Morgunblaðið - 05.11.1989, Blaðsíða 24

24 C
MÓRGÍJNBLAÐIÐ MENNIIMGÁRSTRAUMAR b^knl^agur L nóvember i989
MYNDLIST /Lifa listamenn á ab selja
verk sínf
Að lifa á list-
markaðinum
OFT KEMUR fram í viðtölum við listafólk að það geti aðeins stund-
að listsköpun sína takmarkað, í tima sem er stolið frá brauðstriti
og öðru veraldlegu vafstri, sem fylgir þeirri lifsnauðsyn að hafa í
sig og á. Þetta leiðir hugann að því hvað þurfi til að listamenn
hafi lifibrauð af sinni list, og jafhframt hvort slíkt sé yfirleitt
hægt hér.
, Sigurður Einars- q’
Vftv'jOi'"!; son i Listasaihinu
í //Máiverk og kjóf
fngona ar i Hafiiarborg
V* ^ - Ninnýí Gallerí -j
| Klippimynaii V//,.
essvsla: N^\n\Oí'<^aI I
2sS>'»“ "NS
Björg Þorsteins-
dóttir í Norræna
húsinu
&
Howb^ ~ Sýnir hjáSævari ^ ,
Listmunauppboð Karli vfetWr'l?V'
fiucigaiieruuupió
’am í nóvember
Björg Þorsteins-
dóttir í Norræna
húsinu -xs
ÍÍÉÍSlBorg:
Listo,unaUj

'PPbod
Sýnir i .
«b:
r.

Listamenn
eru mis-
hrifiiir af
kynningum,
en ... “
Isem einföldustu máli má segja,
að listamenn geti haft lifibrauð
af list sinni á tvennan hátt: með
því að selja verk sín á almennum
markaði, og með því að njóta
styrkja til list-
sköpunar.
Ef listamönn-
um tekst að selja
verk sín í nægi-
legu magni og við
nógu háu verði til
að geta lifað á
því, þá er það gott
og vel. En mark-
aðurinn getur því miður ekki verið
allsheijarlausn í þessu máli, sem
verður hveijum manni ljóst við
nánari umhugsun.
Þeir listamenn sem hafa náð
að skapa sér markað, ef svo má
að orði komast, þurftu flestir að
vinna í mörg ár og og sýna jafnvel
í áratugi áður en þeir fóru að lifa
af listinni; annað tveggja þurfti
þann tíma til að venja markaðinn
við þeirra list — eða þeir þurftu
þann tíma til að laga verk sín að
smekk markaðarins. Eftirspumin.
ræðst nefnilega ekki alltaf af list-
rænum verðleikum, heldur ráða
aðrir þættir meiru þar um.
Mörg dæmi eru þekkt um svo-
kallaða héraðs- og bæjarlista-
menn, sem eiga sinn ákveðna sess
heima fyrir, en þekkjast varla út
fyrir hreppamörkin. Einnig eru
verk vissra listamanna t.d. áber-
andi mikið í eigu hægrimanna, og
verk annarra í eigu vinstrisinna.
Loks tengjast sumir listamenn
ákveðnum þjóðfélagshópum meira
en öðmm; jafnvel hestamenn eiga
sína hirðmálara.
Listrænt gildi þeirra verka sem
keypt em skiptir kaupendur alltof
oft litlu máli; að listamaðurinn sé
af réttum pólitískum lit, máli réttu
ijöllin eða réttu hestana, það verða
aðalatriði. í gegnum tíðina hefur
markaðsgildi samtímalistaverka
ætíð ráðist meira af slíkum þáttum
en listrænu gildi, svo hér er ekki
neitt nýtt á ferðinni; það er aðeins
tíminn sem leiðir hið listræna mat
til hásætis, þegar aðrir þættir falla
í gleymsku.
Fleiri orsakir takmarka gildi
markaðarins. Til að öðlast athygli
markaðarins og fjölmiðla þarf að
sýna oft og sýna mikið. Það er
óvíst að það sé heppilegt fyrir lista-
mann að sýna nema með nokkurra
ára millibili, en í hraða nútímans
vilja menn gleymast á skemmri
tíma en það. Einnig er mikið af
þeirri list, sem síðustu áratugi
hefur verið talin hve framsæknust
og einna best fallin til þess að
vekja menn til umhugsunar um
ýmsa þætti tilverunnar, alls ekki
markaðshæf í venjulegum skiln-
ingi þess orðs. Hér er um að ræða
hugmyndalist af ýmsu tagi, um-
hverfislist, uppsetningar og gjöm-
inga, svo nokkuð sé nefnt; fæst
af þessu er hægt að ramma inn
og bjóða falt á hefðbundinn hátt.
Af þessu má sjá, að markaðin-
um er einum og sér varla treyst-
andi til að skapa listamönnum
lífvænlegt umhverfi, vegna þess
að hann leggur aðeins takmörkuð
gildi til grundvállar mati sínu, gildi
sem mörg hver hafa lítið með
myndlist að gera. Eins greinir list-
markaðurinn lítt á milli þeirra
framsæknu og hinna, sem einfald-
lega fylgja viðurkenndum for-
skriftum; listræn gæði og nýlunda
er engin trygging fyrir sölu, og í
raun oftar en ekki listamanninum
fjötur um fót við sölu listaverka.
Að lokum má nefna að listmark-
aðurinn er þrátt fyrir allt líkur
öllum öðrum mörkuðum í eðli sínu;
það selst helst, sem mest er hald-
ið fram — þar til annað (svo sem
,,vörugæði“) kemur í ljós. Á meðan
auglýsingar og vörutilboð gegna
þessu hlutverki fyrir flestar vöru-
tegundir, gegna fjölmiðlar því fyr-
ir myndlistina, með kynningum og
viðtölum, gagnrýni og umfjöllun.
En fjölmiðlarnir gegna hlutverkinu
misvel, og hafa í raun misgóða
aðstöðu til að fjalla um myndlist
— og standa prentmiðlar og sjón-
varp þar best að vígi (hvemig
þeir nýta þá aðstöðu er svo allt
annar handleggur).
Listamenn eru mishrifnir af
kynningum, en skilja vissulega
gildi þeirra. Á meðan sumir kunna
á miðlana, passa upp á að eiga
vini-á réttum stöðum og minna á
sig reglulega, hafa aðrir lítið fjöl-
miðlageð og sækjast síður en svo
eftir að láta nokkum miðil vita
af því sem þeir em að gera. Það
kemur síðan niður á „markaðs-
stöðunni", en sú staða hefur —
enn og aftur — ekkert með list-
rænt gildi verkanna að gera.
Þannig er listmarkaðurinn á
íslandi ekki þess megnugur einn
og sér að gera þeim listamönnum,
sem stunda list sína af alvöra,
kleift að lifa á list sinni. Fleira
þarf að koma til.
Hvernig er styrkjum við
íslenska myndlist háttað?
eftir Eirík
Þorláksson
LEIKLIST/Z/^r/fer alþýbanf
Leihhús sem uppeldis-
og menningarmiðstöð
ÍSLENDINGAR HAFA löngum státað sig afþví að eiga heimsmet í
leikhússókn. Hins vegar hefur ekki oft verið kannað hveijir sækja
leikhús hér á landi og í hvaða tilgangi? Það er kominn tími á rann-
sóknir sem geta gefið okkur vísbendingu um skiptingu áhorfenda
eftir aldri, kyni, menntun og þjóðfélagsstöðu á einstakar leiksýning-
ar bæði í stofnanaleikhúsum og hjá ftjálsum leikhópum. Hver eru
viðhorf áhorfenda til leikhússins og verkefnavalsins? Er eitthvað til
í gömlum lummunni um að „fólkið“ — almenningur vilji aðeins sjá
söngleiki og farsa? Hveð er það eiginlega sem „fólkið“ vill? (Spenn-
andi verkeftii fyrir leikhús- og félagsfræðinga.)
jóðleikhús er fyrir þjóðina,
sem er allt fólkið í landinu.
Ef fólkið í landinu er alþýða
manna, er þá Þjóðleikhúsið al-
þýðuleikhús? Kemur alþýðan í
Þjóðleikhúsið, eða
fer hún frekar í
leikhúsið, sem er
kennt við hana,
Alþýðuleikhúsið?
Ef til vill sækir
alþýðan hvorugt
eftir Hlín þessara leikhúsa,
Agnorsdóttur en fer frekar að
horfa á Bibbu í
Gríniðjunni. Ef sú væri raunin, þá
gæti Gríniðjan kallað sig Alþýðu-
leikhús.
Umræðan um alþýðuleikhús er
ekki ný af nálinni í leikhúslifi
Evrópu. Leikhúsmenn álfunnar
hafa frá því á síðustu öld skrifað
og skeggrætt um nauðsyn leikhúss
fyrir „massann“ — alþýðustéttim-
ar í stórborgunum. Og ýmislegt
hefur verið framkvæmt. Nægir þar
að nefna tilraunir Franz Mehring
og félaga hans í Fijálsa alþýðu-
leikhúsinu í Þýskalandi í lok
síðustu aldar. Þeir ráku leikhús,
sem var algerlega háð áhorfendum
sinum fjárhagslega. í tengslum við
leikhúsið fáku þeir sterk áhorfen-
dasamtök m.a. til þess að koma í
veg fyrir að leikhúsið þyrfti að
vera háð afskiptum borgaralegra
aðila, peningamanna, sem yfirleitt
ráku leikhús á þeim tíma. í stjórn
leikhússins vora þó alltaf skiptar
skoðanir um markmið og verk-
efnaval; t.d. hvort þetta alþýðu-
leikhús ætti að virka sem uppeldis-
stöð í Ieiklistinni fyrir alþýðuna
m.a. með því að setja á svið sígild
verk leikbókmenntanna? í öðrum
löndum voru gerðar svipaðar til-
raunir um alþýðuleikhús m.a. í
Sovétríkjunum undir stjórn Meyer-
holds og á 4. áratugnum i Svíþjóð
undir stjórn Lindbergs. Lindberg
skilgreindi alþýðuleikhús sem leik-
hús fyrir alla þjóðina án tillits til
stéttarstöðu og likjast hugmyndir
hans miklu frekar hugmynd okkar
í dag um það sem kallað er þjóð-
leikhús. Hinsvegar var markmið
Lindbergs með tali sínu um al-
þýðuleikhús, að kynna „Listina“
og sígild leikverk fyrir ómenntaðri
alþýðunni. Honum fannst leik-
húsið hafa stóra uppeldishlutverki
að gegna gagnvart fólkinu.
Hugmyndir manna um alþýðu-
leikhús hafa verið mismunandi allt
eftir þvi hvemig þjóðfélagsástand-
ið hefur verið hveiju sinni. Ef til
vill eiga hugmyndir um leikhús í
milljónaþjóðfélögum ekki við á ís-
landi. Við getum þó heilmikið lært
af sögunni. í dag lifum við á frjáls-
lyndum og hálf skoðanalausum
tímum. Allt er leyfilegt. Spuming-
in er þó ennþá, fyrir hveija rekum
við leikhús? Hefur leikhúsið nægi-
legan áhuga á áhorfendum sínum?
Nú um helgina ræðir leikhús-
fólk um framtíð Þjóðleikhúss, sem
loka á með vorinu vegna viðgerða
og endurbóta. Enduropnun þess
hlýtur að kalla á ný rekstrarform,
breytt viðhorf, nýja stöðu. Með
tilkomu Borgarleikhúss, nýrri
framtíð í Þjóðleikhúsi, stöðugri
fjölgun lítilla atvinnuleikhópa,
eykst fjölbreytnin- í leikhúslífinu.
Sú íjölbreytni hlýtur að kalla á
betri skilgreiningij á fjölmörgum
hlutverkum leikhússins í samfé-
laginu.
Þetta ert þú
Plata sem ekki er plata.
DÆGURTÓNLIST //.,7/,/ erplata
plataf
ÞETTA ERTÞÚ
EKKIER langt síðan hljómsveitin Reptilicus sendi frá sér plötu sem
ekki var plata í venjulegum skilningi þess orðs. Þegar „platan“ er
tekin úr umslaginu kemur í ljós svartmáluð LP-plata með áfastri
blöðru. Tvær aukablöðrur eru í umslaginu. Aftaná því eru ýtarlegar
leiðbeiningar um hvernig á að nota uppblásna blöðru, h(jómplötuna
og plötuspilara til að spila lagið Tat twam asi, sem er á a-hlið. Á
b-hlið er síðan „extended mix“ að eigin vali.
Reptilicus skipa tveir piltar, Guð-
mundur Ingi Markússon og Jó-
hann Eiríksson, en við gerð plötunn-
ar kom einnig við sögu Bjami „móhí-
kani“, sem söng eitt sinn með hljóm-
sveitinni Sjálfsfró-
un. Nú hefur Rep-
tilicus ekki aðeins
sent frá sér téða
„plötu“, heldur átt
íög á safnsnældum
og væntanleg önn-
ur safnsnælda með
eftir Árno tónlist hljómsveit-
Motthíasson arinnar, sem erfitt
er að lýsa. Ég leitaði til piltanna í
Reptilicus og þeir sögðu mér að þeir
hefðu hist i desember síðastliðnum
og á fyrsta fundi þeirra hafi hljóm-
sveitin verið stofnuð. Tónlist sveitar-
innar sögðu þeir byggjast á spuna
að mestu leyti, en þeir hefðu alltaf
einhveija grunnhuginynd í huga þeg-
ar farið væri af stað. Þeir sögðust
nýta sér venjuleg hljóðfæri en einnig
mikið af tölvum og allskyns hljóð-
framleiðslutólum og „drasli", enda
hefðu þeir gaman af frumstæðum
hávaða ekki síður en stafrænum
hljóðum. Þeir sögðu að Tat twam