Morgunblaðið - 15.03.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. MARZ 1990
Vilja breyta vökva-
kerfi DC-10 þotna
Washington. Reuter.
BANDARÍSKA flugmálastjórnin (FAA) gaf út tilmæli þess efhis í
gær að vökvakerfí DC-10 þotna yrði breytt þannig að flugmenn
gætu flogið henni og lent af öryggi þótt meiriháttar bilun yrði í því.
Ákvörðun þessi er tekin í fram-
haldi af slysinu í Sioux City 19.
júli sl. er hreyfildiskur brotnaði í
stélhreyfli DC-10 þotu frá United
Airlines með þeim afleiðingum að
Suður-Afríka:
Manntjón í
óeirðum
Jóhannesarborg. Reuter.
FJÓRIR menn biðu bana og 25
særðust í óeirðum í Suður-
Afríku í fyrrakvöld. Þúsundir
manna tóku þátt í verkfollum til
að mótmæla aðskilnaðarstefnu
stjórnar hvíta minnihlutans.
hreyfillinn tættist í sundur og vök-
vakerfi þotunnar varð óvirkt. At-
vikið varð á flugi, flugmönnunum
tókst að stjórna vélinni og aðflug
heppnaðist með því að gefa hreyfl-
unum tveimur sem eftir voru
mismikið afl en þotan brotlenti
hins vegar og fórust 112 af 296
sem um borð voru.
Tilmæli FAA eru sögð frá fram-
leiðendum DC-10 þotunnar,
McDonnell Douglas flugvélaverk-
smiðjunnar, komin. Verksmiðjum-
ar fundu lausnina en FAA gekk
síðan úr skugga um ágæti hennar
í tilraunaflugi. Lausnin er í því
fólgin að tengja tæki við vökva-
kerfið sem kemur í veg fyrir að
það tæmist af vökva þótt leiðslur
í stélinu tætist í sundur.
Reuter
David Levy (í ræðustól lengst t.h.), húsnæðismálaráðherra ísraels, úr Likud-flokknum, flytur ræðu þeg-
ar lagður er hornsteinn að nýju byggðarlagi gyðinga í Austur-Jerúsalem. Borgarhlutinn er að mestu
byggður Palestínumönnum og hafa Bandaríkjamenn og fleiri þjóðir gagnrýnt landnám gyðinga á þess-
um slóðum.
*
Valdabarátta í Israel:
Stóru flokkarnir biðla
til bókstafstrúarmanna
Jerúsalem, Tel Aviv. Reuter og dpa.
STÓRU flokkarnir tveir í Israel, Likud og Verkamannaflokkurinn,
reyna nú ákaft að vinna hylli þingmanna nokkurra smáflokka bók-
stafstrúarmanna. Þeir munu ríða baggamuninn er greidd verða at-
kvæði á þinginu, Knesset, í dag um vantraust á stjórn Yitzhaks
Shamirs úr Likúd. Shamir rak á þriðjudag Shimon Peres, formann
Verkamannaflokksins, úr samsteypustjórninni og sleit hinn síðar-
nefhdi þá stjórnarsamstarfí flokkanna.
Til óeirða kom víða um land,
m.a. í mörgum borgarhverfum
blökkumanna, eftir mótmælafundi
þar sem þess var krafist að heimal-
öndin yrðu aftur sameinuð Suður-
Afríku. Köstuðu mótmælendur
grjóti á opinberar byggingar og á
bifreiðar í eigu ríkisins, s.s. stræt-
isvagna. Meðal þeirra sem slösuð-
ust voru þrír lögreglumenn.
Róstusamt hefur verið í Suður-
Afríku í nokkrar vikur og segja
fulltrúar mannréttindasamtaka að
rúmlega 200 manns hafi beðið
bana í óeirðum á rúmum mánuði.
Adriaan Vlok, lögreglumálaráð-
herra Suður-Afríku, sagði á þingi
sl. þriðjudag, að 104 menn hefðu
beðið bana í ofbeldisaðgerðum í
blökkumannahverfum næstu 12
daga þar á undan.
Stjórn hvíta minnihlutans birti
í gær fjárlagafrumvarp næsta fjár-
hagsárs, sem hefst 1. apríl nk. og
boðar það betri tíð fyrir blökku-
menn. Það gerir ráð fyrir miklum
niðurskurði útgjalda til vamarmála
en verulega auknum fjárstuðningi
við blökkumenn. Verða þeir fjár-
munir sem losna með niðurskurði
til varnarmála notaðir til umbóta
á sviði húsnæðis- og menntamála
blökkumanna.
Stjómmálaskýrendur töldu
margir að Peres stæði öllu betur
að vígi, gæti myndað nauman meiri-
hluta og því fellt Shamir. Orsök
ágreiningsins var afstaða til friðar-
frumkvæðis Bandaríkjamanna sem
hafa lagt til að fulltrúar ísraela og
Palestínumanna ræðist við í Kaíró
um mögulegar kosningar á her-
numdu svæðunum. Shamir ítrekaði
í gær harðlínustefnu flokks síns,
vísaði í reynd á bug tillögum Banda-
ríkjamanna og gaf í skyn að mark-
mið Likuds væri að tryggja víðlend-
ara ísrael. Harðlínumenn krefjast
þessa að hernumdu svæðin verði
einfaldlega innlimuð f landið og vísa
öllum samningum við Palestínu-
menn á bug. Forsætisráðherrann
sagði ennfremur að ekki kæmi til
greina að semja um framtíð Jerúsal-
em; hún yrði um alla framtíð í hönd-
um Israela. Bandaríkjamenn hafa
gagnrýnt þá ákvörðun ísraels-
stjórnar að stofnsetja ný byggðar-
lög gyðinga í Jerúsalem umhverfis
austurhluta borgarinnar sem
byggður er múslimum. Shamir og
Peres eru sammála um að treysta
tök ísraela á allri borginni.
Verkamannaflokkurinn lagði
mesta áherslu á að ná samkomu-
lagi við smáflokkinn Degel Torah.
Leiðtogi Degel Torah, Itzhak Ra-
vitz, átti fund með Peres síðdegis
í gær og sagði að viðræðurnar hefðu
verið „gagnlegar.“ Andlegur leið-
togi smáflokksins, Eliezer_ Shach
rabbí, er hlynntur því að ísraelar
fylgi hófsamri stefnu varðandi
hernumdu svæðin.
Blöð í arabalöndunum sögðu sum
hver að deilurnar í ísrael væru sett-
ar á svið til þess eins að stjórnin
þyrfti ekki að taka afstöðu til friðar-
tillagna Bandaríkjamanna og ísra-
elar gætu þannig drepið málinu á
dreif.
Grænland:
Greenex-nám-
unni lokað
á þessu ári
Kaupmannahöfn. Frá Nils Jörgen Bruun,
fréttaritara Morgunblaðsins.
HREINN hagnaður námafélags-
ins Greenex sem vinnur sink og
blý í Marmorilik í Vestur-Græn-
landi nam 184 milljónum danskra
króna (1,7 milljörðum ísl. kr.) á
árinu 1989. Félagið greiddi
grænlensku landstjórninni 128
millj. dkr. (1,2 milljarða ísl. kr.)
í leyfísgjöld, 26 milljónum meira
en árið áður. Greenex-náman er
eina náman sem unnið er við á
Grænlandi, en henni verður lok-
að á þessu ári þar sem vinnsluefii-
in, sink og blý, eru til þurrðar
gengin.
Leyfisgjöldin hafa verið mjög
mikilvæg fyrir efnhagslífið á
Grænlandi og landstjórnin leitar nú
logandi ljósi að nýjum tekjustofn-
um. Vonast er eftir tekjum af olíu-
svæðinu í Jamesonland í Austur-
Grænlandi, en samningar land-
stjórnarinnar og olíufélaganna
ARCO og Agip fóru út um þúfur
og liggja niðri í augnablikinu. Olíu-
félögin vilja ekki borga ákveðið
gjald af hverri tunnu, eins og sam-
ið var um fyrir mörgum árum. Olíu-
markaðurinn og olíuverðið hafa
breyst svo að nú gerist það hvergi
í heiminum að olíufélög borgi
tunnugjald. Olíufélögin hafa farið
fram á að upprunalegu samningun-
um yprði breytt og er þeim samn-
ingaviðræðum sem- sé ekki lokið.
Greenex seldi blý og sink frá
Grænlandi fyrir 843 milljónir dkr.
(um 7,8 milljarða ísl. kr.) á árinu
1989. Arðgreiðsla til hluthafa nam
180 millj. dkr. (1,7 milljörðum ísl.
kr.). Stærsti hluthafinn er sænska
fyrirtækjasamsteypan Boliden. Að
jafnaði unnu 214 manns í nám-
unni, þar af 40 Grænlendingar.
Litháen:
Erfitt að rjúfa
efiiahagstengslin
við Sovétríkin
Moskvu. Reuter.
Á EINNI kvöldstund lýstu Litháar yfir, að þeir væru sjálfstæð
þjóð, en jaínvel þótt Moskvustjórnin hefði ekkert við þá yfirlýs-
ingu að athuga tæki það langan tíma fyrir þá að losna úr faðmlög-
unum við Sovétríkin. Litháar, sem eru 3,6 milljónir, eru raunar
miklu meira en sjálfúm sér nógir með landbúnaðarafurðir en alger-
lega upp á Sovétríkin komnir með olíu og jarðgas, baðmull, málma,
dráttarvélar og bifreiðar.
Viðskiptahalli Litháa gagnvart
öðrum sovétlýðveldum er 1,4 millj-
arðar rúblna á ári (2,3 milljarðar
dollara á skráðu gengi) og raunar
meiri ef miðað væri við heims-
markaðsverð og Sovétmenn segj-
ast munu framvísa öðrum reikn-
ingum einnig og hærri verði Lithá-
en sjálfstætt ríki. 17 milljarðar
rúblna (27 milljarðar dollara)
vegna fjárfestingar í landinu; fjór-
ir milljarðar rúblna (sex millj. doll-
ara) vegna óafgreiddra pantana
og 6,3 milljarðar rúblna (10 millj-
arðar dollara) féllu síðan Liháum
í skaut sem þeirra skerfur af
skuldum alríkisins innanlands.
Það er Litháum hins vegar til
St. Stanislás-dómkirkjan í Vilnius, höfúðborg Litháens. Hún var
byggð árið 1387 og hefúr siðan verið eyðilögð og endurgerð þrisv-
ar sinnum.
framdráttar, að landbúnaðurinn
er líklega hvergi betur rekinn í
Sovétríkjunum en þar og auk þess
hefur mikil iðnvæðing átt sér stað
í landinu á síðustu áratugum, eink-
um í léttaiðnaði. Þar er til dæmis
eina verksmiðjan í öllum Sovétríkj-
unum, sem framleiðir rafmagns-
mæla fyrir heimili, og 30% vinnu-
aflsins teljast „menntuð og sér-
hæfð“. Er það hlutfall hvergi
hærra í Sovétríkjunum og hag-
vöxturinn er einnig sá mesti í
ríkjasambandinu.
Síðastliðinn þríðjudag steig
þingið í Litháen enn eitt skrefíð í
sjálfstæðisátt með því að lýsa yfir,
að verksmiðjum, sem hafa verið
undir sameiginlegri stjórn Litháa
og Sovétmann, yrði hér eftir
stjómað af Litháum einum en tek-
ið var fram, að staðið yrði við alla
samninga við verksmiðjur í Sov-
étríkjunum. Litháar eru þegar
farnir að ræða um að ganga í
Evrópubandalagið í fyllingu
tímans en gera sér þó fulla grein
fyrir, að tilkostnaður þeirra við
landbúnaðar- og iðnframleiðsluna
er miklu meiri en í Vestur-Evrópu
og framleiðnin minni.
Komi til þess, að Sovétstjórnin
ljái máls á sjálfstæðu Litháen og
leggi fram fyrrnefnda reikninga
ætla Litháar að koma með sína
reikninga á móti og miklu hærri.
Sem dæmi má nefna, að þeir ætla
að krefjast 300 milljarða rúblna
(491 milljarðs dollara) í bætur
fyrir 300.000 manns, sem vöru
drepnir eða hurfu á stalínstíman-
John Hiden, yfirmaður Eystra-
saltsríkjadeildarinnar við Brad-
ford-háskólann í Bretlandi, segir,
að Litháum hafi tekist að ráða
fram úr miklu erfíðara ástandi
árið 1918 þegar mestallur iðnaður
í landinu var í rúst eftir stríðið
og hann spáir því, að þeim muni
vegna vel fái þeir tækifæri til.