum er farið fijálslega
með stuðla og rím. Það er líka athyglis-
vert, að í kennslubók fyrir framhaldsskóla,
sem Mál og menning hefur gefið út, er
Hel Sigurðar Nordals talið til ljóða og þess
vegna er hans getið í formála sem braut-
ryðjanda í nútíma ljóðagerð. Það væri fróð-
legt að fá svar Áma við því, hvers vegna
hann fer rangt með þetta atriði.
í kynningarriti menntamálaráðuneytisins
er þvert á móti rík ástæða til að skýra
skáldskaparhefð íslendinga fyrir erlendum
þjóðum, — skáldskaparhefð sem er einstæð-
ur menningararfur, sem yrði heimsslys og
ÞORSKAÞING
eftirEinar
Júlíusson
Mér finnst ekki hjá því komist
að gera nokkrar athugasemdir við
ályktanir nýlegra fiskiþinga og við
kjallaragrein Hannesar Hólmsteins
Gissurarsonar „Kvótakerfi, sala
veiðileyfa og auðlindaskattur" í DV
2/10.
Er einkaeignarréttur lausn
á fiskveiðivanda?
Hannes sér réttilega að vandinn
er skortur lífsgæða en telur rang-
lega að lausnin sé myndun einka-
eignarréttar. Hann ber endurtekið
saman skiptingu fisksins í veiði-
heimildir og skiptingu jarðnæðis í
skika handa hveijum einstaklingi
og segir að:
„Hið sama hljóti að gilda um fisk-
inn í sjónum", því „nú er fiskur-
inn í sjónum orðinn svipuð gæði
og jarðnæði". Pannig „helst
sæmiiegur friður með mönnum
og í öðru Iagi vaxa gæðin í hönd-
unum á mönnum. Menn fara
betur með eigið fé en annarra“.
Er jarðnæði og fískistofhar
sambærileg gæði?
Þessi samanburður á jarðnæði
og fiskinum er út í hött og ekkert
annað en rökleysa. Það er vissulega
laush, en ekki endilega sú besta,
að skipta landinu með girðingum í
skika handa hveijum einstaklingi.
Hann getur þá ræktað sinn garð,
og reynt að hámarka sinn arð af
sínum skika. Honum kemur þá ekki
mikið við hvernig aðrir landeigend-
ur hegða sér og ætti ekki að þurfa
að fara með ófrið á hendur þeim
þess vegna. En að sjálfsögðu hlýtur
ekki það sama að gilda um fiskinn
í sjónum. Það gerir það alls ekki.
Við komumst ekkert hjá reglum um
samnýtingu þeirrar auðlindar.
Reglum sem eiga að vemda fiskinn,
stjórna veiðunum og stuðla að sam-
eiginlegri uppbyggingu fiskistofn-
anna og hámörkun heildararðsins.
Ef þær reglur gera það ekki getur
einstaklingurinn ekkert gert til að
auka arðinn af a.m.k. sínum hluta.
Hann getur ekkert gert til að
byggja upp eða vernda sinn litla
hluta af stofninum ef hinir vernda
ekki sinn. Ef Hannes á helminginn
af þorskinum í sjónum þá vaxa þau
gæði ekkert í höndunum á honum
ef ég á hinn helminginn og ofveiði
hann. Það helst vissulega ekki
sæmilegur friður milli okkar Hann-
esar við slík skilyrði, sem eru stjórn-
leysi fremur en fijálsræði.
Eignarréttur á landi
Okkur gæti samt sjálfsagt komið
ágætlega saman sem nágrannar á
afgirtum löndum, þó við hefðum
ólíkar skoðanir á jarðargróða, og
það þótt stjórnmálaskoðanir okkar
væru ólíkar. Við gætum t.d. rökr-
ætt í friði og spekt yfir grindverk-
ið, ræðu og varnaðarorð Seattle
indíánahöfðingja, „Ef vér seljum
land“ (Gangleri 2. hefti bls. 78,
1976), hugleitt saman þau vist-
fræðilegu stórslys sem landeignar-
stefnan hefur valdið og er að valda
t.d. í Brasilíu, og því bráðum örfoka
eylandi sem eitt sinn var viði vaxið
milli fjalls og fjöru, eða minnst orða
Thoreau: „Villt verður veröldin
varðveitt."
Hveijir eiga fiskimiðin?
Þetta var smáútúrdúr um land-
eignarstefnuna. Það er óþarfi að
ræða hér kosti hennar og galla, því
eignarhald á fiskimiðum er allt ann-
ar handleggur, sem krefst samnýt-
ingarreglna og það breytir engu í
því tilliti hvort það eru ákveðnir
útgerðarmenn og erfíngjar þeirra
og kaupendur í útlöndum sem eiga
fiskimiðin í einhveijum eignarhlut-
föllum, eða hvort það er almenning-
ur á íslandi sem á þau sameiginlega
eins og segir í fyrstu grein fiskveiði-
stjómunarlaganna. Allt tal um að
seinni möguleikinn þýði að:
„þá hafi fískistofnamir með öðr-
um orðum verið þjóðnýttir, eins
og jafnaðarmenn vilja vitanlega.
Þá mun mörgum okkar hinna
þykja heldur þröngt fyrir dyr-
um ... Sjálfstæðisflokkurinn var
stofnaður til að beijast við sam-
eignarstefnu, ekki til að fram-
kvæma hana.“
finnst mér ekki samboðið stjórn-
málafræðingi. Hér má líka benda á
traust mótrök Markúsar Möllers í
DV 8/10 og á hve einfaldan og
fallegan hátt Sigríður Arnbjamar-
dóttir sýnir í grein sinni (DV 10/10)
fram á rökvillu og mótsögn þessar-
ar afstöðu.
Leikreglur eða
puttapólitík?
Verði einhvern tímann það stór-
slys að útgerðin eignist kvótana þá
yrði hún í öllu falli, ef hún vill yfir-
höfuð vernda fískinn og efla sinn
hag, að setja upp eitthvert miðstýr-
ingarkerfi sem stjórnaði fiskveiðun-
um af hörku, tæki aðeins mið af
heildarhagsmunum allra útvegs-
manna, takmarkaði því fiskiskipa-
flotann og léti sig alls engu varða
þótt einstakir útgerðarmenn, eða
allir Vestfirðingar, jafnvel allir út-
gerðarmenn, æptu í einum kór að
þeir yrðu að fá fleiri skip til að
græða meira. Já, þótt þeir héldu
öllum Patreksfirðingum í hung-
urgíslingu má sú stjórnun ekkert
gefa eftir, því aukatekjur einstakl-
ingsins af nýju skipi eru allar tekinn
frá heildinni og meira til, en heildar-
kostnaður vex.
Getur útgerðin
stjórnað sér sjálf?
Útgerðin stæði því í raun alls
ekkert betur að vígi en við hinir,
þótt vjð gæfum henni fiskistofna
okkar. Þessi „lausn" Hannesar (og
LIÚ) mundi ekki leysa nokkurn
vanda í sambandi við stjórnun fisk-
veiða. Þvert á móti. Að festa kvóta-
kerfið til lengri tíma og gera kvót-
ana varanlega eða varanlegri eign
útgerðarinnar gerir aðeins illt verra.
Auðvitað er hægt að segja almennt
og með réttu að menn fari betur
Einar Júlíusson
„Bestur til stjórnunar
væri auðlindaskattur.
Við hann þýddi ekkert
að deila eða kvarta.
Rökræður, bænir,
stjórnmálaskoðanir,
mútur eða frændsemi
kæmi engum að gagni.
Kjördæmi ráðherra eða
byggðasjónarmið önn-
ur en nálægðin við fiski-
miðin varðaði hann
ekkert um.“
með eigið fé en annarra. En allt tal
um að útgerðin mundi þá vernda
stofnana vegna þess að þeir eigi
þá (og annars ekki?) hagsmuna að
gæta að útrýma þeim ekki, öfugt
við þjóðina í heild sinni, er ekki
aðeins rökleysa, heldur beinar rang-
hugmyndir, því þessu er þveröfugt
farið. Það eru allar líkur til þess
að stjórnkerfi sem útgerðin kæmi
upp yrði aðeins máttlaust spillingar-
bæli sem gæti alls ekki takmarkað
fiskiflotann. Hefði allt of mikilla
hagsmuna að gæta til að geta tek-
ist á við grundvallarspurningar eins
og hvort veiða skuli smáþorskinn
fyrir norðan, eða hrygningarþorsk-
inn fyrir sunnan. Það er miklu frek-
ar viss von til þess að stjórnkerfi
eða hópur sem stæði fjær þessum
beina hagsmunahóp sem útgerðar-
menn eru geti hamið hann og hjálp-
að honum til að efla sinn hag með
friðun og flotaminnkun. Miklu betra
að fela þessi vandamál hlutlausum
vísindamönnum Hafrannsókna-
stofnunarinnar. Vísindin eiga engra
hagsmuna að gæta nema sannleik-
ans.
Auðlindaskattur sem
stjórnandi
Bestur til stjórnunar væri auð-
lindaskattur. Við hann þýddi ekkert
að deila eða kvarta. Rökræður,
bænir, stjórnmálaskoðanir, mútur
eða frændsemi kæmi engum að
gagni. Kjördæmi ráðherra eða
byggðasjónarmið önnur en nálægð-
in við fiskimiðin varðaði hann ekk-
ert um. Honum, þ.e. skattlagning-
unni, fylgir nánast enginn mögu-
leiki til spillingar. Vissulega hafa
menn misgóðan aðgang að fjár-
magni. Það veldur aðstöðumun,
hvernig svo sem fiskveiðunum er
stjórnað. En Stefánssjóðirnir entust
ekki lengi ef þeir færu að lána fyr-
ir veiðileyfum einhveijum öðrum en
þeim sem fyrir þeim geta fiskað.
Óþarfi er því fyrir Þorstein Pálsson
að hafa áhyggjur af spillingu úr
þeirri átt. Varðandi notkunina á
afrakstri auðlindarinnar gætu auð-
vitað byggðasjónarmið, aukin
ríkisumsvif og alls kyns spilling
komið inn, en þessir peningar eru
ekki verri en aðrir.
Vill útgerðin útrýma
fiskinum?
Það væri ekkert minna en algjört
reiðarslag að gefa útgerðarmönn-
unum fiskistofnana eins og þeir
Hannes, LIÚ o.fl. vilja. Fyrir utan
þá takmarkalausu siðspillingu að
ætla að afhenda í óþökk þjóðarinn-
ar fáeinum einstaklingum auðlind
sem gæti gefið af sér tugi milljarða
árlega væri það vísastur vegur til
að eyðileggja hana, já, til að útrýma
fiskinum strax að fullu og öllu. Um
þá eyðileggingu virðist ríkja ein-
hugur meðal útgerðarmanna. Menn
ættu að kynna sér kröfur, tillögur
og ályktanir þessara manna t.d. í
Tímanum 4. október. Þar sam-