Morgunblaðið - 06.10.1990, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. OKTOBER 1990
Minning:
Runólfur Guðmunds-
son bóndi í Olvisholti
Fæddur 29. febrúar 1904
Dáinn 27. september 1990
Ef ég mætti yrkja
yrkja vildi ég jörð
sveit er sáðmanns kirkja
sáning bænagjörð.
(B.Á)
í dag er kvaddur hinstu kveðju
frá Hraungerðiskirkju Runólfur
"Guðmundsson bóndi í Ölvisholti.
Kirkjuklukkurnar í minni gömlu
kirkju kalla enn til kveðjustundar,
enn einn þeirra sem settu svip á
sveitina og mótuðu umhverfið er á
förum.
Þessa dagana er laufið að falla
af trjánum og gróður jarðar að
sölna.
Gömlum bónda var því ekkert
að vanbúnaði, þrotinn að kröftum
eftir langan starfsdag. Enda skyldi
hann öðrum betur lögmálið „allt er
af moldu komið og allt hverfur aft-
ur til moldar“.
Runólfur Guðmundsson var
fæddur í Uthlíð í Biskupstungum á
.^hlaupársdag 1904, sonurGuðmund-
ar Runólfssonar frá Holti í Álfta-
veri og Katrínar Sveinbjörnsdóttur
frá Klauftum í Hrunamannahreppi.
Móður sína missir hann að verða
tveggja ára gamall, flyst með föður
sínum að Bryggju í sömu sveit, þar
deyr faðir hans þegar hann var
tólf ára.
Það er erfitt að setja sig í spor
munaðarleysingja í upphafi þessar-
ar aldar. Ekki var talin ástæða til
að ráðstafa drengnum tólf ára sem
sveitarlim, því talið var að hann
'Sgæti unnið fyrir sér.
Var honum því ráðstafað að
Litla-Fljóti en til þess kom ekki því
Ögmundur móðurbróðic hans kom
á aksjónina á Bryggju og tók dreng-
inn heim með sér og vistaði hann
hjá Steinunni dóttur sinni og Guð-
mundi Þorsteinssyni að Þórarins-
stöðum í Hrunamannahreppi, ólst
hann upp hjá þeim þar og í Laugar-
ási í Biskupstungum.
Hugur Runólfs stóð snemma til
búskapar og ræktunarstarfa, fór til
búfræðináms að Hvanneyri til Hall-
dórs Vilhjálmssonar, þess mjkla
skólamanns. Á Hvanneyri nam
hann fræði og öðlaðist verkþekk-
ingu sem hann bjó að allt sitt líf,
^“•innfremur var hann í verklegu jarð-
ræktarnámi hjá Markúsi Þorláks-
syni á Blikastöðum sem var í
fremstu röð bænda á þeim tíma.
Runólfur hafi mikið gagn af nám-
inu á Hvanneyri og var skólanum
þar vinveittur alla tíð. Hugur Run-
ólfs og hæfileikar hafa áreiðanlega
staðið til frekara náms en aðstæður
leyfðu ekki.
Að námi loknu vann hann við
plægingar- og ræktunarstörf hjá
Búnaðarsambandi Dalamanna og
Snæfellssýslu.
Fann ég oft að þessi ár mat hann
mikils og minntist oft á fólkið og
aðstæðurnar sem þá voru. Það hef-
ur verið erfitt verk að ferðast um
fjarlægt hérað með hesta undir
aktygjum við að plægja jörð. Öldin
var að vakna af svefni og ungi
búfræðingurinn trúaður á land sitt
og kall nýs tíma, vel studdur af
náminu á Hvanneyri.
Ráðsmennsku gegndi Runólfur í
Kaldaðarnesi sem var höfuðból á
þeim tíma, mannmargt heimili og
rausnarbú. Öll var þessi reynsla
hinum unga manni mikilvæg áður
en hann sjálfur hóf búskap.
Runólfur giftist Guðrúnu Ög-
mundsdóttur frá Hjálmholti 1932
-cg hófu þau búskap í Ölvisholti
1934. Þau eiga þtjá syni sem eru
þessir:
Ögmundur, kjarnorkueðlisfræð-
ingur, býr í Genf í Sviss, giftur
Heidi Runólfsson.
Kjartan, bóndi í Ölvisholti, giftur
Margréti Kristinsdóttur frá Braut-
arholti.
Sveinbjörn, verktaki í Reykjavík,
giftur Lilju Júlíusdóttur frá Ákurey.
Þegar Runólfur í Ölvisholti nú
er allur þyrpast fram í hugann
margar góðar minningar frá liðnum
dögum. Ólvisholt er næsti bær við
Brúnastaði og voru samskipti alltaf
talsverð á milli bæjanna.
Rótgróin vinátta á milli móður
minnar og Guðrúnar, þeir á önd-
verðum meiði í innansveitarmálum
og stjórnmálum, stundum hvessti
við brúsapallinn, en ekkert breytti
því góða samstarfi sem jafnan ríkti
á milli heimilanna. Við systkinin
fórum snemma dag og dag í vinnu-
mennsku til Runólfs og alltaf á
haustin í kartöfluupptöku. Runólfur
var mildur en stjórnsamur hús-
bóndi, höfð var regla á hveijum
hlut og finnst mér að hann hafi átt
óvenju gott með að stjórna börnum
og unglingum til verka.
Hann skrifaði hjá sér nöfn okkar
og tíma, kom síðan og gerði upp
við föður minn en taldi peningana
fram á hvert okkar. Alltaf gætti
Runólfur þess að borga gott kaup
fyrir þessa vinnu og að hver fengi
það sem hann hafði unnið sér inn.
Þetta kom heim og saman við
lífsskoðanir Runólfs og rótgróna
virðingu fyrir þeirri miklu móður
sem vinnan var í hans huga. Hveija
stund notaði hann til að fræða ung-
menni og hvetja.
Minn fyrsta vetur í barnaskóla
ók hann skólabíl, þá man ég að
tíminn var óspart notaður til
fræðslu.
Oft fór hann yfir margföldunar-
töfluna á heimleiðinni. Ræddi sögu
eða landafræði, sjálfur var hann
fróðleiksfús og skynjaði vel hversu
mikilvægt var að börn og ungmenni
nýttu sér skólagöngu.
Heimili þeirra Runólfs og Guð-
rúnar var myndarlegt menningar-
heimili. Þar var hófs gætt á öllum
sviðum, bæði voru þau gestrisin og
kunnu vel að gleðja gesti sín.
Unglingum og vinnufólki leið vel
á þeirra heimili og héldu við þau
tryggð.
Guðrún var góð húsmóðir og
snyrtileg í allri umhirðu, síglöð og
lagði öllum gott til. Um margt var
hún á undan í matargerð enda fór
hún í húsmæðranám í Danmörku
sem ung stúlka og ferðaðist til
Þýskalands einnig. Hún hafði því
numið og ferðast meira en títt var.
Oft minntist hún þessara ára og
hinna glaðværu æskuára á mann-
mörgu menningarheimili í Hjálm-,
holti.
í Ölvisholti var mikil matjurta-
rækt, þar voru á borðum salöt og
Gísli Tómasson á
Melhól - Minning
í dag er hugur harmi sleginn,
þegar æskuvinur minn og frændi,
Gísli Tómasson, er borinn til hinstu
hvíldar í Langholtskirkjugarði, en
hin skaftfellska „móðir jörð“ fagnar
góðum syni.
Gísli var um áratuga skeið með-
hjálpari í Langholtskirkju og nú
hljóma gömlu klukkurnar dyggum
þjóni hinstu kveðju sína.
Gísli fæddist 25. ágúst 1897 á
Syðri-Steinsmýri í Meðallandi, hjá
Ingveldi Guðbrandsdóttur móð-
urömmu sinni, hann andaðist í Sel-
fossspítala 27. september sl.
Faðir hans var Tómas, fæddur
1864, trésmíðameistari í Vík í Mýr-
dal, Gíslasonar bónda í Norður-Göt-
um, Einarssonar hreppstjóra í Þóris-
holti Jóhannssonar.
Kona Tómasar var Elín, fædd
1874 í Langholti í Meðallandi, dótt-
ir Odds Bjarnasonar Gissurarsonar,
bónda þar, síðar á Syðri-Steinsmýri
í sömu sveit. Kona Odds var Ingveld-
ur Guðbrandsdóttir, af Víkingslækj-
arætt.
Kynni mín af Gísla byijuðu um
1915, þegar hann fluttist að Sanda-
seli í Meðallandi til hins mæta höfð-
ingsmanns, Magnúsar Oddssonar
móðurbróður síns, og Kristínar Páls-
dóttur konu hans.
Gísli var þá tíður gestur á
Rofabæ, og alltaf kærkominn, enda
maður skemmtilegur og alltaf reiðu-
búinn að rétta hjálparhönd, og ég
átti alltaf hauk í horni, þar sem
Gísli var.
Enginn reyndist okkur jafnvel og
Gísli, þegar faðir minn dó, hann var
alltaf reiðubúinn að rétta okkur
hjálparhönd þegar á reið og voru
bæði móðir mín og föðursystir hon-
um alla tíð þakklátar fyrir.
Eins og fyrr er sagt átti ég hauk
í horni þar sem Gísli var, hann tók
alltaf málstað minn, þegar honum
fannst á mig hallað, enda var hann
mikill uppáhaldsmaður hjá mér.
En Gísli rétti fleirum hjálparhönd
en okkur, hann var orðiagður höfð-
ings- og greiðamaður.
Snemma fór Gísli að sækja sjó,
strax eftir fermingu fór hann til
sjós, fyrst á árabátum, seinna á
togurum og m.a. var hann fiskikap-
teinn á þýskum togara.
Reyndur sjómaður eftir margra
ára sjósókn, Ölafur Ormsson, bróðir
Eiríks, forstjóra, Ormssonar, sagði
að hann hafi ekki þekkt duglegri
mann til sjós en Gísla.
Ölafur sagði ennfremur, að ára-
bát, sem þeir Gísli voru á, hafði
fyllt á siglingu. Sáu menn ekki ann-
að fyrir en opinn dauðann, þegar
Gísli greip austurtrogið og linnti
ekki austrinum fyrr en báturinn var
þurrausinn. Taldi Ólafur að þeir
hefðu átt Gísla líf að launa.
Meginhluta ævi sinnar bjó Gísli í
grennd við Kúðafljót, enda þekktu
fáir betur duttlunga fljótsins en
hann.
Það er list, sem öllum er ekki
gefin, að velja jökulvötn, þá list
kunni Gísli og mun hann hafa verið
einn af þeim síðustu, sem kunnu
þá gömlu skaftfellsku list.
2. ágúst 1925 gekk Gísli að eiga
heitkonu sína, Guðnýju Runólfsdótt-
ur, fædd 11. nóvember 1902, dáin
1953. Reyndist hún honum góður
og traustur lífsförunautur, enda mat
Gísli hana mikils og unni heitt.
Þeim Gísla og Guðnýju varð 6
barna auðið: Guðrún, fædd 1926,
Elín, fædd 1927, Tómas, fæddur
1930, dáinn, Ragnar, fæddur 1932,
Sigrún, fædd 1934 og Magnús,
fæddur 1937.
Fyrsta hjúskaparárið voru þau í
húsmennsku í Sandaseii, 1926 fluttu
þau að Lága-Kotey, en 1928 flutt-
ust þau að Melhól í Meðallandi, og
þar bjuggu þau til æviloka, við al-
kunna gestrisni.
Gísli gegndi ýmsum trúnaðar-
störfum, eins og fyrr var getið var
hann lengi meðhjálpari, en hætti
um leið og sr. Valgeir Helgason,
enda hafði hann verið meðhjálpari
hans alla hans preststíð, en hann
var prestur Meðallendinga frá 1933.
Um langt skeið stundaði Gísli
ýmislegt sem ekki tíðkaðist almennt
á heimilum á þessum tíma. Þau
hjón gerðu garð við bæ sinn á sínum
fyrstu búskaparárum og ræktuðu
þar tré til yndisauka og skjóls.
Runólfur var bóndi, ræktunar-
maður og skepnuhirðir í fremstu
röð. Hann fylgdist vel með nýjung-
um og allri framþróun í búskap,
ræktaði og byggði upp jörð sína.
Hann vildi létta störfin með véla-
kosti en þar var einnig þess gætt
að rasa ekki um ráð fram.
Mjólkurkýrnar í Ölvisholti voru
landsfrægar, þar fór saman góð
umhirða og glöggt auga bóndans í
ræktunarstarfinu.
Runólfur náði ávallt miklum og
góðum heyjum, nágrannar brostu
stundum og þótti ljáfarið i-ýrt því
snemma hóf hann slátt, en taðan í
hlöðunni var kjarngóð og grænni
'en gerist og var kannski einn aðal-
galdurinn á bak við hinar nytháu
mjólkurkýr. Runólfur og Guðrún
bjuggu í Ölvisholti í 40 ár, þar af
í félagsbúskap með Kjartani syni
sínum í 14 ár.
Trúr var hann sinni lífsskoðun
að verkefni væri mikilvægt ungum
sem öldnum. Ennfremur því að
hveijum væri fyrir bestu að bera
ábyrgð á verkum sínum, því vildi
hann binda hug sinn við annað en
búskap sonar síns. Vorið 1974 sjö-
tugur að aldri lét hann af búskap
en hóf skógræktarstarfið, þijú
hundruð plöntur voru gróðursettar
það vor.
Harðar frostnætur drápu allar
plönturnar nema eina, slíkt áfallt
herti Runólf í áformum sínum frem-
ur en hitt.
Nú 16 árum eftir að hann hóf
þetta starf hefur hann plantað 50
þúsund plöntum í land sitt. Þessa
vinnu vann hann af sömu eljunni
og annað.
Hann las fræðslubækur um skóg-
rækt og studdist ekki síst við norska
dýralækningar og fórst það starf
vel úr hendi, hann var einnig lengi
geldingarmaður, hafði lært að vana
hesta.
Meðallandið er löngu þekkt fyrir
sandágang og melkorn, og meira
að segja getur Njála þess, að Kári
Sölmundarson hafi skorið mel handa
hestum þeirra Björns.
Margir bæir hafa orðið sandinum
að bráð, og síðast fór hinn fagri
þingstaður Skaftfellinga, Leiðvöllur,
í auðn í ofviðri 1944. A sjötugsaldri
hófst Gísli handa að rækta upp Leið-
völl, og þar sem áður var sandauðn
brosa nú við manni fagurgræn og
víðáttumikil tún.
Landgræðslan hefur um árabil
látið skera mel og safna melkorni í
Meðallandinu, umsjón með því starfi
hafði Gísli meðan heilsan leyfði, en
það er í rauninni mikið ábyrgðar-
starf, því að mikið ríður á, að melur-
inn sé skorinn á réttum tíma.
Gísli rak um árabil smáverslun
heima hjá sér á Melhól, í byijun
mun það hafa verið umboðsverslun,
en seinna rak hann hana fyrir eigin
reikning.
Þótti mörgum gott að koma í
búðina til Gísla, húsbóndinn var
höfðingi heim að sækja og allir
vissu, að okrarablóð rann ekki í
æðum Gísla.
Gísli var maður greindur, margvís
og gæddur snjallri frásagnargáfu
og hefði hann lagt ritstörf fyrir sig,
leiðbeiningabok, ennfremur ræddi
hann við skógræktarmenn og tók
þátt í félagsstarfi þeirra og endur-
reisti skógræktarfélag í sveit sinni
og gegndi þar formennsku.
Nú prýðir fallegur skógur bæði
bæjarholtið og Miklholt, trén hafa
dafnað vel enda fór gamli maðurinn
næmum höndum um gróðurmold-
ina. Þetta starf sem hann vann á
kyrrlátu síðdegi ævinnar átti hug
hans allan. Runólfur missti Guð-
rúnu konu sína fyrir nokkrum árum.
Ekki lét hann bugast við það, hélt
áfram heimili, gerðist ágætur kokk-
ur en naut þess auðvitað að búa í
skjóli sonar síns og tengdadóttur.
Hin síðari ár ferðaðist hann bæði
hér innanlands og erlendis, hafði
af því mikla ánægju og kynntist
mörgu fólki. Hann starfaði að fé-
lagsmálum í sveit sinni og sat í
hreppsnefnd í 12 ár, frá 1970 til
1982, þá kominn á efri ár.
Runólfur í Ölvisholti var trúr
sannfæringu sinni og staðfastur
maður. í viðtali við Guðmund Dan-
íelsson í Suðurlandi fyrir aldarfjórð-
ungi sagði hann: „Það eru enn
margir sem strita fyrir lífinu, en
of fáir sem lifa fyrir starfið," og
bætti við: „Hvaða starf sem Guð
þér gefur, gerðu það af lífi og sál.“
Runólfur Guðmundsson lifði eftir
þessum kenningum sínum og þau
hjón bæði, voru sátt við sitt starf
og stolt af sínu hlutskipti í lífinu.
Hann var alvörumaður en glett-
inn og gamansamur á góðri stund
og stundum smástríðinn við vini
sína.
Nú þegar leiðir skiljast vill sá er
þetta ritar þakka tryggð og vináttu.
Æskuheimili mínu var hann góð-
ur nágranni, mér sjálfum réð hann
heilt þá fundum okkar bar saman
í fallegri skógarbrekku eða í stof-
unni í Ölvisholti.
Blessuð sé minning hans.
Guðni Ágústsson
efa ég ekki að hann hefði verið í
röð ritsnjöllustu manna.
Á æskuárum Gísla var það efna-
hagurinn, sem réð mestu um hveijir
gengu menntaveginn og sönnuðust
þá oft þessi orð skáldsins: „Silfur-
kerin sökkva í sjó, en soðbollarnir
fljóta.“
Já, og Gísli var eitt af silfurkerun-
um, hann hafði góða hæfileika til
náms, en efnin leyfðu ekki skóla-
göngu.
Gísli vinur minn , já, og okkar
allra, hefur nú siglt yfir móðuna
miklu, en eftir er tómleikinn og
minningin um góðan og göfugan
mann, sem alltaf var reiðubúinn að
rétta lítilmagnanum hjálparhönd.
Um leið og ég þakka Gísla allt
hið góða og liðna samhryggist ég
aðstandendum hans og votta þeim
mína dýpstu samúð.
Ingimundur Stefánsson
Gísli Tómasson bóndi á Melhól í
Meðallandi lést í Selfossspítala 27.
sepþember 93 ára að aldri.
Ég var ungur þegar ég heyrði
Agnesi móðurömmu frá Rofabæ
minnast Gísla á Melhól.
Þær bjuggu nokkur ár saman á
Rofabænum, amma og Margrét
Árnadóttir, eftir að Margrét varð
ekkja.
Og amma minntist þess hvað
Gísli var alltaf reiðubúinn að hjálpa
þeim ef einhvers þurfti með.
Var Gísli þá unglingur hjá
frænda sínum Magnúsi í Sandaseli
og greiðvikni og gestrisni entust
honum langa ævi.
Einnig entist honum frásagnar-
gáfan sem var frábær. Þar átti
hann fáa sína líka. Langri ævi er
lokið sem ekki var alltaf dans á
rósum.
Þar sem ég veiti að annar mun
skrifa minningargrein um Gísla
Tómasson hef ég þessar línur ekki
lengri. En ég þakka margar og
góðar samverustundir og votta fjöl-
skyldunni samúð.
Gísli var meðhjálpari í Meðallandi
yfir 50 ár og gengdi því starfi með
prýði.
Og nú þegar Gísli Tómasson á
Melhól verður lagður til hinstu
hvíldar munu klukkur Langholts-
kirkju hljóma yfir honum látnum.
Vilhjálmur Eyjólfsson,
Hnausum.