Morgunblaðið - 13.10.1990, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 1990
23
pli>rgnmMal>ií
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Gagnrýni á málatil-
búnað í álmáli
TTIftir því sem umræður verða
r l meiri um samningaviðræður
íslenskra stjórnvalda og fulltrúa Atl-
antsálshópsins um smíði nýs álvers
skýrast línumar og úrlausnarefnin.
Eitt hið vandasamasta við gerð
samningsins er að finna hæfílegt
orkuverð. Annars vegar þarf það að
vera samkeppnisfært á heimsmark-
aði og hins vegar að geta staðið
undir hinum gífurlegu fjárfesting-
um, sem Landsvirkjun þarf að ráð-
ast í með smíði nýrra orkuvera.
Ályktun sem stjóm Landsvirkjun-
ar samþykkti samhljóða sl. fimmtu-
dag - en formaður hennar, Jóhann-
es Nordal, sat hjá - leiðir í ljós, að
þar em menn ekki sáttir við, hvem-
ig haldið hefur verið á samningamál-
um undir forystu Jóns Sigurðssonar
iðnaðarráðherra. í Alþýðublaðinu
mátti á dögunum lesa forystugrein,
þar sem því er lýst, að iðnaðarráð-
herra hafi „einn og óstuddur borið
hið mikla álmál fram“. Staðreynd
er hins vegar að enginn einn aðili
getur, þótt ráðherra sé, lokið samn-
ingunum um nýtt álver. Þar þurfa
fleiri að koma við sögu og er eðli-
legt að þeir vilji hafa fast land und-
ir fótum og svigrúm til að gæta
hagsmuna sinna eftir sjálfstæðu eig-
in mati.
Landsvirkjun er í meirihlutaeign
ríkisins, Reykjavíkurborg er þar stór
hluthafi og Akureyrarbær lítill.
Eignaraðilamir kjósa menn í stjóm
og koma sér saman um þann sem
situr í formennsku; hefur Jóhannesi
Nordal verið sýndur sá trúnaður frá
upphafi og engir hafa meiri reynslu
en hann af samningum við erlenda
stórkaupendur á orku, enda er hann
í forystu viðræðunefndarinnar við
Atlantsálshópinn.
Af ályktun stjórnar Landsvirkjun-
ar sést, að stjómarmenn fyrirtækis-
ins fagna þeim áhuga sem erlend
stóriðufyrirtæki sýna á því að reisa
hér álbræðslu. Er sú yfirlýsing í
samrærni við þá meginbreytingu sem
orðið hefur á afstöðu Framsóknar-
flokksins og Alþýðubandalagsins til
erlendra fjárfestinga í landinu. Er
mikils virði og ánægjulegt eins og
Jón Sigurðsson orðar það að þessi
afdráttarlausa yfirlýsing liggi fyrir.
Stjóm Landsvirkjunar segir hins
vegar einnig í ályktun sinni: „Gefið
hefur verið til kynna að ráðgjafar-
nefnd á vegum iðnaðarráðherra hafi
þegar lokið samningum um öll meg-
inatriði samninga sem gera þurfi svo
hefjast megi handa um virkjunar-
framkvæmdir og byggingu verk-
smiðju. í ljós hefur komið að megin-
atriði slíkrar samningsgerðar, orku-
sölusamningurinn, er miklu skemur
á veg kominn en haldið hefur verið
að almenningi. Ljóst er að slíkur
málatilbúnaður og opinber umræða
af því tagi sem í kjölfarið hefur
fylgt, hefur veikt samningsstöðu
Landsvirkjunar gagnvart hinum er-
lendu viðsemjendum nú þegar málið
er loks komið í hendur þess aðila
sem með orkusamninginn á að fara,
þ.e. stjómar Landsvirkjunar."
Fram hjá þessari ályktun stjómar
Landsvirkjunar geta hvorki iðnaðar-
ráðherra né aðrir gengið. En jafn-
framt hlýtur stjóm Landsvirkjunar
að gera ítarlegri grein fyrir því opin-
berlega að hvaða leyti orkusölu-
samningar em skemur á veg komn-
ir en haldið hefur verið fram. Hvaða
efnisþætti í drögum að samningi
telur Landsvirkjunarstjóm að fjalla
þurfi frekar um við hina erlendu
viðsemjendur? I samtali við Morgun-
blaðið í gær vék Davíð Oddsson að
áhættuþáttum samkomulagsins.
Auðvitað er Ijóst, að með því að
tengja orkuverð við heimsmarkaðs-
verð á áli er tekin umtalsverð áhætta
en hitt er jafn Ijóst, að sáralitlar líkur
em á, að við getum náð samningum
um nýtt álver án slíkra tengsla og
einhverrar áhættu, þótt hún megi
að sjálfsögðu ekki verða okkur of-
viða. Þá er óhjákvæmilegt, að stjórn
Landsvirkjunar svari því, hvers
vegna spumingin um umboð stjórn-
arformanns er svo mjög á reiki.
Fram hefur komið, að Jóhannes
Nordal hefur ítrekað gert stjórn
Landsvirkjunar grein fyrir gangi
málsins. Hvers vegna hafa einstakir
stjómarmenn ekki á fyrri stigum
vakið máls á nauðsyn formlegs um-
boðs til handa stjórnarformanni?
Stjómin vill fá tóm til að kynna sér
alla þætti málsins og hefur falið
starfsmönnum fyrirtækisins að
vinna nýjar álitsgerðir, síðan ætlar
hún að taka ákvarðanir „í þeirri
þröngu stöðu sem henni hefur verið
komið i af hálfu ráðuneytisins", eins
og segir í lokaorðum ályktunarinn-
ar. Felst í þessu vantraust af hálfu
stjómarmanna á þær álitsgerðir,
sem starfsmenn fyrirtækisins hafa
lagt fram til þessa eða er hér um
að ræða greinargerðir um efnis-
þætti, sem ekki hefur verið fjallað
um með þeim hætti til þessa?
Þótt iðnaðarráðherra mótmæli
þessu mati stjómar Landsvirkjunar
og segi „að málið sé í mjög góðri
og opinni stöðu, í þeim skilningi að
hægt sé að halda því áfram og leiða
farsællega til lykta í þessum loka-
áfanga, ef góður vilji ríkir“ verður
hann eins og aðrir að sætta sig við
að réttir aðilar fjalli um þá þætti
þessa mikla máls sem að þeim lúta.
Einnig er það höfuðatriði eins og
Davíð Oddsson hefur bent á að sam-
staða sé í ríkisstjóminni um stefnuna
í þessu viðkvæma máli og ekki hægt
að ætlast til þess að Sjálfstæðis-
flokkurinn bjargi því í höfn, nema
augljóst sé að ríkisstjórnin hafi ekki
bolmagn til þess. En jafnframt verða
forystumenn Sjálfstæðisflokksins að
gera sér ljóst, að til þeirra eru gerð-
ar meiri kröfur en annarra í þessu
stóra máli, sem er í raun og vera
hafið yfir pólitískt dægurþras.
Varla getur það talist eðlilegt að
þingflokksformaður framsóknar,
sem situr í stjórn Landsvirkjunar,
rísi nú gegn þeim, sem hann ber
hvað mésta ábyrgð á í ríkisstjórn-
inni, þar á meðal iðnaðarráðherra,
og ástæða er til þess að ríkisstjómin
hugi frekar að þeim upphlaupum en
óánægju sjálfstæðismanna með
málsmeðferð.
Vegna misskilnings og sambands-
leysis milli þeirra, sem um málið
eiga að fjalla eru komin upp óþarfa
vandamál og viðkvæm staða. Er
brýnt að þannig verði haldið á mál-
um, að hinir erlendu viðsemjendur
telji ekki að málið hafí tekið nýja
stefnu hér innanlands vegna pólit-
ískra deilna. Hvort sem þessi ríkis-
stjóm getur haft forystu um að ljúka
málinu eða kalla þarf aðra til á að
nota næstu mánuði til að leysa ein-
staka þætti þess þannig að allir aðil-
arþess telji siggeta vel við það unað.
Frá stöðnun
til hagvaxtar
Frá þingflokks- og miðstjórnarfundi Sjálfstæðisflokksins í Valhöll í
gær. Frá vinstri eru þingmennirnir Birgir Isleifur Gunnarsson, Þor-
valdur Garðar Kristjánsson og Matthías Bjarnason.
Sjálfstæðisflokkurinn:
hsLgt til við flokks-
ráð að ganga í EDU
ÞINGFLOKKUR og miðsljórn Sjálfstæðisflokksins samþykktu á fundi
sínum í gær að leggja til við flokksráðið að sjálfstæðismenn gangi í
Evrópusamtök lýðræðisflokka, EDU. Sjálfstæðismenn hafa undanfar-
in ár átt áheyrnarfulltrúa á þingum samtakanna.
eftir Þorstein Pálsson
Alþingi kom saman í vikunni.
Allt gekk það fyrir sig með hefð-
bundnum hætti. Ýmsir gera þvi þó
skóna að störf þingsins verði óhefð-
bundnari en venjulega. Slíkar
vangaveltur eiga ugglaust rætur
að rekja til þess að kosningar era
í aðsigi að vori og innbyrðis sundur-
lyndi stjórnarflokka varðandi
stærstu hagsmunamál er meira en
gengur og gerist.
Hagstæð ytri skilyrði
Ýmsir velta því fyrir sér hvort
komandi þing verði af þessum sök-
um meira átaka þing en við eigum
að venjast. Með átökum eiga menn
gjarnan við það hvort við þingmenn
þrösum meira eða minna. Um þess-
ar mundir þyrftu menn á hinn bóg-
inn að gera minna af því að þrasa
en meira af því að taka á í mikil-
vægum málum sem ráðið geta úr-
slitum um hagsæld og velferð þjóð-
árinnar til lengri tíma.
Ytri skilyrði sem við ráðum engu
um hafa oft og tíðum úrslitaáhrif
á stöðu efnahagsmála. Eins og sak-
ir standa era þessar aðstæður með
eindæmum hagstæðar. Verðlag á
erlendum mörkuðum fyrir íslenskar
afurðir er hærra en nokkru sinni.
Gengisþróun á erlendum mörkuðum
hefur einnig verið hagstæð, að
Bandaríkjamarkaði fráskildum.
Þá mörkuðu kjarasamningar
launafólks og atvinnurekenda í
febrúar tímamót, en þeir stuðluðu
með ótvíræðum hætti að lægri verð-
bólgu og minni kaupmáttarrýrnun
en orðið hefði ef stjómarstefnan
hefði fengið að ráða ferðinni.
Höfðinu stungið í sandinn
Svo gæti því virst að allt væri
með felldu og í góðu gengi. En
þrátt fyrir þetta blasir stöðnun við
í íslensku efnahagslífi. Síðastliðið
vor vöktu sérfræðingar Efnahags-
og framfarastofnunarinnar athygli
á því að flest benti til þess að hag-
vöxtur yrði minni á íslandi en í
öðrum löndum á næstu árum. Og
nýlega vakti einn virtasti hagfræð-
ingur landsins, dr. Þráinn Eggerts-
son, athygli á þessari sömu hættu.
Verkefnin framundan eru marg-
slungin. Þau felast í því að varð-
veita þann árangur sem aðilar
vinnumarkaðarins náðu við að
lækka verðbólgu. Jafnframt verða
menn að finna leiðir frá stöðnun til
hagvaxtar í þeim tilgangi að koma
í veg fyrir að við drögumst aftur
úr öðrum þjóðum í lífskjörum eins
og nú stefnir í að óbreyttri efna-
hagsstefnu.
Mikill vandi blasir við í ríkisfjár-
málum. Samhliða margra milljarða
króna skattahækkun hafa útgjöld
ríkisins þanist miklu meira út. Því
er enn við alvarlegan ríkissjóðshalla
að glíma. Verulegur vandi er enn-
fremur falinn og geymdur í milli-
færslusjóðum ríkisstjómarinnar og
sjóðum sem hún hefur verið að
gera gjaldþrota eins og bygginga-
sjóð ríkisins og atvinnuleysistrygg-
ingasjóð. Sömu afstöðu hefur ríkis-
stjómin tekið til lífeyrissjóðs opin-
berra starfsmanna.
Stjórnvöld hafa því stungið höfð-
inu í sandinn eða lokað augunum
fyrir þeim alvarlegu verkefnum sem
taka þarf á.
Stöndum á vegamótum
Við stöndum því að mörgu leyti
á vegamótum um þessar mundir.
íslensk atvinnufyrirtæki skila ekki
nægjanlegum arði. Hver króna sem
bundin er í íslenskum fyrifyækjum
þarf að gefa af sé meiri ágóða en
verið hefur. Umbrot í atvinnumál-
um eru því óhjákvæmileg eigi stöðn-
unin ekki að verða að varanlegum
veraleika.
Stjórnendur atvinnufyrirtækja
þurfa að setja sjálfum sér strangari
og ákveðnari markmið. Þeir þurfa
í framtíðinni að lúta harðari lögmál-
um en þeir hafa gert fram til þessa.
Jafnframt stendur þjóðin á þeim
vegamótum að þurfa að taka af-
stöðu til alþjóðlegs stjómmála- og
efnahagssamstarfs. Á því sviði lif-
um við mikla umbrotatíma. Sósíal-
isminn er hruninn. Evrópa er að
sameinast og við þurfum að ákveða
hvar við viljum vera á landakorti
pólitískrar og efnahagslegrar sam-
vinnu Evrópuþjóða á nýrri öld.
Þetta eru þau stóru viðfangsefni
sem Alþingi ætti að takast á við í
vetur. En flest bendir til þess að
Alþingi eins og það er skipað nú
sé of sundurlaust til þess að geta
gert það með markvissum hætti.
Átökin, sem talað er um á Al-
þingi á komandi vetri, verða því
fremur innbyrðis en sameiginleg.
Veik tök og ágreiningur innan ríkis-
stjórnarinnar í álmálinu er ágætt
dæmi um þessar aðstæður. Engin
samstæð stjómarstefna er fyrir
Þorsteinn Pálsson
„Við stöndum því að
mörgu leyti á vegamót-
um um þessar mundir.
íslensk atvinnufyrir-
tæki skila ekki nægjan-
legum arði. Hver króna
sem bundin er í íslensk-
um fyrirtækjum þarf
að gefa af sér meiri
ágóða en verið hefur.
Umbrot í atvinnumál-
um eru því óhjákvæmi-
leg eigi stöðnunin ekki
að verða að varanleg-
um veruleika.“
hendi að því er varðar endurskipu-
lagningu efnahags- og peninga-
málastjórnar, uppbyggingu at-
vinnulífs eða tengsl við hina nýju
efnahagssamvinnu Evrópuþjóð-
anna.
Markmiðin
Markmið okkar er nú sem fyrr
að tryggja íslendingum jafngóð eða
betri lífskjör en almennt gengur og
gerist á meðal nágranna okkar. Við
ætlum okkur líka að varðveita
íslenska menningu, þjóðerni og
tungu. Við ætlum okkur að vera
efnalega og menningalega sjálf-
stæð þjóð.
Sjálfstæði okkár sem einstakl-
inga er og verður alltaf háð mann-
legum samskiptum, fjölskyldu,
vina, nágranna og starfsfélaga. Á
sama hátt verður sjálfstæði okkar
sem þjóðar aldrei óháð vinaþjóðum,
frændþjóðum, grannþjóðum eða
viðskiptaþjóðum.
Vitund þjóðarinnar um menningu
sína og tungu og sögulega arfleifð
hefur um margt verið að styrkjast
að undanförnu. En á hinn bóginn
hafa ýmsar efnahagslegar forsend-
ur verið að veikjast á síðustu árum.
Því má segja að stöðnun sé það orð
sem lýsi íslenskum þjóðarbúskap
árið 1990.
Stöðnun blasir við
í athugun sem unnið hefur verið
að á vegum sérstakrar verkefnis-
stjórnar sem þingflokkur sjálfstæð-
ismanna skipaði til þess að vinna
að málefnaundirbúningi fyrir kom-
andi kosningar hefur verið reynt
að meta efnahagsþróun síðustu ára
og horfurnar framundan. Niður-
stöðurnar eru um margt athygli-
verðar.
Það kemur fram að vöxtur lands-
framleiðslu á hvert ársverk á ís-
landi jókst einungis um tæp 4% á
síðastliðnum áratug. Á sama tíma
var vöxtur landsframleiðslu á hvert
ársverk tæplega 20% í öðrum lönd-
um Efnahags- og framfarastofnun-
arinnar.
Kaupmáttur atvinnutekna hefur
ekkert vaxið allan síðastliðinn ára-
tug á íslandi en í öðram löndum
sem aðild eiga að Efnahags- og
framfarastofnuninni hefur hann
vaxið um meira en 11%.
Þessar einföldu en skýru tölur
tala sínu máli. Þær sýna að við
höfum verið að dragast aftur úr
öðrum þjóðum. En hveijar eru horf-
umar miðað við óbreyttar aðstæður
ef ekki verður tekið á ýmsum
grundvallarmeinsemdum í íslensk-
um þjóðarbúskap?
Samkvæmt þessari athugun
bendir margt til þess að hagvöktur
grannríkja okkar verði tvöfalt meiri
næsta áratug en hjá okkur sjálfum.
Sú staðreynd gefur til kynna sam-
kvæmt þessari athugun að kaup-
máttur muni lítið sem ekkert auk-
ast næsta áratug. En á sama tíma
gæti kaupmáttur grannríkjanna
vaxið um 25%.
Hagvaxtarstefna
Ekki fer á milli mála að hér eru
dregin fram mjög alvarleg viðvör-
unarmerki. Þau sýna svipaða niður-
stöðu og ýmsir hagfræðingar bæði
íslenskir og erlendir hafa verið að
vekja athygli á að undanförnu. Við
þessu þarf að bregðast í þeim til-
gangi að vísbendingarnar verði ekki
að veruleika.
Augljóst er að við verðum að
setja fram mjög ákveðin og fram-
sækin markmið í atvinnumálum.
Við getum einfaldlega ekki sætt
okkur við að dragast aftur úr með
þeim hætti sem við blasir ef ekkert
verður að gert. Megin markmiðin
verða vitaskuld þau að auka þjóðar-
framleiðsluna. Við verðum að ná
að meðaltali 3-4% hagvexti á næsta
áratug. En það markmið næst að-
eins með því að taka upp nýja
starfshætti í stjórn efnahags- og
atvinnumála og gera stórauknar
kröfur til stjórnenda bæði í atvinnu-
lífi og opinberum rekstri.
Jafnframt er augljóst að við get-
um ekki lokað augunum fyrir því
að bein tengsl við þá nýju efnahags-
skipan sem nú er verið að koma á
í Evrópu er ein af forsendum heil-
brigðra atvinnuhátta og hagvaxtar
í landinu. Á þessu verkefni þarf því
að taka með opnum huga og Ijósi
íslenskra hagsmuna.
Fæst bendir til þess að Alþingi
geti með markvissum hætti tekið á
þessum stóru framtíðar viðfangs-
efnum fyrr en að loknum kosning-
um þar sem styrkleikahlutföllum
verður breytt. Töf á kosningum
þýðir töf á framförum.
Höfundur er formaður
Sjálfstæðisflokksins.
í EDU eru meðal annarra Hægri-
flokkarnir í Finnlandi, Svíþjóð og
Noregi, íhaldsflokkarnir í Dan-
mörku og Bretlandi, Kristilegir
demókratar í Þýzkalandi og á Ítalíu
og fleiri borgaralegir flokkar í Evr-
ópulanda. Þá hafa nú fengið inn-
göngu nokkrir lýðræðisflokkar í
Austur-Evrópuríkjunum.
Hingað til hefur það verið stefna
Sjálfstæðisflokksins að standa utan
alþjóðasamtaka stjórnmálaflokka.
Þorsteinn Pálsson, formaður flokks-
ins, var spurður hvers vegna nú
væri lagt til að ganga í EDU. „Við
teljum mjög æskilegt að geta átt
samráðsvettvang sem þennan með
flokkum, sem fylgja svipuðum sjón-
armiðum og við gerum,“ sagði Þor-
steinn. „Auðvitað eru þetta flokkar,
sem eru mismunandi. Það er ekki
hægt að leggja þá alla að jöfnu.
Samtök sem þessi skuldbinda ekki
á nokkurn hátt flokka í einstökum
löndum, en þetta er mjög æskilegur
samráðsvettvangur."
ísland dregst aftur úr OECD-löndum hvað varðar lífskjör og atvinnuþróun:
Aukning framleiðslu vegna meiri
vinnu en ekki meiri framleiðni
Dimm spá í skýrslu Vilhjálms Egilssonar um lífskjör og atvinnulíf 1980-2000
SKÝRSLA um lífskjör og atvinnulíf á íslandi með samamburði við
önnur ríki Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), var lögð
fram á miðstjórnar- og þingflokksfundi sjálfstæðismanna í gær. I
skýrslunni, sem samin er af Vilhjálmi Egilssyni hagfræðingi með
aðstoð Unnars Más Péturssonar, er dregin upp mjög dökk mynd af
efnahagsþróuninni hér á landi síðastliðin tíu ár og spáin fyrir næsta
áratug, haldi stöðnun í efnahagslifinu áfram er jafnframt óglæsileg.
Skýrsluhöfundur kemst að þeirri niðurstöðu að aukning landsfram-
Ieiðslu á íslandi siðastliðin tíu ár hafi fyrst og fremst verið vegna
þess að íslendingum hafi fjölgað og að þeir hafi lagt á sig meiri vinnu
— ekki vegna meiri framleiðni atvinnulífsins þegar á heildina er litið.
í skýrslunni segir að landsfram-
leiðsla hafi aukizt um 22,4% hér á
landi á síðasta áratug, en um 33,8%
á sama tíma í ríkjum OECD, sem
við berum' okkur helzt saman við.
Þegar athugað er hver aukning
landsframleiðslu hefur verið á hvert
mannsbarn kemur í ljós að í OECD-
ríkjunum er hún 24,4%, en á ís-
landi eykst það, sem gengur undan
hveijum og einum, aðeins um 10%
á sama tíma. Þetta stafar meðal
annars af því, að íslendingum hefur
fjölgað meira en öðrum OECD-þjóð-
um að meðaltali. Þeir hafa einnig
lagt á sig meiri vinnu og atvinnu-
þátttaka, einkum kvenna, hefur
aukizt. Ársverk á Islandi voru
106.000 1980 en eru 125.000 á
þessu ári. Samanburðurinn erokkur
enn óhagstæðari ef skoðuð er aukn-
ing landsframleiðslu á hvert árs-
verk; hún var 3,7% á íslandi, en
19,1% í OECD.
1.740% launahækkun - 0,5%
kaupmáttarhækkun
Algengur mælikvarði á lífskjör,
sem er kaupmáttur atvinnutekna,
sýnir líka óheillavænlega þróun á
Islandi, þrátt fyrir að laun hér á
landi hafi hækkað um 1.740% á
síðastliðnum áratug vegna verð-
bólgu. Kaupmátturinn hér á landi
jókst aðeins um 0,5% síðasta ára-
tug. Á sama tíma jókst hann um
11,3% í OECD. „Þessi samanburður
milli íslands og viðmiðunarland-
anna sýnir svo ekki verður um villzt
að ísland he'ur orðið undir í sam-
keppninni um lífskjör," segir í
skýrslunni.
Vilhjálmur Egilsson dregur sam-
an þrjár helztu ástæður stöðnunar
lífskjara á íslandi í skýrslunni. Þær
eru að mati Vilhjálms þessar:
Verðbólga
í fyrsta lagi var verðbólga á Is-
landi að meðaltali 33,3% á síðasta
áratug, en 4,7% í öðrum OECD-ríkj-
um. „Verðbólga ruglar verðmæta-
mat og gerir alla starfsemi efna-
hagslífsins ómarkvissa. Mikil orka
í atvinnulífi jafnt sem á heimilum
fer í spá í verðbólguna og bregðast
við henni, sem annars nýttist til
gagnlegra verka. Fjölmarkar við-
skiptalegar ákverðanir bæði fyrir-
tækja og heimila verða rangar
vegna óvissunnar sem verðbólgan
skapar. Verðbólga veikir því atvinn-
ulífið og dregur niður lífskjör al-
mennings," segir í skýrslunni.
Vítahringur skattahækkana
í öðru lagi jukust útgjöld hins
opinbera sem hlutfall af landsfram-
leiðslu veralega á Islandi, en stóðu
nánast í stað að meðaltali í hinum
OECD-löndunum. Hlutfallið var
32,2% hérálandi 1980, en er38,6%.
Sambærilegt hlutfall er að meðal-
tali 39,8% í aðildarríkjum OECD.
Tekjur hins opinbera, þ.e. skattar
og önnur gjöld, sem hlutfall af
landsframleiðslunni, hafa aukizt úr
33,3% 1980 upp í 37,4% á síðasta
ári. Skattar hafa hækkað um tæpa
14 milljarða á þessum tíma á núver-
andi verðlagi, um 54 þúsund krónur
á hvert mannsbarn.
„Þyngri skattbyrði dregur úr
verðmætasköpun og rýrir þar með
skattstofnana. Vítahringur skatta-
hækkananna velst í því að tekjur
af sköttunum minnka um leið og
skattstofnarnir rýrna og þegar
brugðizt er við með nýjum skatta-
hækkunum rýrna skattstofnarnir
ennþá meira. ísland er á leið inn í
þennan vítahring,“ segir Vilhjálmur
í skýrslunni.
Vantar 41 milljarð í
útflutninginn
í þriðja lagi jókst útflutningur
frá Islandi um 26,2% á árunum
1980-1990, en OECD-ríkin juku
útflutning sinn að jafnaði um
67,9%. Útflutningur á hvert ársverk
á Islandi var 6,9% meiri árið 1990
en 1980, en 50% í öðrum ríkjum
Efnahags- og framfarastofnunar-
innar.
„íslenzkt atvinnulíf getur aldrei
staðið undir samkeppnisfærum
lífskjörum nema að taka þátt í
þeirri þróun að auka utanríkisvið-
skipti. Útflutningur íslendinga á
árinu 1990 var 128,6 milljarðar
króna en ef aukning hans hefði
verið jafnmikil og í OECD-ríkjunum
á árunum 1980-1990 hefði hann
verið 170 milljarðar króna. Því má
segja að það vanti 41,4 milljarða
króna í- útflutning þjóðarinnar mið-
áð við þróunina í viðmiðunarlöndum
okkar síðustu tíu árin.
Þessi upphæð samsvarar rúmum
60% af öllum sjávarvöruútflutningi
landsmanna á þessu ári og er líka
þrefaldur núverandi útflutningur á
áli og kísiljárni. Ekkert stóriðjufyr-
Island á tímamótum?
Ekki er I
Öii
lí
Ekki er hægt að segja að mikillar
Öni gæti í skýrslu
ns, enda gefur fortíðjn
e.t.v. ekki ástæðu til þess. A
meðfylgjandi töflum má sjá
nokkrar hagtölur undanfarinna
ára og spár um þau sem
framundan eru til ársins 2000.
Verg landsfram-
leiðsla á mann
Gráa iínan sýnir
æskilegt markmiö,
en hin svarta spá
Tekjur hins opin-
bera mlöaöar viö
verga landsfram-
Kaupmáttur at-
vinnutekna á mann
46 44 42 %4° 115 110

tm "W5
«100

38 £2 95 s» 90 m -M 3
34 85
32 30 19f Í0 1985 199 0 199 5 200 « J 19 90 1982 1984 1988 1988 199
irtæki var byggt upp á landinu á
síðasta áratug en þau hefðu þurft
að vera tvö eða þijú til að hægt
hefði verið að auka útflutningsvið-
skipti með sambærilegum hætti og
i OECD-ríkjunum,“ er skoðun Vil-
hjálms Egilssonar.
Hver og einn skuldar 235.000
kr. meira erlendis
Vilhjálmur segir skuldasöfnun
hafa fylgt í kjölfar stöðnunar í at-
vinnulífinu. „Þannig voru heildar-
skuldir á íslenzka lánamarkaðnum
77,8% af landsframleiðslu á árinu
1980 en 140,1% miðað við lands-
framleiðslu á árinu 1989. Erlendar
skuldir (löng erlend lán) vora 29,7%
af landsframleiðslu á árinu 1980
en 47,4% á árinu 1989. Erlendar
skuldir jukust á þessum árum um
59 milljarða króna á þennan mæli-
kvarða á núverandi verðlagi eða um
235 þúsund krónur á hvert manns-
barn.
Skuldaaukning hefur komið fram
hjá atvinnulífinu, heimilinu og opin-
berum aðilum. Skuldir heimilanna
voru 14,2% af landsframleiðslu árið
1980 en 41,3% árinu 1990. Mikil
eignaaukning í sparifé hefur hins
vegar orðið á móti skuldum heimil-
anna, sparnaður sem myndazt hef-
ur í innlánsstofnunum, lífeyrissjóð-
um og alls kyns verðbréfum. Aukin
skuldsetning atvinnuveganna er
stórkostlegt vandamál sem gerir
erfitt fyrir með að auka hagvöxt á
íslandi. Skuldir atvinnuveganna
voru 38,4% af landsframleiðslu á
árinu 1980 en voru komanar í 63,5%
á árinu 1989.“
Út af topp-tíu?
í skýrslunni er líka spáð í horf-
urnar framundan. Því er spáð að
íslendingar haldist ekki í hópi tíu
tekjuhæstu þjóða heims ef svo held-
ur fram sem horfir í atvinnuþróun
landsmanna. „Sé miðað við óbreytt
ástand næstu árin munum við heilsa
nýrri öld með því að landsfram-
leiðsla á mann hafi aðeins vaxið
um 21%-30% frá árinu 1980. Hvort
þessi tala verður hærri eða lægri
fer eftir því hvar efnahagslífið ver-
ur statt í hagsveiflunni um aldamót-
in. Haldi hagvöxturinn áfram í
ríkjum OECD af sama krafti síðasta
áratug aldarinnar og hann var á
níunda áratugnum munu viðmiðun-
arþjóðir okkar mæta 21. öldinni
eftir að hafa náð 54% aukningu
landsframleiðslu á mann á árunum
1980-2000.“ ■*
Ógnvænleg þróun skattheimtu
„Þróun ríkisútgjalda og skatt-
heimtu verður ógnvænleg ef ekki
er breytt um stefnu,“ segir í skýrsl-
unni. „ísland hefur hingað til ekki
verið háskattaland en ef sama þró-
un og verið hefur síðasta áratuginn
heldur áfram, munu útgjöld hins
opinbera á íslandi verða 46,4% af
landsframleiðslu á árinu 2000 með-
an meðaltalið í OECD yrði 40,6%.“
Því er spáð að með sama takti í
tekjuaukningu hins opinbera verði
tekjur ríkisins 42,2% af landsfram-
leiðslunni árið 2000. Skattar yrðu
þó að hækka enn meira til að bregð-
ast við vaxandi halla á ríkissjóði.
„Miðað við óbreyttan halla þyrftu
tekjur ríkissjóðs að vera 45,2% af
landsframleiðslu sem kallar á 7,8%
hærra hlutfall en var á árinu 1989.
Þetta þýðir að búast má við á núver-
andi verðlagi 26 milljarða króna
skattahækkun milli áranna 1989
og 2000 eða um 2.400 milljónir
króna á ári hverju að meðal tali.
Hver íslendingur myndi greiða um
100 þúsund krónur í hærri skatta
árið 2000 en hann gerir nú,“ stend-
ur í skýrslunni. Þar segir að með
þessu áframhaldi komist ísland í
hóp háskattaþjóða. Skattahækkun-
in, sem í vændum sé, samfara
stöðnun í efnahagslífinu, þýði að
tekjuskattar einstaklinga og fyrir-
tækja þurfi að þrefaldast. Ef ná
þurfi auknum skatttekjum með
virðisaukaskatti þurfi hann að
hækka upp fyrir 40%
Átak til úrbóta . „
í tillögum sínum um leiðir til að
ísland geti haldið sömu lífskjörum
og aðrar OECD-þjóðir leggur Vil-
hjálmur Egilsson áherzlu á að
árangur af uppstokkun og nýrri
uppbyggingu í atvinnulífinu og
umbætur í rekstri hins opinbera
verði að kristallast á þremur svið-
um:
í fyrsta lagi þarf verðbólgan að
verða sambærileg og í OECD, þ.e.
innan við 5% að meðaltali á næsta
áratug.
í öðru lagi þurfa utanríkisvi^-
skipti að vaxa um 115% á mann á
næstu tíu árum, sem kallar á meiri-
háttar uppstokkun í atvinnulífinu.
í þriðja lagi verður hið opinbera
að auka tekjur sínar með stærri
skattstofnum en ekki skattahækk-
unum. Hlutfall skatta af landsfram-
leiðslu má ekki hækka frá því sem
nú er, og útgjöldin verða að rúmaSt
innan þess ramma.