Morgunblaðið - 28.07.1990, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JÚLÍ 1990
Frá Snorrasteftiu:
Völvur, gyðjur o g j ötname yj ar
Samtal um kvenmyndir í Eddukvæðunum
Á Snorrastefnu Stoíiiunar Sigurðar Nordals, sem lauk í gær, voru
haldnir áhugaverðir fyrirlestrar um völvur og gyðjur og jötunmeyjar.
Af því tilefni bað ég Gro Steinsland, Else Mundal, Britt-Mari Nasström
og Lotte Motz að tala við mig um konur í eddukvæðunum og Snorra-
Eddu.
Völvur
Else: Það er athyglisvert að völv-
ur gegna stóru og miðlægu hlut-
verki í mörgum eddukvæðum en í
Snorra-Eddu eru þær vai'la nefndar.
Völvan eru líka dularfullt fyrirbæri.
Það er eiginlega um tvenns konar
völvur að ræða, jarðneskar og goð-
sögulegar. Á sama hátt og gyðjurn-
ar eru tvenns konar, jarðneskar eins
og hofgyðjan og goðsögulegar eins
og ásynjumar. Það er freistandi að
skoða þetta sem sem hliðstæður.
Spurningin er bara hvernig sam-
bandinu á milli völvanna er háttað.
Hvort goðsögulega völvan talar
gegnum hina jarðnesku völvu eða
er eins konar fyrirmynd hennar.
Britt-Mari: Það eru raunar til
samsvarandi mynstur í fomöld, þar
sem nafn guðdómsins færist yfir á
æðsta þjón hans . . . Else: Og þá
gætum við spurt hvort völvan hafi
kannski verið dýrkuð? Það vitum við
lítið um. Við höfum hins vegar heim-
ildir um að fólk bar óttablandna virð-
ingu fyrir jarðnesku völvunum.
Dagný: Er það sem þú kallar
„goðsögulega völvu“ ein völva, sú
elsta, máttugasta og ægilegasta —
eða vom goðsögulegu völvurnar
margar?
Elsa: Þær vom nokkrar. Og þær
höfðu ólík hlutverk.
Gro: Já, við höfum til dæmis bæði
völvuna og Heiði í Völuspá. Það er
ekki víst að þær séu sama völvan
eða gegni sama hlutverki.
Britt-Mari: Enn önnur meginvölva
er í Baldurs draumum. Óðinn stork-
ar henni og segir að hún sé engin
völva heldur þriggja þursa móðir eða
jötunn.
Else: Það eru mörg völvunöfn í
Eddunni sem hafa ólíkar vísanir svo
sem völvunafnið Gróa, Heiður - og
Hyndla.
Lotte: Hyndla? En hún var jötun-
mey.
Gro: Já. Goðsögulegu völvurnar
voru jötnakyns. Lotte: Það er senni-
lega rétt. Hyndla var fædd með jötn-
um. En undarlegt er að engar goð-
sögulegar völvur skuli vera í íslend-
ingasögunum! Ég hef að minnsta
kosti engar fundið. Og þó koma þar
fyrir flestar af þeim hugmyndum
sem eru í Eddunni.
Gro: Islendingasögurnar eru um
samfélag manna, eddukvæðin um
samfélag guða og hetja.
Lotte: Það breytir því ekki að ís-
lendingasögurnar rúma margar
ákaflega fornlegar hugmyndir og ég
held að maður geti fengið í þeim
nokkuð góða hugmynd um það á
hvað fólk trúði. Eg held að eddu-
kvæðin séu meiri tilbúningur, séu
sett saman með ákveðin markmið í
huga, trúarleg eða pólitísk. Eddu-
kvæðin eru áróðurskvæði.
Gro: Gætirðu ekki sagt nákvæm-
lega það sama um íslendingasögurn-
ar. Þær eru líka tilbúningur.
Lotte: Ekki á sama hátt. Goðsagn-
irnar eru búnar til af prestum,
stjórnmálamönnum og spámönnum
til að fá fólk til að hugsa á einhvern
ákveðinn hátt.
Gyðjur
Dagný: í fyrirlestri þínum, Britt-
Mari, varstu á þeirri skoðun að allar
þær gyðjur sem Snorri telur upp séu
í raun og veru ein og sama gyðjan.
Afar jjölhæf gyðja, sem getur tekið
á sig margar og ólíkar myndir.
Britt-Mari: Ekki allar gyðjurnar,
heldur þær sem Snorri telur upp í
35. kafla í Snorra-Eddu. í næsta
kafla telur hann upp aðrar og öðru
vísi gyðjur. Allar gyðjurnar í 35.
kafla hafa hins vegar eiginleika sem
tilheyra sömu sviðum og ég held að
upphaflega hafi verið ein, mikil
gyðja sem var heitið á til marg-
víslegrar hjálpar. Þegar trúin brejút-
ist síðan í goðafræði hafa menn
haldið að hér væri um margar gyðj-
ur að ræða. Kannski hefur það bara
vakað fyrir Snorra að hafa einhveija
.reiðu á öllum þessum gyðjum sem
koma fyrir í kenningunum? Ég var
alla vega að reyna að skilja og skýra
þessa gyðjuþulu hans og vegna þess
að gyðjurnar í þulunni hafa sömu
eða svipaða eiginleika skildi ég þær
sem ólíkar birtingarmyndir hinnar
miklu gyðju, Friggjar eða Freyju eða
hvað sem menn kjósa að kalla hana.
Svo koma aðrar gyðjur sem standa
utan við þetta mynstur svo sem
Skaði og Gerður. Ástæðuna fyrir því
að þær eru ekki með hinum gyðjun-
um skildi ég þegar ég las grein eft-
ir Elsu um feðraveldið á miðöldum,
þar sem hún bendir á að giftu gyðj-
urnar eru oft taldar með mönnum
sínum þó að það rugli flokkunina á
þeim; Frigg er talin með Óðni, Gerð-
ur með Frey o.s.frv.
Else: En bara það að Snorri telur
upp þessi átján gyðjunöfn bendir til
að gyðja sú sem þú gerir ráð fyrir
hafi verið tilbeðin mikið og dýrkunin
á henni hafi verið óhemju lífseig.
Britt: Já, óhemju lífseig. Og þess-
ari miklu, máttugu gyðju sem hafði
svo marga eiginleika, gengdi svo
mörgum hlutverkum, hefur lítið ver-
ið sinnt í fræðunum. Hún hlýtur að
hafa verið tilbeðin bæði af körlum
og konum. Gyðjurnar hafa hins veg-
ar allar verið stimplaðar með ein-
hvers konar fijósemisstimpli, búið
og basta - voða ómerkilegt.
Else: Þú telur þá að hinn kvenlegi
guðdómur hafi ekki verið eins sund-
urgreindur eða sérhæfður upphaf-
lega og karlaguðirnir?
Britt: Nei, og þetta kemur mjög
120 fm íbúðirtil sölu
sem henta vel fyrir eldra fólk
Á góðum stað í Grafarvogi eru vel skipulagðar íbúðir
til sölu. Góðar suðursv., stórar stofur og þvhús á hæð-
inni. Bílsk. fylgir. íbúðirnar seljast tilb. eða styttra
komnar. íbúðirnar verða til sýnis á næstu dögum.
Örn ísebarn, byggingameistari,
sími 31104.
911 KA 91 97A LARUS Þ' VALDIMARSS0N FRAMKVÆMDASTJÓRI
L I I JU’LlO/U KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. löggiltur fasteignasali
Til sölu eru að koma m.a. eigna:
í þríbýlishúsi á Teigunum
Neðri hæð 4ra herb. 102,6 fm við Hofteig. Sérinng. Sólsv. Danfoss
kerfi. Bílsk. 36 fm. Trjágarður. Skuldlaus. Laus 1. okt.
Suðuríbúð með góðum bílskúr
2ja herb. 59,2 fm við Stelkshóla. Rúmg. sólsv. Ágæt sameign. Bílskúr.
21,7 fm. Laus strax.
Úrvalsíbúð í nýja miðbænum
4ra herb. við Ofanleiti 104 fm auk sameignar. Sérþvottah. JP-innr.
Tvennar svalir. Góður bílsk. Húsnæðisl. kr. 1,3 millj. Endaíb. með útsýni.
Séríbúð í þríbýlishúsi
2ja herb. við Dígranesveg Kóp. jarðh. ekki niðurgr. 63,5 fm nettó.
Sérinng. Sérhiti. Mikið endurn. (gler, póstar, parket, sólskáli). Stór
ræktuð lóð. Verð aðeins kr. 4,5 milij.
Skammt frá Háskólanum - útsýni
3ja herb. ib. á 4. hæð í suöurenda við Birkimel. Sólsvalir. Nýtt eidh. Ris-
herb. fylgir með snyrtingu. Skuldlaus eign. Laus fljótl. Sanngjarnt verð.
Skammt frá Sundlaugunum
Stór og góð 3ja herb. kjíb. lítið niðurgr. Hiti og inng. eru sér. Nýtt
gler o.fl.
Góð íbúð á góðu verði
Rúmg. suðuríb. í þriggja hæða blokk við Blikahóla. 87 fm nettó. Sam-
eign var endurn. á sl. ári. Mikið útsýni. Húsnæðislán kr. 1,8 millj.
Verð aðeins kr. 5,5 millj.
Á útsýnisstað við Norðurbrún
Parhús méð 6 herb. rúmg. íb. á efri hæð. Sólverönd. Neðri hæð: 2
góð herb. með sérsnyrtingu, þvottah., geymslu, innb. bílsk. og rúmg.
föndurherb.
Fjársterkir kaupendur óska eftir:
3ja-4ra herb. íb. í Vesturbæ Kóp. eða í Hliðahv. Helst með bílsk.
2ja-3ja herb. góðri íb. í Árbæjarhv., Selási eða Ártúnsholti.
Raðhúsi í Mosfellsbæ með 2ja-4ra herb. íb.
3ja-4ra herb. íb. í neðra Breiðholti. Skipti mögul. á 2ja herb. ib. í lyftuh.
í frábæru útsýni.
• • •
Opiðídag kl. 10.00-16.00.
Fjöldi fjársterkra kaupenda.
Almenna fasteignasalan sf. ____________________________
var stofnuð 12. júlí 1944. LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
AIMENNA
FASTEIGNASALAN
_________________________ífcíMM DuDál
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 548. þáttur
Haraldur Sigurgeirsson á
Akureyri kom að máli við mig
og sagðist hafa heyrt í fréttum
að einhverjir góðir menn hefðu
„tekið hús á forseta íslands".
Honum brá að vonum nokkuð
við þessa frétt, en brátt kom í
ljós að þetta átti að merkja að
forsetinn hefði fengið vinsam-
lega heimsókn. Þótti Haraldi að
vonum skjóta hér skökku við um
orðalagið. Samkvæmt Orðabók
Menningarsjóðs er að taka hús
á einhveijum = „ráðast óvænt
á e-n heima hjá honum“. Lítum
aðeins í Blöndal líka. Þar er
orðasambandið þýtt á dönsku:
1) overfalde en i ens Hjem; 2)
bryde ind i ens Hus el. Lejlighed
uden Ejerens el. Beboerens
Tilladelse“.
Þurfum við frekari vitnanna
við? Hvað finnst ykkur?
★
Sigurjón Halldórsson á Akur-
eyri (sbr. 545. þátt) vill sætta
sig við tökuorðin prestur og
biskup. Umsjónarmanni finnst
hvort eð er nokkuð seint að
amast við þeim. Þó segir Sigur-
jón að goði væri skemmtilegt
nafn á presti og prófastur gæti
þá heitið stórgoði og biskup eða
páfi toppgoði. Umsjónarmaður:
Litið er ungs manns gaman.
Sigurjóni þykja aftur heitin
lektor og dósent óhæf í
íslensku, en umsjónármaður tel-
ur þau hafa hlotið hefðarrétt í
málinu og vísar til fyrri skrifa.
Sigurjón spyr hvort kven-
kynsorðum, sem enda á -i, hætti
til að breytast í hvorugkyn og
nefnir sérstaklega orðið heil-
brigði. Umsjónarmaður er
þeirrar skoðunar að þessi
„hætta“ sé til staðar, sbr. það
sem Siguijón segir um orðið
teiti = gleði. Það var vissulega
kvenkyns að fornu, en nú hafa
ýmsir tekið það upp í staðinn
fyrir partý, og er gott eitt um
það að segja. Ávinningurinn er
svo mikill, að ég sætti mig við
að orðið sé þá haft í hvorug-
kyni, enda mun sú kynbreyting
ekki ný af nálinni. Mörg orð
hafa skipt um kyn eða eru til í
fleiri en einu kyni, svo sem skúr,
fól og mör.
Siguijón skrifar langt mál um
orðið ræma (myndræma) =
kvikmynd, en um það efni fjall-
aði ég rækilega í 484. þætti og
vísa til þess.
Þá hefur hann rekist á vond
dæmi um ranga stafsetningu
sagnarinnar að þíða í sambandi
við örbylgjuofna og slík tæki.
Einhverjir hafa glæpst til að
skrifa „þýða“ í því sambandi.
Umsjónarmaður minnir þá enn
á að við „afþíðum" ekki ísskáp-
inn, heldur þíðum hann eða af-
frystum (e. defrost).
Enn segir Sigutjón Halldórs-
son eins og fleiri óþökk sína á-
enskuslettunni „A-Z“ = frá upp-
hafi til enda. Ómaklegt er af
íslendingum að halaklippa staf-
róf sitt með þeim hætti.
★
Úr bréfi frá Baldri Ingólfssyni
í Reykjavík: „Nýlega var mér
kennd vísa eftir Egil Jónasson:
Enga fékk ég undirtekt.
Á því mína skoðun byggði,
að arkitekt með eftirtekt
er afarsjaldgæft fyrirbrigði.
Er þessi vísa ekki sígilt dæmi
um næma tilfinningu fyrir
möguleikum rímsins? En svo er
það orðið arkitekt sem mér
hefur alltaf þótt vandræðalegt.
Væri arkitektur ekki skárra úr
því að ekki hefur enn fundist
hentugt íslenskt orð? Það hefði
sömu beygingu og prestur sem
er líka grískt að uppruna."
Ég þakka Baldri skemmtileg
bréf fyrr og síðar og vísa málinu
til ykkar sem þáttinn lesið.
★
Víkverji þessa blaðs gerði
mjög heiðarlega tilraun fyrir
síðustu þjóðhátíð til þess að
koma í veg fyrir á-ið framan við
17. júní. Þetta bar því miður
lítinn árangur. Hver um annan
þveran sagði „á 17. júní“, þar
sem forsetningin á er gjörsam-
lega óþörf og setur jafnvel blæ
af óvirðuleika á tal manna um
þjóðhátíðina. Þetta er rétt eins
og við segjum „á þrettándan-
um“. Ég býst við að framhaldið
verði „á sautjándanum", ef ekki
eru rammar skorður við reistar.
Hver veit þá nema hugsunarlitl-
um mönnum misheyrist og þeir
fari að segja „á sitjandanum“’
ekki síst ef þeir skyldu ekki vita
hvað sitjandi er.
Við erum svo heppin að eiga
tímaþolfall sem þarf ekki for-
setningu með sér: Hann sat hér
daginn út og daginn inn. Ekki
er bót að því að setja forsetning-
una á inn í þetta. Hún var hér
vikutíma. Ékki batnar þetta
með í-i á undan vikutímanum.
Við skulum reyna að halda
tímaþolfallinu sautjánda júní,
fyrsta desember og fyrsta maí
forsetningariausu. Það er sígilt,
gott og sómasamlegt mál.
★
Unglingur utan kvað:
Sá hugsterki Hammad af Pjalli
gekk hornrétt af 12 metra paili;
hans ágæti gangur
varð ekki mjög langur
og endaði í lóðréttu falli.
★
„Mikil aukning í komu ferða-
manna milli ára.“ Þannig var
fyrirsögn í blaði ekki fyrir löngu.
Hún er gott (eða öllu heldur
vont) dæmi um nafnyrðafíkn
manna nú á dögum, og leyna
sér ekki ensk áhrif að því leyti
og _ ofnotkun forsetningarinnar
í. Á venjulegu íslensku manna-
máli gæti þetta verið: Ferða-
mönnum hefur fjölgað mikið
síðan í fyrra.
v