Morgunblaðið - 27.10.1989, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 1989
13
aldrei fyrirgæfist, ef við gleymdum og
ávöxtuðum ekki fyrir næstu kynslóðir.
Lokaerindi Hannesar Péturssonar í Bréfi
um ljóðstafi er þetta:
Og eitt eru þeir, því engir heyra nú framar
aðrir en vér þann klið sem ljóðstafír geyma.
Leyndarmál vorrar tungu. Hvort týnist þeir brátt
fyrir tómlæti, glapsýn, undanslátt,
fíflskap á torgum?
Kristján Karlsson hefur sýnt fram á, að
Einar Benediktsson er fyrsta nútímaskáldið
(modemistinn) hér á landi. Hann er höfund-
ur orðsins brageyra. Jón úr Vör er fyrsta
eiginlega . formbyltingarskáldið. Eða man
nú enginn Þorpið lengur?
Fyrsta bók Matthíasar Johannessens,
Borgin hló, kom út 1958 og hefur hann
síðan verið fremsti ljóðræni túlkandi borgar-
lífs hér á landi:
Ég syng um þig borg og hús foreldra minna
og götur þínar sem liggja inn í hjarta mitt
og binda okkur saman
eins og dauðinn líf og eilífð.
í bijósti mínu berst hjarta þitt
og ljóð þitt fýllir eyru mín,
þegar þú leikur á hörpuna
við lækjargötur og torg.
Þetta er aðeins einn þáttur í auðugri og
fjölþættri ljóðagerð Matthíasar Johannes-
sens, sem sækir mörg yrkisefni sín í inn-
lendá og erlenda sögu og náttúm.
í fyrmefndri grein Árna í Morgunblaðinu
segir: „Ef hér væri um bókmenntasögurit
að ræða væri vitanlega ófært að fjalla ekki
vandlega um höfunda á borð við Einar Bene-
diktsson, Davíð Stefánsson, Tómas Guð-
mundsson og Gunnar Gunnarsson, svo dæmi
séu nefnd.“ í sýnisbók íslenskra ljóða á 20.
öld, sem ætluð er fyrir framhaldsskóla og
gefin er út af Máli og menningu, er ekki
eitt einasta ljóð eftir Einar Benediktsson
eða Davíð Stefánsson. Hvernig skýrir Ámi
það í ljósi þeirra ummæla, sem ég hef hér
tilfært?
Það er athyglisvert, að Ámi skuli fyrst
telja Þorstein frá Hamri, þegar hann nefnir
ljóðskáld frá 1950-1970, þótt hann leyfi
nafni Hannesar Péturssonar að vísu að fljóta
með. Það sýnir einungis, að hann var ekki
ungur á þeim áram eins og ég. Setningar
eins og:
Veiztu hvað gleðin tefur tæpa stund
en treginn lengi
vora á allra vöram og Ung stúlka var mitt
ljóð í menntaskóla. Þessi ljóð ásamt fimm
öðram birtust í Ljóðum ungra skálda 1954
og mín kynslóð hafði eignast sitt skáld.
Meðal þeirra 20 skálda, sem þar er að fínna,
er ekki nafn Þorsteins frá Hamri. Kvæða-
bók Hannesar kom út 1955 og fýrsta bók
Þorsteins, í svörtum kufli, 1958.
Úr því að Árni Siguijónsson fjallar sér-
staklega um Halldór Laxness er ofrausn,
að Halldór Guðmundsson verji miklu rými
til hins sama án þess að nokkurs annars
rithöfundar á sama tímabili sé getið. Enginn
ætlast til, að lítill bæklingur af þessu tagi
sé heilleg bókmenntasaga, en þetta er einum
of langt gengið í einföldun. Þess er skemmst
að minnast, að menntamálaráðherra fór um
Austurland til að minnast Gunnars Gunnars-
sonar.
Aftast í ritlingi menntamálaráðuneytis
er skrá yfír nöfn á skáldum og bókmennta-
tímaritum, sem eiga að duga útlendingum
(Important magazines). Þar á meðal era:
Rauðir pennar og Tímarit Máls og menning-
ar, en ekki Skímir, Vaka, Helgafell né
Nýtt Helgafell. Skrýtilegt eða hitt þó held-
ur, þegar höfundar ritlings menntamála-
ráðuneytis era hafðir í huga.
Það er íhugunarvert, hvaða skáld era
talin upp og hveijum sleppt. Páll Ólafsson,
Kristján Fjallaskáld, Guðmundur frá Sandi
og Jóhann Jónsson era ekki á blaði, sem
lýsir vondum bókmenntasmekk, ef borið er
saman við suma þá, sem nefndir era frá
sama tíma. Hvorki Guðmundur Daníelsson
né Indriði G. Þorsteinsson era nefnttir til
sögunnar, sem lýsir pólitísku ofstæki smá-
borgarans. Báðir þessir rithöfundar njóta
heiðurslauna Alþingis, sem ráðherra
menntamála er skylt að virða. Frásagnarlist
er Guðmundi í blóð borin eins og Hagalín.
Þess vegna er hann e.t.v. mishittur eins og
títt er um menn, sem skrifa svo reiprenn-
andi. Sumir hafa ekki áttað sig á, að hann
er ágætur húmoristi, sem er styrkur hans
og hefur komið æ betur í ljós. T.d. þegar
hann var spurður af Morgunblaðinu, hvað
hann vildi um það segja að vera ekki nefnd-
ur í ritlingi menntamálaráðherra: „Ég giska
á, að þetta sé heldur lítið kver og að við
Indriði höfum verið orðnir of stórir bitar til
að kyngja. Það stendur svo væntanlega til
að gefa út sérstaka bók með okkur tveimur
einum. Þetta ætla ég að giska á án þess
að geta sannað það.“
Indriði G. Þorsteinsson er afburða stílisti
og hefur í raun og vera stöðugt verið að
fara fram.
Hann hefur náð að grípa á mjög við-
kvæmu umbrotaskeiði þjóðlífsins og verið
túlkandi ákveðins augnabliks í sögunni.
Höfundum rits menntamálaráðherra virð-
ist ekki kunnugt, að Kristján Karlsson hafí
komið við sögu síðustu áratugi sem rit-
stjóri, bókmenntafræðingur og skáld. Það
er mikil vanþekking. Þótt Kristján og
Grímur Thomsen séu ólík skáld, svipar þeim
saman um margt. Báðir vora langdvölum
erlendis og sökktu sér í menningarstrauma
samtíðar sinnar, báðir hafa skrifað öðram
betur um íslenskar bókmenntir og báðir
gáfu fyrstu ljóðabók sína út rosknir menn,
þá fullþroska skáld, komnir heim og búnir
að draga sig í hlé frá erli dagsins. Kvæði
beggja era „sannkallaðar „ljóðfómir", utan
og ofan við dægurþrasið, lögð á altari listar-
innar með hreinni lotningu", svo að vitnað
sé til Sigurðar Nordals í formála fyrir ljóð-
mælum Gríms Thomsens. Kristján er ekki
fremur en Grímur skáld sinnar kynslóðar.
Til þess Iét hann of seint í sér heyra. Tök
hans á íslenskri tungu era einstök og per-
sónuleg. í kvæðum sínum reynir hann á
burðarþol einstakra orða og orðasambanda
til hins ýtrasta til þess að gera ljóðmálið
fyllra og myndina skýrari. Hrynjandin er
sterk og fellur að efninu. Ég tek undir með
Bemard Scudder, þegar hann segir, að
Kristján hafí fært út landhelgi íslenskrar
ljóðlistar. Sjálfur myndi hann e.t.v. orða það
svo, að fast, bundið form verði að þola mikla
tilbreytni. Við þurfum að vík'fea ljóðasvið
okkar og kvæði hans eiga að freista þess.
Síðan 1976 hefur Kristján sent frá sér
fímm kvæðabækur og smásagnasafn auk
bókarinnar „Hús, sem hreyfist“ sem hefur
að geyma ritgerðir um sjö ljóðskáld. Hann
er með afkastamestu skáldum okkar síðasta
áratug og hafa önnur ekki meir fram að
leggja en hann. Ég tek sem sýnishom lítið
kvæði, Dr. Charlat liggur veikur á Beekman
Place, úr ljóðabókinni New York:
Mig hvíla ekki hægindi heldur vatnið sem strýkst
hljóðlaust um múrinn;
fyrst vætlar úr mosanum
hér fellur áin hávær í pípum um húsið,
East River hin áin sem ég heyri ekki strýkst
hljóðlaust um stöpla múrsins
meðan hljóðlausir grannir leggir
hverfa sporlaust í fjarskann.
Ég hef verið að velta fyrir mér, hvemig
kynningarrit menntamálaráðherra sé til orð-
ið. Ég hef komist að þeirri niðurstöðu að
upphaflega hafi verið hugmyndin, að Mál
og menning gæfí ritið út til kynningar á
útgáfustarfsemi sinni, en síðan hafí riflast
upp, hver væri menntamálaráðherra. Þá
hafí ritinu verið breytt lítils háttar í skynd-
ingu og það síðan gefíð út á kostnað ríkis-
ins og í nafni menntamálaráðuneytis til
þess að fá opinberan stimpil. Enga aðra
skýringu get ég fundið á kynningarriti
menntamálaráðuneytis, þegar ég hugsa um
það i heild. Eins og Ámi Siguijónsson segir
í Morgunblaðinu eiga aðilar bókamarkaðar-
ins mest í húfí, hvemig að kynningarriti er
staðið.
Htífundur er þingmaður
SjálfstæðisHokksins á Norðurlandi eystra.
þykkti aðalfundur Fiskideildar
Skagafjarðat' einróma og sendi til
Fjórðungsþings fiskideilda á Norð-
urlandi tillögu með ályktun m.a.
um að:
„þorskaflinn 1990 til 1991 verði
ákveðinn 400 þús. tonn og aðrar
fiskitegundir í samræmi við
tekjuþörf fiskiskipafiotans“,
enda „er skrifborðsvinna á Ha-
frannsóknastofnuninni ekki
marktæk“.
Hverjir styðja þessar
tillögur?
Framsóknarflokkurinn, og þá
væntanlega sjávarútvegsráðherra
hans, virðist standa einhuga að
baki þessum „róttæku tillögum um
varanlegar úrbætur á rekstraraf-
komu sjávarútvegs" því þetta eru
stórfyrirsagnir yfir þverar síður
Tímans. Bæði forsíðuna og síðu 5
inni í blaðinu. Norðlendingar sam-
þykktu tillöguna einróma og var
hún send áfram til Fiskiþings 1989.
Það verður fróðlegt að fylgjast með
afdrifum herinar þar. Skyldu þessar
„varanlegu úrbætur“ verða sam-
þykktar þar í þriðja sinn einum
rómi? Hvaða aðrar tillögur hefur
útgerðin þar fram að færa um
hvernig hún vill stjórna fískveiðun-
um og sjálfri sér? Hvort eða hvern-
ig vill hún að henni verði stjórnað?
Hver er skoðun þingsins á tillögum
Péturs Bjarnasonar (Mbl. 19/9) að
kvótinn verði miðaður við höfðatölu,
en þær finnst mér vera þær allra
skynsamlegustu sem fram hafa
komið? Hvernig, eða hvort vill út-
gerðin koma í veg fyrir að veiddum
smáfiski sé hent í sjóinn aftur? Eða
varðar okkur e.t.v. ekkert um hvað
útgerðin vill? Eiga þessir menn og
þessi þing nokkuð að stjórna físk-
veiðum íslendinga? Er þorskstofn-
inn ekki nógu illa farinn eftir þá?
Á flota- og tekjuþörf þeirra sér
nokkur takmörk? Á að hlusta á
þennan róg þeirra um þá vísinda-
menn okkar sem mest hafa fyrir
þá gert? Á að treysta þeim fyrir
lífsbjörg okkar barna, fjöreggi þjóð-
arinnar? Er ekki kominn tími til
þess að við förum að stjórna fisk-
veiðunum, og reyndar landinu öllu?
Höfundur er eðlisfræðingvr.