Morgunblaðið - 04.01.1990, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ FIM]V1TUDAGUR.4., JA^ÚAR 19í9Q .
Lagasetning' um
ílskveiðistj ómun
Hagnýtingarréttindi
útgerðarinnar
eftirHermann
Þórðarson
Miklar umræður eiga sér nú stað
um fiskveiðistjórnun og eru skoðan-
ir mjög skiptar eins og eðlilegt er
um slíkt hagsmunamál þjóðarinnar.
Ýmsar kerfistillögur
Margir hafa lagt til mismunandi
kerfi sem slík fiskveiðistjórnun
ætti að byggjast á og nefnt ýmsum
nöfnum, eins og uppboðskerfi, auð-
lindaskattskerfi, veiðileyfasölu,
kvótakerfi, sóknarkerfi, kvótakerfi
tengt landshlutum eða sveitarfélög-
um og svo framvegis. Jafnvel hefur
verið lagt til að gera fiskimiðin að
grundvelli hlutafélags. Hér er ekki
ætlunin að leggja til neitt slíkt kerfi
enda er slíkt að byija á öfugum
enda þessa ferils sem setning nýrr-
ar löggjafar um fiskveiðistjórnun
er. Ætlunin er að fjalla um þær
grundvallarreglur sem fiskveiði-
stjórnunin byggist og ætti að byggj-
ast á og eru jafnframt í samræmi
við hefðbundnar hugmyndir um
réttindi til nýtingar auðlinda okkar.
Ný löggjöf
Löggjöf um fiskveiðar og fisk-
veiðistjórnun ætti að hafa eftirfar-
andi atriði að leiðarljósi:
1. Piskistofnar í kringum ísland
séu sameign þjóðarinnar.
2. Lögin tryggi viðgang auðlind-
arinnar, að hún spillist hvorki né
glatist.
3. Lögin skerði ekki hefðbundin
réttindi eða möguleika manna um-
fram það sem liðir 1 og 2 hér að
ofan krefjast. Þau hygli ekki ein-
stökum aðilum á kostnað annarra,
hvort sem um er að ræða einstakl-
inga, atvinnugreinar, byggðarlög
eða landshluta.
Núverandi löggjöf er alveg af-
dráttarlaus hvað fyrstu tvö atriðin
varðar en ekki um það þriðja. Ljóst
er að það hefur verið virt í núver-
andi kvótakerfi að miklu leyti með
úthlutun veiðileyfis (kvóta) á skip
en . er ekki lögfest með þessum
hætti. Réttarstaða útgerðar er t.d.
óljós enda greinir menn oftast á
um hana og leggja helst til að verði
breytt á einn eða annan hátt. Þetta
atriði tæki af tvímæli þar um og
skýrði réttarstöðu málsaðila. Oft
tala menn um anda laganna þegar
lög eni túlkuð og skýrð. Með þessu
þriðja meginatriði er komið það við-
horf sem nauðsynlegt er til að nota
megi lögin til leiðbeiningar (t.d. um
kvótaúthlutun) og úrskurðar um
ágreiningsatriði.
Sumum finnst e.t.v. ofangreind
atriði sjálfsögð, öðrum að þarna sé
um ósættanleg sjónarmið að ræða.
Því er til að svara að réttarfar okk-
ar byggist á sjálfsögðum hlutum,
og tilvera okkar veltur á því að við
finnum leið til ásættanlegrar fisk-
veiðistjómunar.
Deilurnar um fiskveiðistjórnun
snúast einkum um þetta atriði.
Hver á að hafa þennan rétt og með
hvaða hætti á að deila út þessum
réttindum? Eignarrétti og hagnýt-
ingarrétti er oft ruglað saman og
gjarnan sagt sem svo að útgerðar-
menn eigi fiskistofnana. Menn hafa
með einkennilegum hætti skipst
mjög í tvö horn um þetta atriði.
Þá, sem halda því fram að útgerðar-
menn eigi að eiga eða kaupa sér
eignarrétt að fiskistofnunum og svo
hina sem vilja að útgerðarmenn
hvorki eigi stofnana né hafi hagnýt-
ingarrétt á þeim umfram aðra. Hið
eðlilega og það sem er í samræmi
við viðteknar hugmyndir okkar um
rétt og réttarfar er hvorugt af
þessu. Útgerð á íslandi á ekki fiski-
stofnana en hún hefur réttindi til
hagnýtingar þeirra umfram aðra
aðila í krafti þeirrar hefðar sem
skapast hefur af starfsemi útgerð-
arinnar fyrir daga fiskveiðistjórn-
unar. Séu þessi réttindi tekin af
útgerðinni er brotinn á henni hefð-
arréttur. Sambærileg réttindasvipt-
ing væri til dæmis ef bændur væru
sviptir réttinum til að stunda land-
búnað á jörðum sínum. Þeir mættu
eiga þær áfram en hefðu ekki rétt
til að stunda búskapinn þar umfram
aðra. Af einhveijum ástæðum eru
þeir til sem vilja líta svo á að útgerð-
armenn eigi að hafa minni rétt en
aðrar stéttir hvað atvinnuöryggi og
skilyrði til atvinnurekstrar varðar.
Takmörk hefðarinnar
A hinn bóginn er réttur útgerðar-
manna til hagnýtingar fiskistofna
takmarkaður við hefð. Núverandi
útgerðarmenn hafa ekki rétt um-
fram aðra til að nýta fiskistofna
sem hingað til hafa verið lítt eða
ekki nýttir. Það gæti reynst all-
nokkur hvatning og vaxtarbroddur
til aukinnar nýtingar á vannýttum
tegundum að hafa slíkar veiðar
fijálsar þar til hæfilegt magn berst
að landi af slíkum tegundum.
Það er fróðlegt að líta til þess
hversu mikil virðing hefur að sumu
leyti verið borin fyrir hefðarréttin-
um í núverandi fiskveiðikerfi. Jafn-
vel var það svo í byijun að aflasæl-
ir skipstjórar sem fluttu sig milli
skipa fengu úthlutað kvóta í sam-
ræmi við sína fyrri reynslu án þess
að útgerðin þar sem þeir voru áður
misst nokkuð af sínum (hans)
kvóta. Þetta var dæmalaus oftúlkun
á þessum rétti þar sem réttur allra
hinna skertist þegar til lengri tíma
var litið. Nákvæm skilgreining og
góður skilningur hlutaðeigandi að-
ila á þessum hefðbundna hagnýt-
ingarrétti er forsenda þess að skip-
an fiskveiðistjórnunar verði leyst
með ásættanlegum hætti.
Kvótaúthlutun
Þá erum við komin að spurning-
unni með hvaða hætti á að deila
út réttindum til fiskveiða. í núver-
andi kvótakerfi hefur Alþingi bund-
ið í lög með hvaða hætti þetta skuli
gert. Þar virðist hafa verið reynt
að virða það sjónarmið að lögin
skuli ekki skerða hefðbundin rétt-
indi og möguleika manna umfram
það sem verndun fiskistofna krefst.
Það hefur ekki tekist að sumu leyti
og augljós ágalli er að sveigjanleiki
kerf isins er of mikill til að samræm-
ast fiskverndunarsjónarmiðinu.
Kvótaúthlutun er annars svo viða-
mikið mál að henni verða ekki gerð
frekari skil hér.
Skilgreining
hagnýtingarréttar
Hvað felur hagnýtingarréttur á
fiskistofnunum í sér? I núverandi
kvótakerfi (skv. skilningi greinar-
höfundar) er hann á þessa lund:
1) Rétturinn (veiðileyfi) er af-
hentur endurgjaldslaust.
2) Rétturinn er bundinn við skip.
3) Rétturinn er varanlegur (?)
með árlegri úthlutun kvóta.
4) Kvótinn felur í sér veiði að
ákveðnu hámarki einstakra teg-
unda (með verulegum sveigjan-
leika).
Hermann Þórðarson
„Réttindi útvegsmanna
og hagsmunir þjóðar-
innar væru tryggð á
mun betri veg en á þann
hátt sem gert er í nú-
gildandi lögum og rétt-
arstaða beggja aðila
ljósari.“
5) Kvótinn er með nokkrum tak-
mörkunum framseljanlegur varan-
lega (?) eða tímabundið.
Framsal og endurgjald
Ýnisir telja að það sé rétturinn ,
til að framselja kvóta sem geri það
að verkum að veiðikvóti sé verð-
mætur, gjöf til útgerðarmanna upp
á milljarðaverðmæti. En hin raun-
verulegu verðmæti kvótans fyrir
útgerðarmenn felast í hinum varan-
lega hagnýtingarrétti. Við þurfum
ekki að velkjast í vafa um að hann
er verðmætur. Og jafnframt er það
fyllilega réttmæt krafa íslensku
þjóðarinnar að útgerðarmenn greiði
fyrir þau verðmæti á einn eða ann-
an hátt. Þá er átt við að það er
skylda útgerðarmanna að sjá til
þess að útgerð skili þjóðarbúinu sem
mestum arði, flotinn sé ekki of stór
eða óhagkvæmur og hámarks-
hagnaður komi til eðlilegrar skatt-
lagningar. Það er athyglisvert að
þegar núverandi kvótakerfi var í
smíðum átti ekki að leyfa tímabund-
ið framsal aflakvóta milli skipa.
Og vissulega hefði slíkt bann komið
í veg fýrir verslun með úthlutaðan
kvóta hvers árs, þ.e. kvótaleigu.
Hins vegar hníga öll rök að því að
framsalsrétturinn, tímabundinn eða
varanlegur, sé mikilvægastur þeirra
atriða sem stuðlar að aukinni hag-
kvæmni í útgerð undir fiskveiði-
stjórnun og tryggir að þróun út-
gerðar sé í höndum hennar sjálfrar.
Einnig er það ljóst að rétturinn til
að selja eða framselja kvóta sam-
ræmist alls ekki endurgjaldslausri
kvótaúthlutun. Það gengur skýlaust
gegn því þriðja meginatriði sem
sett var fram í upphafi að lögin
skuli ekki hygla einum aðila á
kostnað annars. Hér er því lagt til
að fyrsta lið yrði breytt á eftirfar-
andi hátt og lögfestur með viðeig-
andi hætti:
1) Rétturinn (veiðileyfi) er af-
hentur gegn endurgjaldi. Heildar-
endurgjald útgerðar miðist við þá
auknu hagkvæmni sem hún hefur
af rétti til framsals kvóta.
Endurgjald fyrir aukna
hagkvæmni — ekki
auðlindarskattur
Útgerðarmenn kunna að reka
upp ramakvein, kalla þetta auðlind-
arskatt og telja að með þessu séu
hefðbundin réttindi þeirra eða
möguleikar skertir. Svo er alls ekki.
Fyrir daga fiskveiðistjórnunar gátu
útgerðarmenn einungis hagnýtt sér
það sem þeir veiddu. Með rétti til
að framselja kvóta geta útgerðar-
menn haft hag af því sem þeir veiða
ekki. Endurgjaldið er því greiðsla
fyrir möguleika til aukinnar hag-
kvæmni. Lagasetning einskorðar
sig ekki við einn málsaðila og það
grundvallaratriði sem tryggir rétt-
indi útvegsmanna sker jafnframt
úr um þetta.
Þjóðarsátt um
fískveiðistefnu
Verði málum skipað með þeim
hætti sem hér er lagt til myndi
margt ávinnast. Þjóðarsátt ýrði að
líkindum um þess skipan mála þar
sem fyrir réttinn til framsals kvóta
kæmi endurgjald og landsmönnum
þannig ekki mismunað. Útgerðar-
menn hefðu tryggingu fyrir eðli-
legri þróun útgerðarmála án af-
skipta ríkisvaldsins. Réttindi út-
vegsmanna og hagsmunir þjóðar-
innar væru tryggð á mun betri veg
en á þann hátt sem gert er í núgild-
andi lögum og réttarstaða beggja
aðila ljósari.
Höfiindur starfar viðog&hlutí
Ögurvík hf.
DANSSKÓLI HERMANNS RAGNARS
Bolholti 6, l.hæð og Austurströnd 3 Seltjarnarnesi, húsi SPRON
OKKAR DANSAR ERU SPES
ÞAÐ GETA ALLIR LÆRT AÐ DANSA
KENNSLA HEFST MÁNUDAGINN 8. JANÚAR1990
Kennum allt, sem ykkur langar til að dansa, börnum, unglingum og fullorðnum.
Innritun nýrra nemenda hefst miðvikudaginn 4. janúar 1990 frá kl.
14-18.
Símar 68 74 80 og 68 75 80. Hringið strax og verið með frá byrjun.

Barnadansar
Undirstaða fyrir allan samkvæmis-
dans. Hrmgdansar og sungið með.
Uamhr og splunkunýir dansar.
dansar
antkvœniis- .
iBlUlf'
|»»«r
Fyrir alla, börn,
unglinga, ungt fólk
og fullorðna.
W T
yj
Merkjapróf DÍ:
Brons - silfur - gull.
Þjálfum fyrir danskeppni vetrarins.
Hagnýta heimskerfið fyrir fullorðna.
Jozzleikskólinn
Spennandi leikdansar fyr
yngstu börnin.
vnr