Morgunblaðið - 20.12.1990, Síða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 1990
NEYTENDAMAL
Jólatré á jólum
Uppruni - saga - varðveisla

Margir hafa velt fyrir sér
upphafi jólatrésins, sem með
birtu og skrauti eykur okkur
gleði á jólum. Hugmyndin er
talin ævaforn. Sagan segir að
1000 árum fyrir fæðingu Krists
hafi sigræn tré og ilmjurtir
verið notuð við trúarathafnir
og hátíðleg tækifæri í Mið-
Austurlöndum og í Asíu.
í Norður-Evrópu var jólalurkur
þekktur meðal germanskra þjóða
og notaður við hátíðarhöld tengd
vetrarsólhvörfum. Lurkur, sem
oft var stofn af tré, var sérstak-
lega valinn og þurrkaður yfir
sumarið og tekinn í hús á að-
fangadagskvöld. Kveikt var í hon-
um með leifum lurks frá fyrra
ári, sem varðveittur hafði verið í
þeim tilgangi.
Það er talinn vera kristinn sið-
ur að skreyta heimilin með greni-
greinum á jólum. Þar sem grenið
er grænt árið um kring, varð það
í augum þeirra sem bjuggu á
norðurslóðum, tákn eilífs lífs og
var það nánast tilbeðið sem slíkt.
Sá síður að skreyta jólatré með
ljósum og skrauti er talið eiga
upphaf sitt í þýsku leikriti sem
leikið var á miðöldum. í leikritinu
var tréð, „Paradeisbaum" eða
Paradísar-tréð, látið tákna ald-
ingarðinn Eden. Eftir að leikritið
hafði verið bannað, var tréð notað
til að skreyta heimilin og þróaðist
sá siður smátt og smátt að
skreyta tréð með kökum og síðar
með kertaljósum.
Það var þó ekki fyrr en á 18.
öld að þessi siður berst til Norður-
landa og þá frá Rínarlöndum.
Hér á landi verður hann ekki al-
gengur fyrr en á seinni hluta
þessarar aldar, eða eftir að greni-
tré fóru að standa almenningi til
boða. Til gamans má geta þess,
að ekki eru margir áratugir síðan
tilbúin jólatré skreyttu flest heim-
ili landsins á jólum. Uppistaðan
var tréstöng notuð sem stofn sem
festur var á kubb eða fót. A stofn-
inn voru festar hreyfanlegar
greinar vafðar kögurklipptum
grænum kreppappír. Síðan voru
þessar greinar skreyttar og oft
með heimatilbúnu skrauti.
Krosstijám muna margir eftir og
einnig heimatilbúnum jólatijám
með greinum sem vafin voru með
nýju lyngi ár hvert. Siðir og hefð-
ir hvers lands hafa, á þessu svið-
um sem öðrum, mótast af aðstæð-
um og þeim efniviði sem til stað-
ar hefur verið á hveijum tfma.
Nú eru jólatrén venjulega
keypt viku eða nokkrum dögum
fyrir jól. Tré, sem hér eru á mark-
aði, eru annað hvort innlend
framleiðsla eða innflutt frá Dan-
mörku. Mörg þeirra eru oft felld
nokkrum vikum áður en þau eru
seld, nauðsynlegt er því að vanda
vel val tijánna, eigi þau að halda
ferskleika sínum fram yfír hát-
íðarnar.
Hér fylgja nokkur handhæg
ráð við kaup og meðferð jólatijáa:
1. Ferskleika trésins má kanna
með því að stijúka hendi undir
stofninn, ef finna má fyrir raka
þá er tréð ennþá ferskt.
2. Beygja má nálarnar, ef þær
rétta úr sér þá er tréð ferskt.
3. Leiki vafi á ferskleikanum,
er ráð að láta tréð falla niður á
stofninn, ef nálar detta af, er
ekki ráðlegt að kaupa tréð.
Þegar komið er heim með tréð,
skal saga um 2 cm af stofninum.
Tréð er síðan látið standa á svöl-
um eða köldum stað í fötu með
vatni í tvo til þijá daga, svo tréð
nái að draga til sín vökva. Gott
ráð þykir einnig að setja góðan
skammt af sýrópi eða sykri í vat-
nið.
Undir tréð skal velja góðan fót
sem getur innihaldið nægjanlega
mikið vatn til að viðhalda fersk-
leika trésins. Tréð getur tekið til
sín sem svarar 'A lítra af vatni á
dag, fer það eftir stærð trésins,
tegund og hitastigi í herbergi.
Jóiatré getur fuðrað upp á ör-
skammri stundu, verði það fyrir
eldneista, það er því nauðsynlegt
að gæta þess vel að jólatréð sé
staðsett fjarri hitunartækjum,
arni eða svæðum sem mikið er
gengið um.
Við njótum, á sama hátt og
aðrir Vesturlandabúar, ánægju
af grænum ilmandi jólatijám á
jólum. Hinn varanlegi græni litur
táknar, nú sem fyrr, hið eilífa,
og tendruð ljósin lýsa upp dimma
daga um vetrarsólhvörf og boða
okkur, sem búum við hin nyrstu
höf, lengri daga, birtu og yl.
M. Þorv.
ELDVARNIR Á JÓLUM
Gætið varkárni í umgengni við rafmagn
Kannið merkingar á lömpum
Gefíð gaum að merkingum á
lömpum og farið eftir þeim. Max
60 W þýðir að í þessum lampa
má ljósaperan ekki vera stærri
en 60 wött. Annars hitnar lamp-
inn of mikið. Gæta skal þess að
peran sé af réttri gerð fyrir lam-
pann og að lampar, ekki síst
kastarar, séu í nógu mikilli fjar-
lægð frá brennanlegúm efnum.
festa vandlega. Skipta skal strax
um bilaðar eða brotnar perur og
skal samstæðan tekin úr sam-
bandi á meðan. Gengið skal
þannig frá framlengingarsnúrum
að samskeytin séu vatnsþétt ef
þau eru utanhúss. Lágspenntar
ljósasamstæður þurfa líka að-
gæslu. Gætið þess að nota ekki
aðra spenna en þá sem fylgja
samstæðunum, og að tengja ekki
fleiri samstæður við sama spenni
en ætlast er til af framleiðanda.
Aðgæsla - varúð
Slökkvið á ljósasamstæðum og
öðrum skrautljósum á nóttunni,
og einnig ef íbúðin er skilin eftir
mannlaus. Sama gildir um sjón-
varp og önnur rafeindatæki.
(Samkv. upplýsingum frá
Rafmagnseftirliti ríkisins.)
Verndið börnin, lágspenntir
lampar geta vaídið íkveikju
Gætið þess vel að ung börn
leiki sér ekki með lampa eða
önnur raftæki sem tengd eru
hærri spennu en 24 voltum. Lág-
spenntir lampar, sem nú eru al-
gengir, eru einnig varasamir
vegna þess að þeir gefa frá sér
Skata á Þorláksmessu
Á fjölmennu þingi, sem hald-
ið var hér í borg fyrir skömmu,
sagði einn spekingurinn að
íslensk menning væri ekki til.
Rökin voru þau, að allir hlutirn-
ir í fundarsalnum væru erlend-
ir nema stólarnir sem setið var
á! Þessi fullyrðing var, fyrir
einlægan þjóðernissinna, einum
of stór biti að kyngja, því vissu-
lega er islensk menning til, og
er hún bæði fjölbreytt og
merkileg.
Hluti af okkar menningu, sem
fella má undir þjóðmenningu, er
þjóðleg matargerð. Hún byggir á
mjög sterkum hefðum sem fólkið
í landinu viðheldur og hlúir að
sérstaklega í kringum hátíðir eins
og jólin. Hvar annars staðar en á
íslandi tíðkast almenn sláturgerð
að hausti og súrmeti á Þorra.
Nauðsynlegur þáttur jólahalds er
að hafa íslenskan mat á borðum
eins og hangikjöt og laufabrauð
og skötu, kæsta og/eða saltaða á
Þorláksmessu.
Skatan, sem kæst er og þurrk-
uð fyrir vestan, er söltuð fyrir
sunnan. Hún er borðuð stöppuð
með bræddum hnoðuðum mör
fyrir vestan, en soðin í stykkjum
og borðuð með hamsatólg fyrir
sunnan. Þeir sem vanist hafa
þessum eðalfíski, telja hann óað-
skiljanlega hluta jólaundirbún-
ingsins. Hin sérstæða lykt, sem
fylgir suðu á skötu, hverfur fyrir
ilmi frá suðu jólahangikjötsins.
Fisksalar hafa verið að draga
að sér skötu síðan í haust. Sköt-
una hefur verið erfíðara að fá nú
en áður, var okkur sagt, síðan
farið var að selja hana ferska til
Frakklands. Erfítt hefur verið að
draga saman upplýsingar um það
magn sem landsmenn innbyrða
af skötu fyrir jólin, en það mun
,skipta tonnum.
Um síðustu helgi hófu físksalar
undirbúning sölu Þorláksmessu-
skötunnar með því að leggja
ákveðið magn skötubarða í bleyti.
Saltaða skötu þarf að útvatna svo
hún verði hæfilega sölt fyrir
smekk neytenda. Nú er salan á
skötunni þegar hafín, mörg mötu-
neyti, stofnanir og sjúkrahús.
munu bjóða upp á skötu seinni
hluta vikunnar, á undan jólamatn-
um. A heimilum fer skatan í pott-
inn á Þorláksmessu og þjóðlegar
hefðir verða í hávegum hafðar.
Þjóðlegar hefðir í siðum og venj-
um fólks um hátíðir eru vissulega
hluti af íslenskri menningu.
Gleðileg jól.
M. Þorv.
mikinn hita og geta auðveldlega
kveikt í, ef þeir eru of nálægt
brennanlegu efni.
Notið öruggar
ljósasamstæður
Gamlar Ijósasamstæður (ser-
íur) geta verið hættulegar, ef þær
eru farnar að bila. Öruggast er
að kaupa samstæður sem hafa
fengið gildingu hjá Rafmagnseft-
irliti ríkisins. Þeim eiga að fylgja
leiðbeiningar á íslensku.
Bilaðar perur geta valdið
íkveikju
Skipta skal strax um bilaðar
perur. Inniljósasamstæður eru
yfírleitt tengdar 220 volta
spennu. Logað getur á samstæð-
unni þó að ein eða fleiri perur
bili. En við það hækkar spennan
á hinum perunum sem hefur í för •
með sér hitamyndun, sem ýmist
sprengir perur eða bræðir peru-
stæði, og getur á þann hátt vald-
ið íkveikju.
220 volta útiljósasamstæður
eru vandmeðfarnar
Útiljósasamstæður verður að