Morgunblaðið - 10.05.1990, Blaðsíða 22

22_________________MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 1990__
Opið bréf til Eyfirðinga
—■ vegna áhuga sumra þeirra fyrir álverksmiðju við EyjaQörð
2. grein
írá Stefáni
Valgeirssyni
Nýlega hlustaði ég á umræður
um mengun frá álverksmiðju og
viðtal við einn af embættismönnum
ríkisins á því sviði. Þessi þáttur var
á Rás 2 miðvikudaginn 28. mars
sl. Það sem vakti sérstaka athygli
mína var að ekki hafa verið gerðar
mengunarmælingar frá álverinu í
Straumsvík í 4 ár, segi og skrifa i
4 ár, að sögn viðmælandans. Við-
komandi maður kenndi íjárskorti
um þetta eftirlitsleysi eins og venja
er í svona tilvikum. Þessar umræð-
ur urðu til þess að ég gerði ráðstaf-
anir til að fá niðurstöðu á þeirri
könnin sem gerð var í Straumsvík
árið 1986. Mér lék forvitni á að
vita hvort þetta sleifaralag á eftir-
liti þarna væri vegna þess að meng-
un frá verksmiðjunni hafi reynst í
lágmarki miðað við þær viðmiðun-
arreglur sem viðurkenndar eru.
Mér barst í hendur þessi skýrsla
frá Hollustuvemd ríkisins. Þá kem-
ur í ljós að þessar mælingar eru
þær einu sem gerðar hafa verið af
íslenskum aðilum frá því að verk-
smiðjan tók til starfa 1969. Þegar
verksmiðjan var byggð var engin
hreinsun á útblásturslofti frá verk-
smiðjunni. Árið 1973 var verk-
smiðjunni gert skylt af heilbrigðis-
yfirvöldum hér að setja upp búnað
til hreinsunar á flúoríðsamböndum
úr lofti frá kerskálum verksmiðj-
unnar. Uppsetningu þurrhreinsi-
búnaðarins var ekki lokið fyrr en
9 árum síðar eða árið 1982. Svo
liðu enn 4 ár þar til að starfsfólk
Hollustuvemdar ríkisins gerði
þessa einu mælingu, sem gerð hef-
ur verið og hver varð svo niðurstað-
an? í skýrslunni stendur þetta m.a.:
„Niðurstöðumar sýna að þegar
mælingar stóðu yfir var flúoríð-
mengun hjá álverinu meiri en við-
unandi getur talist. Þetta á einkum
við um loftkennd flúoríð." Og síðan
segir: „Rykmengun mældist
nokkm meiri en viðunandi getur
talist." Síðar í skýrslunni segir:
„Álverið í StraUmsvík starfar sam-
kvæmt lögum frá árinu 1966 ásamt
síðari breytingum. Engin mörk eru
í þessum lögum fyrir hámark
mengunarefna, sem ieyfilegt er að
berist frá verksmiðjunni. I fram-
haldi af kröfu heilbrigðisyfirvalda
um að settur yrði upp hreinsibúnað-
ur á afsogsloft á rafgreiningarkeij-
um í kerskálum verksmiðjunnar
komu fram eftirfarandi tillögur um
mörk, sem stefnt skyldi að sem
leyfileg hámörk fyrir mengunarefni
í útblásturslofti frá verksmiðjunni:
Heildarflúoríð 1 kg pr. tonn af áli.
Heildarryk 5 kg pr. tonn af áli.
Þessi mörk voru í samræmi við
kröfur sem gerðar voru á þeim
tíma, þ.e.a.s. 1977, til nýrra og
endurbyggðra verksmiðja í Banda-
ríkjunum. ÍSAL hefur ekki talið að
verksmiðjan geti staðið við þessi
mörk, en hefur samþykkt að miðað
verði við eftirfarandi mörk: Heild-
arflúoríð 2 kg pr. tonn af áli. Heild-
arryk 4,5 kg pr. tonn af áli. Miðað
við 90% nýtni þekjubúnaðar.“
Um mengun frá álverksmiðjum
almennt segir í skýrslunni: „Loft-
mengun frá álframleiðslu hefur
víða valdið miklu tjóni. Þar eru
aðallega flúoríðsambönd, brenni-
steinsdíoxíð, ryk og fjölhringa
arómatískt kolvetnissambönd eða
tjöruefni (PAH), sem hafa verið
vandamál. Þegar notuð eru svoköll-
uð forbökuð rafskaut er tjörumeng-
unin ekki áhyggjuefni. Með breytt-
um framleiðsluaðferðum, fullkomn-
ari hreinsibúnaði og öflugra eftír-
liti hefur tekist að draga mjög úr
mengun frá áliðnaði."
í lokaorðum segir: „Niðurstöður
útblástursmælinganna í álverinu í
Straumsvík sumarið 1986 gefa
mynd af því ástandi, sem var til
staðar þegar mælingamar fóru
fram. Flúoríð- og rykmengun í út-
blásturslofti frá verksmiðjunni
mældist óviðunandi. Niðurstöður
eru hærri en þau mörk, sem ísal
hefur talið sig geta ábyrgst. Mikið
af vandamálum kom upp í sam-
bandi við rekstur í kerskálum og í
sambandi við þurrhreinsistöð I.
meðan mælingamar stóðu yfir.
Nauðsynlegt er að setja ákveðin
mörk fyrir útblástursmengun frá
álverksmiðjunni í Straumsvík.
Bæta þarf reglubundið eftirlit,
koma á reglubundnum mengunar-
mælingum og vinna markvisst að
því, að mengun haldist í lágmarki.
Eðlilegt er að álverksmiðjan í
Straumsvík afli sér starfsleyfis í
samræmi við reglugerð nr. 390 frá
1985. í starfsleyfi fyrirtækja koma
fram útblástursmörk og reglur um
aðra mengunarþætti."
Allar þessar tilvitnanir eru úr
skýrslu Hollustuverndar ríkisins.
Þrátt fyrir þetta ástand, það kæru-
leysi og sofandahátt sem stjórnvöld
hafa sýnt í sambandi við mengun
þar sem fram kom í þeirri einu
athugun, sem gerð hefur verið, að
mengunin var a.m.k. tvöfalt meiri
en talið er viðunahdi, á að stefna
að því að byggð verði álbræðsla
allt að 4'/« sinnum stærri en álverk-
smiðjan Straumsvík og henni verði
jafnvel valinn staður við Eyjafjörð.
Undir þetta er tekið án þess að það
liggi fyrir, hvaða afleiðingar. slíkt
gæti haft í för með sér.
Ég vil ráðleggja þeim Eyfirðing-
um sem virðast gera allt sem í
þeirra valdi stendur til að fá álver
norður, að gera ferð suður og sjá
og fmna hvernig ástandið er þar á
góðviðrisdögum í nágrenni við ál-
verið. Þeir munu sjá blámóðuna
allt í kringum Straumsvík, fá
remmu og ónot í háls ef þeir nema
staðar og fara út úr bíl sínum.
Þessi mengunarmóða liggur með
öllum undirhlíðum skagans þegar
þannig viðrar og er öllum sýnileg
sem eitthvað sjá.
Forstöðumaður Hollustuverndar
ríkisins, Ólafur Pétursson, segir
m.a. um umhverfísáhrif frá álverk-
smiðjum: „Blöð, blóm og ávextir
geta orðið fyrir skemmdum, en
líklega eru blöðin næmust. Annar
mjög mikilvægur eiginleiki flúors
er að hann safnast fyrir í plöntum,
þannig áð flúorstyrkur í plöntum
getur orðið tiltölulega mikill, þótt
styrkur í andrúmsloftinu sé lítill.
Vegna þess að plöntur safna í sig
flúor er líklegt að grasætur sér-
staklega verði fyrir áhrifum um-
fram önnur dýr af völdum flúor-
mengunar. Nautgripir eru taldir
viðkvæmastir og eru 25-40 ppm.
flúors í þurrefni fóðurs talin vera
þolmörk. Flúor sest fyrir í beinum
dýra og veldur m.a. tannlosi og
tannsliti. Beinin verða hijúf og
stökk og liðamót stirð. Brenni-
steinstvíoxíð er mjög alvarlegur
mengunarvaldur í heiminum í daer.
þar sem talið er að hann sé aðal-
ástæðan fyrir súru regnvatni. Áhrif
á dýr og menn er fyrst og fremst
í öndunarfærin og háð styrk efnis-
ins í andrúmsloftinu og hve oft og
hve lengi hvert sinn mengunin á
sér stað. Áhrif kerbrota frá álverinu
á umhverfið fer alfarið eftir þeirri
förgunaraðferð sem valin er. Ker-
brot innihalda mikið af flúorsam-
böndum, einnig eru cyanidsambönd
til staðar. Mikilvægast er að sig-
vatn frá kerbrotum komist ekki í
ferskvatn þar sem flúorsambönd
og að sjálfsögðu einnig cyanidsam-
bönd geta orsakað eitrun í lífverum.
Umhverfisröskun af völdum álvers
er mjög háð gróðurfari, landnýt-
ingu og dreifíngu mengunarefna í
lofti. Þar sem ljóst er að ekki er
hægt að segja fyrir um styrk flú-
ors í gróðri og grasætum þótt aukn-
ing flúors í andrúmslofti megi
áætla út frá forrannsókn, þá telur
Ólafur Pétursson mjög varasamt
að blanda saman áliðnaði og land-
búnaði."
Heyrt hef ég að einn álagentinn
hafí sagt á fundi í Eyjafirði, að
þessu með mengunina þýði lítið að
hafa áhyggjur af því hún væri lítið
minni hér en annars staðar í Evr-
Stefán Valgeirsson
„Það sem vakti sér-
staka athygli mína var
að ekki hafa verið gerð-
ar mengunarmælingar
frá álverinu í Straums-
vík í 4 ár, segi og skrifa
í 4 ár, að sögn viðmæl-
andans.“
ópu. Þessi ummæli finnast mér
fáránleg og eru glöggt dæmi um
það, hvemig þessi áróður er matbú-
inn.
Hér var á ferð sænskur náttúru-
fræðingur, sem ég bar þessi tilvitn-
uðu orð undir. Hann sagðist hafa
heyrt að hér væri einhver mengun
í fjörum og í kringum fískvinfislu-
hús og sláturhús, en úr því ætti
að vera auðvelt að bæta ef skilning-
ur á nauðsyn þess væri fyrir hendi.
Það væri líka einhver mengun áf
bifreiðum í þéttbýli, en loftmengun
er hér ekki umtalsverð og fráleitt
að jafna henni við það ástand sem
orðið er í Evrópu. Slíkt er fjarri
öllu lagi.
Úrgangur úr 400 þús. tonna
álveri
Áætla má að aðalúrgangur, sem
út i umhverfið fer frá álveri, sem
framleiðir 400 þús. tonn af áli á
árí og búið er bæði þurrhreinsibún-
aði og þvottaturni, sé eftirfarandi:
Gert er ráð fyrir forlokuðum
skautum.
a) Út í andrúmsloftið: ryk 780
tonn á ári. Flúor (HF og F) 280
tonn á ári.
Hér er rétt að vekja athygli á
að Heilbrigðiseftirlit ríkisins hefur
af því spurnir að í þróun sé breytt
mötunaraðferð keija sem miði að
því að spara orku. Þessi breytta
mötunaraðferð hefur einnig í för
með sér aukna flúormengun þannig
að sé hún notuð má gera ráð fyrir
að í reynd sleppi 1 kg flúors fyrir
hvert framleitt tonn af áli út í
umhverfið miðað við sömu forsend-
ur og áður.
Brennisteinstvíoxíð 2.010 tonn á
ári.
Koltvíoxíð auk kolmónoxíðs í
óvissu magni 780 tonn á ári.
Til sjávar frá sjóþvottaturni: flú-
or 39 tonn á ári.
Brennisteinstvíoxíð 13.500 tonn
á ári.
Til sjávar úr kerbrotum. Kerbrot
alls 6 þús. tonn á ári, þar af:
Flúor 1.170 tonn á ári.
Á1 900 tonn á ári.
Natríum 900 tonn á ári.
Cýaníð 3 tonn á ári.
Einangrun, kolefni, oxíð, karbíð
og fleira 3.000 tonn á ári.
Tölumar hér á undan gera ráð
fyrir að á milli 96-97% af allri
mengun frá rafgreiningarkerum sé
beint til hreinsibúnaðar. Sé það
hægt verður það að teljast mjög
góður árangur.
Hvað gæti það þýtt fyrir byggð-
ir Eyjafjarðar ef allt að 400 þús.
tonna álbræðsla yrði byggð þar?
Allar þessar tölur eru miðaðar við
fullkominn hreinsibúnað. Ef eitt-
hvað ber út af margfaldast meng-
unin, t.d. vegna flúors.
Höfundur er alþingismaður
Samtaka umjafhréttiog
félagshyggju í
Norðurlandskjördæmi eystra.
NEYTENDAMAL
Sætuefiii geta vald-
ið taugatruflunum
í mars sl. var birt hér á neyt-
endasiðu inntak greinar úr
vísindatímariti eins virtasta
háskóia Bandaríkjanna,
Massachusetts Institute of Tec-
hnologý (MIT), um áhættu af
sætuefhum. Efiii greinarinnar
var mjög áhugaverð samantekt
á rannsóknum, virkni og
áhættu sem fylgt getur neyslu
á aspartami eða NutraSweet.
Eins og fram kemur í þeirri
grein, svo og þeirri sem hér
fylgir á eftir, hafa „virtir
vísindamenn" alls ekki verið á
eitt sáttir um öryggi sætuefiiis-
ins fyrir alla neytendur.
Sætuefnið aspartam hefur að-
eins verið á markaði síðan árið
1973 og á þeim tíma hefur sætu-
efninu verið fundin leið í svo
margar fæðutegundir að það
verður ekki auðveldlega sniðgeng-
ið. Þó allur fjöldi fólks virðist
þola aspartamið eru þeir margir
sem gera það ekki. Það getur því
verið spurning hvort taka eigi til-
lit til þeirra einstaklinga sem hlot-
ið geta skaða af neyslu þess.
Á árinu 1988 bárust Fæðu- og
lyfjaeftirliti Bandaríkanna (FDA)
nokkur hundruð kvartanir vegna
aukaáhrifa aspartams. í febrúar-
riti „New Scientist 1988 var skýrt
frá því, að H.J. Roberts, forstjóri
Palm Beach Institute for Medical
Research í Flórída, hafí haldið því
fram að aspartam geti haft skað-
leg áhrif á heilsuna. Hann rann-
sakaði hóp fólks eða 551 sem
höfðu orðið fyrir aukaverkunum
vegna neyslu á aspartami. Veru-
leg óþægindi höfðu komið fram
hjá 157 eða 28,5 prósentum. Ell-
efu misstu sjón á öðru eða báðum
augum. Um það bil þriðjungur
þjáðist af miklum svima og um
helmingur hópsins kvartaði undan
slæmum höfuðverkjum. Konur
reynast vera þrisvar sinnum næm-
ari fyrir aspartami en karlar. Tek-
ið er dæmi um truflandi áhrif
aspartams og segir frá 18 ára
pilti sem, eftir að hafa drukkið
tvo lítra af gosi með aspartami
varð svo ruglaður að hann gat
ekki fundið leiðina heim til sín,
þó hann væri staddur í eigin íbúð-
arhverfi. í kjölfar rannsókna sinna
segir Roberts að sætuefnið þurfi
að rannsaka eins fljótt og mögu-
legt sé. —
Aspartamið sem er um 200
sinnum sætara en sykur brotnar
niður í u.þ.b. 50% phenylalanin,
40% asparticsýru og um 10%
methylalkohol. Roberts heldur því
fram að methylalkoholið í aspart-
aminu hafí valdið skaða á sjón-
himnunni. Phenylalanin sem er
amínósýra hefur áhrif á tauga-
kerfíð og heila- starfsemina eins
og áður hefur komið fram. í grein-
inni er því haldið fram, að ýmis
aukaáhrif eins minnisleysi og rugl
geti horfið þegar hætt sé neyslu
sætu- efnisins. Þar segir einnig,
að vísindamenn hafi reynt að setja
þrýsing á FDA með að hefja rann-
sóknir á sætuefninu í ljósi þeirra
aukaáhrifa sem komið hafa fram.
En Fæðu- og lyfjaeftirlit Banda-
ríkjanna gerir ekki kröfur um að
aukefni séu prófuð á mönnum
áður en þau eru sett á almennan
markað, segir í lok greinarinnar.
Fyrir okkur íslendinga er brýnt
SPEKI DAGSINS
Ekki tjáir að þegja,
þegar sannleikann þarf að
segja.
að fylgjast með þeirri umræðu,
sem fram fer á erlendum vett-
vangi, um áhrif hinna ýmsu auk-
efna á líkamsstarfsemina. í ljósi
stöðugt nýrra upplýsinga er ekki
síður nauðsynlegt að náið eftirlit
verði með notkun hinna marg-
íslegu aukefna í matvælaiðnaði.
M. Þorv.