Morgunblaðið - 05.01.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JANÚAR 1991
Um kúgiin konunnar
eftivÞór
Rögnvaldsson
Réttindabarátta kvenna er
tvíþætt. í fyrsta lagi gerir konan
kröfu til að fá að vera einsog karl-
maðurinn, og í öðru lagi gerir hún
líka kröfu til að fá að vera öðru-
vísi en karlmaðurinn. Með öðrum
orðum, konan vill í fyrsta lagi hafa
rétt til þess að brjóttr af sér hlekki
hefðarinnar, og í öðru -lagi vill hún
hafa rétt til þess að brjóta ekki af
sér hlekki hefðarinnar. Þegar hlut-
irnir eru orðaðir svona beint út, þá
getur virst eins og hér sé um heil-
mikið vandamál að ræða og jafnvel
illleysanlega þversögn. Að athug-
uðu máli er þó auðvelt að skilja;
hvað í þessari þversögn felst. I
fyrsta lagi vill konan bijóta af sér
hlekki hefðarinnar og hasla sér
völl á hefðbundnu forréttindasviði
karlmannsins, þ.e.a.s. konan vill
fara út af heimilinu og út í atvinnu-
lífið. í öðru lagi vill konan sámt
sem áður viðhalda þeim hefðum,
sem styrkja stöðu hennar innan
veggja heimilisins, þ.e.a.s. konan
gerir jafnframt kröfu til þess að
eiga þess kost að eiga börn og bú.
Svo einfalt er það í raun og veru
— eða hvað? Lítum fyrst á þá kröfu
konunnar að fá að vera eins og
karlmaðurinn.
Konan vill ekki lengur sætta sig
við þjónustuhlutverkið innan
veggja heimilisins, brýtur af sér
hlekki hefðarinnar, og sækir út í
atvinnulífið. Þetta er mikil sigur-
ganga. Konan leggur undir sig
hvert forréttindasvið karlmannsins
á fætur öðru; úrslitasigurinn, að
því er virðist, alltaf á næsta leiti.
Þannig hefur konunni fyrir löngu
tekist að sanna að hún er jafnoki
karlmannsins á öllum sviðum. Kon-
an er fullfær um að gera það sama
og karlmaðurinn; konan er eins og
karlmaðurinn, ef þvr er að skifta,
o.s.frv.
Skyndilega — ó vei! ó vei! — í
sigurvímunni miðri þagnar lúðra-
blásturinn skyndilega: spilabórgin
hrynur til grunna. Konan verður
þess allt í einu 'áskynja, að hún
hefur verið brögðum beitt. Karl-
maðurinn, þessi raggeit, sem að
sjálfsögðu er felmtri sleginn yfir
þessum mikla framgangi konunn-
ar, lætur krók mæta bragði. Karl-
maðurinn sætir sem sagt því lúa-
lagi að .. . vera allt í einu kominn
í minnihluta! — öllum að óvörum!
Þetta er eins og sjónhverfing.
Töframaðurinn veifar sprotanum,
hókus-pókus: frægðin og.framinn
er horfinn út í veður og vind. Þessi
furðulegi fjandskapur karla í garð
kvenna hefur endurtekið sig æ of-
aní æ á síðustu árum og áratugum.
Hvernig hefur t.d. ekki farið með
kennarastéttina? Hér á árum áður
sóttu menn frægð og frama í raðir
kennara. Nú, hins vegar, er kenn-
arastéttin löngu orðin kvennastétt,
og því gefur augaleið, að það er
ekki svo hægt um vik að ætla sér
að vera eins og karlmaðurinn á
þeim miðum; hvað þá heldur að
baða sig í þeim frægðarljóma, sem
því hefur ávallt fylgt að skipa bekk
með sönnum karlastéttum. Annað
augljóst dæmi: Fyrir ekki svo ýkja
mörgum árum var Háskóli Islands
virðulegasta menntastofnun lands-
ins. Nú, hins vegar, eru konur
Lögmál karlmannsins
er bara lögmál þessa
heims, þ.e.a.s. (skráð)
lögmál mannanna. Lög-
mál konunnar, hins
vegar, eru í raun og
sannleika af öðrum
heimi, þ.e.a.s. guðlegr-
ar ættar: (óskráð) lög-
mál guðanna.
löngu komnar í meirihluta við þá
stofnun, og því heldur ekki eftir
neinu að slæðast á þeim slóðum.
Það er ekki ástæða til að fara fleiri
orðum um þessa hörmungasögu.
Karlmaðurinn liggur alltaf á því
lúalagi að vera kominn í minnihluta
áður en varir. Konan gefst því upp
á þessum eltingaleik við karlmann-
inn; þ.e.a.s. hún gefst upp á tilraun-
um sínum til að vera eins og karl-
maðurinn, söðlar um, og leitar á
önnur mið.
Konan ákveður nú að leggja
áherslu á það sem er öðruvísi í
fari hennar og karlmannsins, þ.e.
hún ákveður að leggja áherslu á
eigin reynsluheim. I fljótu bragði
virðist þetta hreinasta þjóðráð. Frá
öndverðu hefur karlmaðurinn kúg-
að konuna, neytt (líkamlegs) afls-
munar og flæmt hana á brott frá
vettvangi dagsins; búið henni at-
hvarf í hinum óæðra heimi skugga
og myrkurs. Konan hefur því aldr-
ei haft möguleika á því að taka
þátt í mótun samfélagsins á sama
hátt og karlmaðurinn. Konunni
hefur verið vísað út í myrkrið, og
reynsluheimur hennar er því í raun
og sannleika ekki af þessum heimi,
heldur einhvers konar undirheima-
viðhorf.
Þetta er ástæðan fyrir því að við
búum raunverulega við karlríki;
karlamenningu. Hin sýnilegu afrek
þessa heims (sem og ódæði) eru
afrek (eða ódæði) karlmannsins.
Karlmaðurinn er allt í senn arki-
tektinn, smiðurinn — sem og
(stríðs)glæpamaðurinn. Hins ber
þó að gæta að okkur er öllum tak-
mörk sett — af því að við erum
manneskjur; mannanna verk aldrei
svo fullkomin að ekki megi betur
gera. Hinn sýnilegi heimur — þ.e.
heimur karlmannsins — er því eðli.
sínu samkvæmt ætíð stundlegur
og hlýtur — fyrr eða síðar — að
verða forgengileikanum að bráð.
Þessi heimur endanleikans og
hverfulleikans — þar sem allt er á
tjá og tundri og engan frið að finna
— er því óhjákvæmilega heimur
samkeppni og átaka. Það er enda-
laust tekist á um markmið og leið-
ir. Karlmaðurinn setur mönnum og
málefnum stólinn fyrir dymar,
predikar ætíð í hótunartón undir
forskriftinni „annað hvort — eða“;
m.ö o. hann predikar um það,
hvernig heimurinn „ætti að vera“
(þ.e. eftir eigin höfði). í vitund
karlmannsins er takmarkið —
þ.e.a.s. sá heimur sem „ætti að
vera“ — raunveruleikinn, og raun-
veruleikinn — hinn „raunsanni"
heimur, þ.e. skilningur hans á réttu
og röngu — takmarkið. Takmark
karlmannsins er þannig það sem
bara „ætti að vera“ og er ekki, og
er því sjálfu sér sundurþykkt og
býr ætíð í framtíðinni. í nafni
„skynseminnar“ hefur karlmaður-
inn rofið hringrás náttúrunnar. í
tilraunum sínum til að skilja — og
ekki bara vera — hefur hann breytt
heiminum í vígvöll.
Heimur konunnar hefur á sér
allt annan blæ. Það má í raun og
sannleika líkja ríki hennar við und-
irdjúpin — eða kannski öllu heldur
undirheima — þar sem hið tak-
markaða takmarkast ekki lengur
af sterkri birtu dagsins. í mána-
skini næturinnar eru allir hlutir
eins, og mismunurinn ekki nema
blekking. Undirheimarnir eru
þannig heimur hins kyrrstæða ófor-
gengileika og konan fulltrúi hins
ósýnilega heims. Konan er því — í
vissum skilningi a.m.k. — meiri
hugsuður, meiri heimspekingur,
heldur en karlmaðurinn. Utlínurnar
í ríki næturinnar eru að sönnu ekki
eins skýrar og að degi til, en nótt-
in er samt dýpri; skynjun konunnar
dýpri heldur en skilningur karl-
anna. Konan veit nefnilega að
hjartað á sér rök sem skynsemin
fær ei skilið. Konan forðast því
átök; ber klæði á vopnin. í ríki
næturinnar víkur hin harða „annað
hvort — eða“-afstaða dagsbirtunn-
ar fyrir því viðhorfi sem ekkert
vill útiloka; þ.e. fyrir því viðhorfi
sem segir „bæði — og“. Raunsæi
konunnar er því í mikilvægum
skilningi raunsannara __ heldur en
raunsæi karlmannsins. I heimi kon-
unnar er takmarkið þannig ekki
hótun um eitthvað sem „ætti að
vera“, heldur það sem einfaldlega
er: núið, andartakið, ástúðin. Frá
ómunatíð hefur sjálfskipað hlut-
verk konunnar verið að standa vörð
um friðhelgi fjölskyldulífsins; fæða
af sér líf og varðveita það. Það ríkir
ró og friður yfir ríki næturinnar —
í skarpri andstöðu við átök dagsins.
Það sem einkennir reynsluheim
karlmannsins er þannig eigingirn-
in, það viðhorf sem segir „ég“, þ.e.
Framtíð þjóðarsáttarinnar
eftir Þröst Ólafsson
í fyrri grein minni um þjóðarsátt-
ina voru færð fyrir því rök, studd
biturri reynslu fyrri tilrauna sama
efnis, að án staðfasts agavalds af
hálfu aðstandenda hennar, sé þjóð-
arsáttin dæmd til að misheppnast.
Þess vegna hafí bráðabirgðalög eða
venjuleg lagasetning á kjarasamn-
ing BHMR verið óhjákvæmileg.
Umsamdar svo og yfirlýstar keðju-
verkanir launahækkana hefðu gert
út af við þjóðarsáttina á einhveijum
útreiknanlegum tíma.
Þjóðarsáttinni hefur verið bjarg-
að í bili og fyrirtæki svo og einstakl-
ingar geta gert sínar áætlanir fram
eftir næsta ári. Að öðru jöfnu renn-
ur hún út næsta haust og því er
ekkert óeðlilegt þótt menn velti því
fyrir sér strax, hvað skuli þá taka
við.
Núverandi þjóðarsátt hafði það
að meginviðfangsefni að semja
verðbólguna niður. Beita öllum til-
tækum ráðum, þ.m.t. handafli til
að ná tökum á verðbólgunni. Þótt
tína megi til fjölmörg atriði, sem
við framkvæmd þjóðarsáttarinnar
hafa farið úr skorðum, svo og að
auðvelt er að færa rök fyrir því að
bæði sé um frestun á vanda að
ræða og einnig hitt að sumt af
þeim grunnhugmyndum sem þjóð-
arsáttin byggir á séu á skjön við
kórrétta markaðshugsun — þá
breytir það ekki þeirri yfirgnæfandi
staðreynd að við þessi áramót eru
betri forsendur fyrir stöðugleika og
heildarjöfnuði í þjóðarbúskapnum
en um áratuga skeið.
Nú getum við íslendingar í fyrsta
sinn um áratuga skeið horft upp-
réttir hvor framan í annan og sagt:
Við höfum skapað skilyrði til að
stjórna efnahagsmálum okkar í
samræmi við leikreglur markaðsbú-
skapar enda verði við upphaf næsta
kjörtímabils tekist á við margar
djúpstæðar skekkjur sem myndast
hafa og eru afleiðing langvarandi
stjórnleysis svo og jafnvægisleysis
í íslensku efnahagslífi.
Þjóðarsáttin þarf að halda áfram
sem agavald í þjóðfélaginu og sem
ásetningur um stöðugleika og jöfn-
uð í þjóðarbúskapnum. Hún verður
hins vegar að breytast í inntaki
sínu, áherslum og vinnubrögðum.
Það er eðlileg afleiðing þess að hún
hefur náð megin markmiði sínu.
í næsta áfanga verður stjórnun
efnahagslífsins að fara í verulega
auknum mæli eftir leikreglum
markaðarins, sem þýðir að beita
verður peningapólitískum aðferð-
um.
Næsta ríkisstjórn verður í sam-
ráði við Seðlabankann að ákveða
árlegan vöxt peningamagns í um-
ferð og tilkynna það atvinnulífinu.
Viti menn það að peningamagn
verði ekki aukið nema um t.d. 5%
árið 1992, þá eru það skýr skilaboð
til allra sem vita þurfa. Þetta er
að sjálfsögðu hægt að gera þótt
álframkvæmdir kalli á mikið erlent
áhættuijármagn inn í landið, því
nauðsynlegt verður að draga úr
innlendri lánsfjáreftirspurn á móti
með auknum sparnaði.
Peningakerfi í markaðsbúskap
er ekki aðeins einhver viðkvæmasti
vefur hagkerfisins heldur einnig sá
áhrifamesti. Rétt stjórnun á pen-
ingamálum er því úrslitaatriði þegar
að heildarstjórnun efnahagslífsins
kemur. Harðir peningar veita at-
vinnulífinu meira aðhald en nokkurt
annað stjórntæki og býr til aga sem
hefði þurftu að vera hér fyrir hendi
um langt skeið.
Að beita peningalegum stjórnun-
araðferðum þýðir að menn hætta
að stjórna með handafli. Einn af
veikleikum í efnahagsstjórnun nú-
verandi ríkisstjórnar er sá, að hún
hefur ekki leyft kreppunni að
hreinsa til í efnahagskerfinu.
Kreppur eru nefnilega ekki bara
neikvæðar. Þær hafa einnig þann
jákvæða þátt að hreinsa út óhag-
„Ný þjóðarsátt verður
að innihalda hvort
tveggja í senn, annars
vegar víðtækt sam-
komulag um lækkun á
framfærslukostnaði
heimilanna og skatta-
bætur fyrir láglauna-
fólk, hins vegar breytta
stjórnun efnahagsmála
þar sem almennar pen-
ingalegar hagstjórnar-
aðferðir taki við af
þeim aðferðum sem
beitt hefur verið nú um
skeið.“
kvæm fyrirtæki og rýma þannig
fyrir nýjum. Sé komið í veg fyrir
þetta með aðgerðum ríkisstjómar
sem beinast að sértækum greinum
eða einstökum fyrirtækjum er hugs-
anlega verið að fresta vandanum í
stað þess að leysa hann. Þetta má
þó ekki alhæfa. í miklu umróti og
við aðstæður jafnvægisleysis getur
handafl verið nauðsynlegt til að
koma í veg fyrir að eðlileg hreinsun
verði að hruni, þar sem engum er
reynt að bjarga. Slíkar björgunar-
aðferðir mega hins vegar ekki yfir-
gnæfa allar almennar efnahagsað-
gerðir og umfram allt verða þær
að vera í samræmi við lögmál og
þróun' markaðarins. Efnahags-
stjórnun sem er þvert á lögmál
markaðsbúskapar er dæmd til að
mistakast fyrr eða síðar.
En til að gerlegt sé að taka upp
almennar peningalegar hagstjórn-
araðferðir þarf þrennt til að koma.
í fyrsta lagi verða vextirnir að
vera alveg fijálsir. Hvorki má þola
samantekin ráð innlánsstofnana né
Þröstur Ólafsson
inngrip af hálfu hins opinbera. Þótt
ýmsar vaxtahækkanir nú sl. haust
hafi verið óheppilegar og komið á
versta tíma, þá breytir það ekki
þeirri mikilvægu staðreynd að vext-
ir eru ekki bara kostnaðarþáttur
heldur er hlutverk þeirra í engu
minna mæli að stýra eftirspurn eft-
ir lánsfjármagni og hafa áhrif á
styrkleika gjaldmiðilsins. Háir vext-
ir gegna þannig mikilvægu hlut-
verki til að slá á þenslu og draga
úr eyðslu meðan lágir vextir virka
að öðru jöfnu.öfugt.
í öðru lagi verður að tryggja
stöðugt gengi krónunnar. Ekki má
grípa til gengisfellingar til að koma
á sýndar jafnvægi á innlenda eftir-
spurnarþætti. Gengisfellingu má
ekki hugsa í öðru samhengi en í
tengslum við meiriháttar breytingar
á mikilvægum atvinnuþáttum eins
og t.d. með upptöku sölu á veiðileyf-
um í stað kvótakerfis.
Mér finnst að skoða ætti vand-
lega kosti og galla þess að gerast
aðilar að evrópska myntbandalag-
inu og tengja krónuna þannig sterk-
um gjaldmiðli. Þær mótbárur að
með slíkri tengingu sé verið að af-
sala sér efnahagslegu sjálfstæði eru
ekki bara misvísandi heldur sýnast
mér gildar líkur á því, að íslenskt
efnahagslíf muni um leið styrkjast
verulega og öðlast meira sjálfstæði
gagnvart erlendum fyrirtækjum.
En þetta þarf að skoða vandlega.
í þriðja lagi, og það er kannski
mikilvægast, þarfnast íslensk ríkis-
fjármál gagngerrar endurskoðunar
og umturnunar. Án slíkrar upp-
stokkunar fæst ekkert jafnvægi á
peningamarkaði. Almenn vaxta-
lækkun er óhugsandi meðan ríkis-
sjóður heldur vöxtunum uppi.
Launakerfi ríkisins verður í molum
með óbreyttri stefnu, skattstigið
mun hækka ár frá ári og skuldsetn-
ing barna okkar verður óafsakan-
leg.
Staða ríkissjóðs er orðin slík og
neikvæð áhrif skuldsetningar hans
á efnahagsþróunina með þeim hætti
að efnahagsbati er því háður, að
menn fari að spyrna við fótum.
Löngu er orðið tímabært að hlut-
verk ríkissjóðs sem ein allsheijar
velferðarstofnun einstaklinga og
fyrirtækja verði endurmetið frá
grunni. Skilgreina þarf á ný hlut-
verk ríkissjóðs og setja í stjórnar-
skrá stíf ákvæði um meðferð ríkis-
fjármála, bæði hvað snertir halla-
rekstur svo og lántökur hans og
ríkisfýrirtækja.
Við höfum á undanförnum árum
haft meir en nóg af gervilausnum
á fjármálum ríkissjóðs. Þrátt fyrir
aðháld og tiltekt á ákveðnum svið-
um hefur eyðsluhyggjan sigrað að
lokum. Minnisvarðaframkvæmdir
ráðherranna í góðum takt við
stjórnlausa sjálfvirkni hagsmuna-
laganna svo og ný greiðasemi fjár-
málaráðherra við menn og málefni
hefur gert ríkisfjármálin að skrímsli
sem ekki verður að velli Iagt nema
með heildaratlögu þar sem saman
fara breytt hugarfar og mikið þor.
Nú er kannski von að einhver
spyiji hvað þetta komi þjóðarsátt
við. Þetta séu allt ákvarðanir «em
taka verður í Stjórnarráðinu en
hvorki í Garðastræti né við Grensás-
veg. Þjóðarsáttin hefur hins vegar
haft heimilisfesti við fyrrnefndar
götur og verið inntak kjarasamn-
inga. Fram til þessa h€Bh- frum-