Morgunblaðið - 03.03.1991, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIR/INNLENT
.MORGUNBLAÐIg SUNNUDAGUK 3. MAR^ 1991
Öll kurl ekki enn komin til
grafar varðandi hringrotið
- segir Ólafur Geir Vagnsson héraðsráðunautur 1 Eyjafirði
HRINGROT hefur skotið sér niður hjá nokkrum bændum sem
stunda stofnrækt og útsæðisframleiðslu á kartöflum í Eyjafirði. í
fyrravor fannst þessi sjúkdómur hjá sex bændum og nú hafa átta
tilfelli til viðbótar fundist og óttast Ólafur Geir Vagnsson, héraðs-
ráðunautur í Eyjafirði, að öll kurl séu ekki enn komin til grafar.
Stofnrækt og útsæðissala bænda í Eyjafirði, sem verið hefur um
margra ára skeið, er í rauninni fallin.
„Ég er ansi hræddur um að öll
kurl séu ekki komin til grafar í
þessu máli. Kartöflubændur á Suð-
urlandi hafa treyst verulega á út-
sæði frá Eyjafirði undanfarin ár,
en nú virðist sem hefjast þurfi
handa við endurnýjaða stofnrækt.
Þá þarf að byija aftur frá grunni
með nýja smitfría stofna sem eru
til hjá Rannsóknastofnun landbún-
aðarins á Keldnaholti. Þó bændur
geti ekki keypt heilbrigt útsæði í
vor þá reyna þeir trúlega að þreyja
þorrann og góuna og halda áfram
kartöflurækt og bíða eftir að nýr
og hreinn stofn komi á markaðinn,
en það gæti orðið að einhveiju leyti
eftir tvö ár. Þá þarf smám saman
að skipta því eldra út fyrir heil-
brigt útsæði,“ segir Ólafur Geir.
„Það þarf að semja við ákveðna
bændur um að leggja niður fyrri
kartöflurækt, eða fá nýja til að
taka þennan hreina stofn til fjölg-
unar. Hringrot smitar ekki jarð-
veginn en getur lifað í kartöfluleif-
um og því verður örugglega sett
sem skilyrði að nýtt útsæði verði
sett í nýtt land,“ segir Ólafur Geir.
Hann sagðist búast við að bænd-
ur reyndu að setja niður svipað
magn og undanfarin ár enda væri
þetta ekki vandamál í sambandi
við matarkartöflur nema hjá ör-
fáum bændum. „Vandamálið er að
komast fyrir þetta til • að menn
geti haldið leyfum sínum til sölu á
útsæði. Hjá hinum almenna kart-
öflubónda er smit á milli ára mjög
takmarkað og ef þeir eiga völ á
heilbrigðu útsæði yrði hringrotið
ekkert vandamál við framleiðslu á
matarkartöflum. Vandamálið er
mismikið milli ára og fer aðallega
eftir tíðarfari og hvernig útsæðið
er geymt,“ segir Ólafur Geir.
Hringrot er bakteríusjúkdómur
sem berst með jarðrenglunni inn
um naflann á kartöflunni og síðan
berst hann með leiðsluvef, sem er
utantil í kartöfiunni. Á fyrsta stigi
má sjá þetta með því að skera í
sundur kartöflu og kreista, þá
kemur bakteríuslím úr sárinu. Þeg-
ar lengra líður myndast rotnandi
hringur, og af því ber sjúkdómur-
inn nafn, og kartaflan verður að
graut. Það gerir kartöflubændum
erfitt fyrir að ekki er hægt að sjá
utan á kartöflunni að hún er sýkt
fyrr en sýking er komin á nokkuð
hátt stig. Það er því erfítt fyrir
þá að tryggja að ekki fari skemmd-
ar kartöflur á markaðinn.
„Útbreiðsla hringrotsins er
langmest í Þykkvabæ og víðar í
Rangárvallasýslu, aðalkartöflu-
ræktarhéraði landins, og einnig
hafa komið fram tilfelli hjá kart-
öfluræktendum í Hrunamanna-
hreppi og hjá einstaka bónda aust-
ur í Hornafirði og í Öræfum.
„Neytendur geta orðið varir við
sýktar kartöflur en skemmdir eru
mjög sjaldan sýnilegar í kartöflum
fyrst að haustinu og það er ekki
fyrr en líður á vetur sem þær koma
að einhverju marki í ljós. Auðvitað
geta neytendur rekist á eina og
eina skemmda kartöflu en þær eru
ekki hættulegar á nokkurn hátt.
Rotnandi kartöflur eru hins vegar
alls ekki mannamatur. Kartöflur
sem eru sýktar, en engar skemmd-
ir eru sjáanlegar, má vel nota sem
neysluvöru.
Hringrot hefur verið mest áber-
andi í premiu-kartöflum, sem eru
dálítið á markaði hér, aðallega sem
bökunarkartöflur og til framleiðslu
í frönskum kartöflum. Þær virðast
vera mun viðkvæmari fyrir hring-
roti en gullaugað okkar og þær
rauðu íslensku," segir Ólafur Geir
Vagnsson héraðsráðunautur.
Átak til
bensínsparnaðar:
Ford-bíl-
ar prófað-
ir ókeypis
SVEINN Egilsson Semoco hf.
hefur ákveðið í samráði við Olíu-
félagið hf. Esso, að bjóða Ford-
eigendum að koma með bíla sína
að verkstæði Semoco hf., Skeif-
unni 17, sunnudaginn 3. mars
frá kl. 10.00-17.00 og fá upplýs-
ingar um það í hvaða ástandi
bílar þeirra eru með tilliti til
bensínsparnaðar og til lækkun-
ar á rekstrarkostnaði þeirra,
eigendum að kostnaðarlausu.
Bifreiðar verða tengdar við full-
komnustu bílagreiningartölvur
sem völ er á í heiminum í dag,
þ.e. Allen Smart Engine Analyzer
og Allen Smart Scope. Tölvur þess-
ar geta greint yfír fímm þúsund
mismunandi bilanir, hvort sem um
er að ræða hefðbundnar vélar eða
vélar sem eru búnir flóknum raf-
eindabúnaði.
Framkvæmd verður á bílunum
prófun á öllum þeim þáttum vélar,
sem hafa áhrif á aukna bensín-
eyðslu.
Bílatryg’gingafélögin
tapa hátt í milljarði
BIFREIÐATRYGGINGARNAR voru reknar með um 340 milljóna
króna tapi á síðasta ári. Auk þess hefur komið í ljós að félögin
hafa vanáætlað tjón sem urðu á árunum 1987-1989 en voru gerð
upp í fyrra eða eru jafnvel enn óuppgerð og verða bifreiðatrygg-
ingafélögin fimm að gjaldfæra um 630 milljónir í reikningum
síðasta árs vegna þessa. Samtals er því tap þeirra af bílatrygging-
um í fyrra og vanáætluð tjón frá fyrri árum um 970 miþjónir
króna. Aðalfundir tryggingafélaganna verða í þessum og næsta
mánuði og er greinilegt að þar verður ekki tilkynnt um neinn
„Eimskipshagnað". Tryggingamenn sem rætt var við hafa áhyggj-
ur af afleiðingum þessa slæma árs á tryggingastarfsemina í
landinu. Siguijón Pétursson aðstoðarfframkvæmdastjóri Sjóvá-
Almennra trygginga segir að hag félaganna sé stefnt í voða.
Eigið fé þeirra sem hlutfall af veltu hefur rýrnað verulega á
undanförnum árum og ólíklegt er að aðrir tryggingaflokkar hafi
skilað nógu miklum hagnaði til að jafna tapið á ökutækjatrygging-
unum á liðnu ári. Tryggingamenn segjast verða að reka félögin
með hagnaði á næstu árum til að byggja fyrirtækin upp.
Afkoma er misjöfn á milli
tryggingaflokka og einnig á
milli tryggingafélaga. Mesta tapið
er á slysatryggingu ökumanns og
eiganda. Sú trygg ing var tekin
upp 1988 og á þremur árum hafa
tryggingafélögin tapað 1.300
milljónum á henni. Tap síðasta
árs var 446 milljónir og að auki
þurfa félögin að gjaldfæra 378
milljónir vegna vanáætlaðra tjóna
frá 1988 og ’89. Fyrir nokkru var
ákveðin hækkun á iðgjaldinu,
þannig að við næstu endurnýjun
ábyrgðartrygging-
ar þurfa bíleigend-
ur að greiða 10.463
kr. slysatryggingu
í stað 5.484 kr. fyr-
ir ári og er það yfir
90%. Þegar Tryggingaeftirlitið
féllst á þessa hækkun tók það
sérstaklega fram að iðgjaldið
væri nálægt því lágmarki sem
eftirlitið gæti fallist á og fór fram
á að félögin veittu ekki afslætti
af því.
Viðvarandi tap hefur verið á
lögboðinni ábyrgðartryggingu ök-
utækja i allmörg ár. Frá árinu
1985 hafa félögin tapað 1.600
milljónum á þeim flokki. Á síðasta
ári var tapið 124 milljónir kr. og
auk þess þurftu þau að gjaldfæra
yfír 300 milljónir kr. vegna fyrri
ára, samkvæmt upplýsingum
Benedikts Jóhannessonar stærð-
fræðings hjá Talnakönnun sem
hefur annast afkomuútreikninga
fyrir tryggingafélögin. Iðgjöldin
hafa hækkað um 7,75% undan-
fama tólf mánuði í samræmi við
svokallaða tjónavísitölu, sem
mælir hækkun á kostnaði við tjón-
in, það er viðgerðir og atvinnu-
tekjur, og að auki hækka flest
félögin þau um 7% þannig að
heildarhækkunin er 15,3% frá síð-
ustu endurnýjun. Meðalbónus
hækkar um 1% á
ári, hann er nú
53%, og fara um
2% af hækkuninni
til að standa undir
bónushækkuninni
þannig að félögin fá í sinn hlut
um 5% sem er nálægt því að koma
þessum tryggingaflokki á núllið
eða rétt upp fyrir, það er að segja
ef félögin hafa áætlað óuppgerð
tjón rétt.
Félögin hafa haft hagnað af
húftryggingum bifreiða, svokall-
aðri kaskótryggingu og hefur
hann staðið undir hluta af tapi
við aðra tryggingafiokka. Hagn-
aðurinn var 235 milljónir á síð-
asta ári og auk þess minnka áætl-
uð útgjöld félaganna vegna fyrri
ára um 58 milljónir kr. þannig
BAKSVIÐ
eftir Helga Bjamason
að kaskótryggingin bætir afkomu
félaganna á síðasta ári um tæp-
lega 400 milljónir kr. Nú lækka
félögin iðgjöldin. Kaskóiðgjöldin
hafa hækkað um 7,3% frá síðustu
endurnýjun í samræmi við tjónav-
ísitölu þessa flokks en nú lækka
stóru félögin þau aftur um 12%
þannig að þau verða 5,6% lægri
en fyrir ári. Þrátt fyrir þessa
lækkun iðgjaldanna hafa félögin
áfram góðan hagnað af húftrygg-
ingunum.
Framrúðutryggingar hækka
um 7% umfram tjónavísitölu og
er iðgjaldið nú 1.928 kr., 14,8%
hærra en það var fyrir ári. Lítils-
háttar tap varð af framrúðutrygg-
þessa tiltekna bíleiganda um tæp-
ar 2.000 kr. frá. síðustu endumýj-
un, úr 41.832 í 43.743 krónur,
eða um 4,5% sem er undir verð-
lagsbreytingum á þessu tímabili.
Risarnir í bílatiyggingunum,
Vátryggingafélags íslands (41,9%
markaðshlutdeild 1989) og Sjóvá-
Almennar tryggingar (38,5%
markaðshlutdeild), eru samstíga
Okutækjatryggingar
Dæmi tekið af Toyota Corolla 1300 árg. 1990
1/3*90
Ábyrgðartrygging (55% bónus)
Siysatrygging ökum. og eíg.
Framrúðutrygging
Kaskótrygging
18.668
5.484
1.729
21,435
1/3 ’91 Breyting
21.522 ■É|15,3%
10.463
1.985 ■i.14,8%
20.236 1-5,6%
SAMTALS:
47,316 54.206
\ 14,6%
ingunum á síðasta ári.
Ef tekið er dæmi af ákveðnum
bíl, Toyota Corolla 1300 árgerð
1990, gætu útgjöld eigandans
hækkað úr 47.316 kr. í 54.206,
eða um 6.890 kr. sem er 14,5%
hækkun á milli ára. Miðað er við
að viðkomandi bíleigandi hafí 55%
bónus í ábyrgðartryggingu sinni
og að hann haldist óbreyttur á
milli áranna. Þá er miðað við að
hann kaupi sér fijálsu trygging-
arnar, kaskótryggingu (með 40%
bónus og 45.700 kr. sjálfsábyrgð)
og framrúðutryggingu. Ef ein-
göngu er litið á hækkunina vegna
þeirra hækkana sem urðu nú um
mánaðamótin, þ.e. á öðrum ið-
gjöldum en slysatryggingu öku-
manns og eiganda, hækka útgjöld
í breytingum iðgjaldanna nú um
mánaðamótin. Þau hækkuðu
ábyrgðar- og framrúðutrygging-
arnar um 7% og lækka kaskó-
tryggingar um 12%. Minnsta bíla-
tryggingafélagið, Ábyrgð (5%
markaðshlutdeild), er með sömu
iðgjöld. Tryggingamiðstöðin
(8,1% hlutdeild) breytir iðgjöldun-
um minna en hin félögin, hækkar
ábyrgðartrygginguna um 5% og
lækkar kaskóiðgjöldin um 10%.
Þegar haft var samband við
Tryggingu hf. á föstudag höfðu
iðgjöldin ekki verið ákveðin en
talað um að þau yrðu í takt við
breytingar annarra.
Tryggingaeftirlitið áætlar að
hækkun þeirra iðgjalda sem
hækkuðu 1. mars skili félögunum
2% iðgjaldahækkun. Þetta virðist
þó vera misjafnt á milli félaga.
Sigurjón Pétursson telur að lækk-
un kaskóiðgjaldsinsjafni út tekju-
auka vegna hækkunar ábyrgðar-
og framrúðutrygginganna.
Ábyrgðartryggingamar í heild
verða væntanlega hallalausar á
þessu ári en sum félögin munu
hafa hagnað af þeim en önnur
tapa. Samkvæmt tölum Trygg-
ingaeftirlitsins frá 1989 tapaði
Sjóvá-Almennar verulegum fjár-
munum á ábyrgðartryggingum en
VIS hagnaðist. Ástæður mismun-
andi afkomu hafa ekki verið
skýrðar til fulls, en trygginga-
maður sem rætt var við benti á
að Sjóvá-Almennar tryggingar
væru sterkar á áhættusvæði eitt
(höfuðborgarsvæðið, Reykjanes
og Eyjaijörður) þar sem mikið er
um umferðaróhöpp en VÍS sterk-
ara á áhættusvæði tvö. Iðgjöldin
á.svæði tvö em lægri en á svæði
eitt vegna færri umferðaróhappa.
Ýmislegt bendir til að munurinn
ætti að vera meiri en upplýsingar
hefur vantað til að hægt væri að
leiðrétta hann.
Tryggingamenn segja að tap
bílatrygginganna megi einkum
rekja til slysanna, það er slysa-
þáttar ábyrgðartryggingarinnar
og slysatryggingar ökumanns og
eiganda. Siguijón hjá Sjóvá-
Almennum tryggingum, formaður
tækninefndar bifreiðatrygginga-
félaganna, orðaði það svo að slys-
atjónin vissu ekkert um þjóð-
arsáttina og höguðu sér ekki í
samræmi við hana. Skipting mun-
atjóna (tjón á bílum og öðrum
eignum) og slysatjóna hefur
breyst mjög á undanförnum ámm.
1987 vom slysatjónin rúmlega
þriðjungur af tjónabótum í
ábyrgðartryggingum en á síðasta
ári voru þau orðin tæpur helming-
ur. Ýmsar skýringar eru á þessu.
Fólk er orðið meðvitaðra um rétt
sinn til bóta og einnig telja trygg-
ingamenn að gervislysum fjölgi,
fólk fái metna örorku án þess að
það verði fyrir fjárhagslegu tjóni
vegna slyss. Innan tryggingafé-
laganna er rætt um að breyta
greiðslum fyrir slysatjónin, að í
stað einnar greiðslu út á örorku-
mat verði fólk að sanna tekju-
missi sinn árlega, til dæmis með
skattframtali. Siguijón sagði að
það gæti verið leið til að gera
greiðslur slysatjóna sanngjarnari,
ekki stæði til að svipta þá bótum
sem raunvemlega slösuðust.