Morgunblaðið - 18.05.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MAÍ 1991
Þráhyggja tilfærslumanna
eftir Hannes Hólm-
stein Gissurarson
Ritstjórar Morgunblaðsins, þeir
Matthías Johannessen og Styrmir
Gunnarsson, beita alkunnu bragði í
Staksteinum sínum fimmtudaginn
16. maí. Það er að segja aðeins hálf-
an sannleikann. Þeir benda þar harla
hróðugir á það að forsætisráðherra
landsins hefur opinberlega hafnað
þeirri skoðun, að útgerðarmenn eign-
ist miðin. Þeir sleppa hins vegar að
geta þess, að við sama tækifæri lýsti
ráðherrann því yfir, að hann væri
andvígur veiðileyfasölu, en Morgun-
blaðsritstjórarnir hafa um nokkurt
skeið barist fyrir henni. Til þess er
raunar augljós ástæða, að Davíð
Oddsson hefur farið mjög varlega í
þessu mikla máli. Hún er, að á næstu
misserum hljóta að eiga sér stað
miklar umræður um það, og þá er
vitaskuld hyggilegast fyrir stjórn-
málaforingja eins og hann að strika
yfir öll stór orð og reyna að standa
við hin minni. Eg er hins vegar ekki
stjórnmálamaður og ætla hér að
leyfa mér að leggja nokkur orð enn
í belg.
Þá er fyrst frá því að segja, að
það er mér ekkert sáluhjálparatriði,
að útgerðarmenn eignist fískimiðin.
Raunar taldi ég mig gera næga grein
fyrir skoðun minni í heilli bók, sem
ég skrifaði um það á síðasta ári,
Fiskistofnarnir við ísland: Þjóðareign
eða ríkiseign? Þar komst ég að þeirri
niðurstöðu, að eðlilegast væri að líta
svo á, að fiskistofnar væru eins kon-
ar almenningur. Svipaðar reglur
ættu því að gilda þar og á íslenskum
almenningum og afréttum. Einkaað-
ilar væru að vísu ekki eigendur slíkra
almenninga, en ríkið væri ekki held-
ur eigandi þeirra. Þau mætti telja
eigendalaus. En ég hélt því fram,
að ekkert væri óeðlilegt við það, að
einstaklingur og samtök þeirra ættu
einkaafnotaréttindi af tilteknum
knöppum gæðum í almenningum,
þótt þessir aðilar ættu ekki sjálfa
almenningana. Skyldu slík einkaaf-
notaréttindi njóta verndar íslensku
stjórnarskrárinnar, og væri það í
samræmi við íslenska réttarvenju.
Deila mín við Morgunblaðsritstjór-
ana og skoðanabræður þeirra stend-
ur því ekki um það, hvort útgerðar-
menn skuli eignast miðin. Ilún snýst
um það, hvort útgerðarmenn fái að
halda þeim einkaafnotaréttindum af
tilteknum fískistofnum, sem þeir öð-
luðust með kvótakerfinu, eða hvort
ríkið taki þessi réttindi fyrst af þeim
og leigi þeim þau síðan. Rökin fyrir
kvótakerfinu, fyrir endurgjaldslausri
úthlutun ótímabundinna og framselj-
anlegra kvóta, eru margvísleg. Flest-
ir eru sammála um þau hagfræðilegu
rök fyrir því, að þá sé útgerðarmönn-
um kleift að lækka beinan kostnað
við veiðar. Kvótamir lendi smám
saman við fijálst framsal í höndum
þeirra, sem best geti hagnýtt sér þá.
Hinir hagsýnni útgerðarmenn geti
keypt út hina óhagsýnni og notað
skipakost sinn betur. Þar sem kvót-
arnir gangi kaupum og sölum, beri
náttúrugæðin verð, sem segi til um
hlutfallslegan skort þeirra.
Þessi rök gilda, hvort sem um er
að ræða kvótakerfi eða veiðileyfa-
leigu. En mörgum hefur sést yfir
þrenn önnur hagfræðileg rök, sem
hníga að kvótakerfi, en gilda ekki
um veiðileyfaleigu. I fyrsta lagi þok-
ast veiðar því aðeins í átt til hámarks-
hagkvæmni, að kvótar séu varanleg-
ir: Þá og því aðeins munu útgerðar-
menn skipuleggja veiðar sínar nægi-
lega langt fram í tímann. í öðru lagi
sparast svonefndur viðskiptakostn-
aður, fái þeir menn gtrax kvótana,
sem hvort sem er myndu kaupa þá.
Hvers vegna ætti að úthluta einum
aðila (til dæmis ríkinu) kvótum til
þess eins að selja eða leigja öðrum
(það er: útgerðarmönnum)? Er ekki
hagkvæmara og einfaldara að út-
hluta kvótunum beint og milliliða-
laust? Síðast en ekki síst, veija nokk-
ur þúsund útgerðaraðilar þeim fjár-
munum, sem fiskveiðar gefa af sér,
áreiðanlega betur en þeir sextíu og
þrír atvinnustjómmálamenn, sem
sitja á Alþingi.
„Þeir benda þar harla
hróðugir á það að for-
sætisráðherra landsins
hefur opinberlega
hafnað þeirri skoðun,
að útgerðarmenn eign-
ist miðin. Þeir sleppa
hins vegar að geta þess,
að við sama tækifæri
lýsti ráðherrann því
yfir, að hann væri and-
vígur veiðileyfasölu, en
Morgunblaðsritstjór-
arnir hafa um nokkurt
skeið barist fyrir
henni.“
Sum þessara atriða liggja að vísu
ekki í augum uppi, og það kemur
þess vegna ekki á óvart, að ritstjórar
Morgunblaðsins skuli ekki gera sér
fulla grein fyrir þeim. Hitt er und-
runarefni, að margir háværustu hag-
fræðingar landsins skuli ekki vita
af þeim. í því sambandi dettur mér
í hug samtal, sem ég átti einu sinni
við Milton Friedman. Ég sagði hon-
um, að sumir íslenskir hagfræðir.gar
reyndu að vísa mér út úr umræðum
um efnahagsmál, þar eð háskólapróf
mín væru í stjórnmálafræði, sögu og
heimspeki, en ekki í hagfræði. Fried-
man svaraði: „Þar varst þú heppinn.
Hefðir þú stundað háskólanám í hag-
fræði hefðirðu vafalaust lært slæma
hagfræði! Annað hefur varla verið
kennt í háskólum fram á síðustu ár.“
Þetta er, hygg ég, laukrétt. Skoð-
anir margra íslenskra hagfræðinga
í sjávarútvegsmálum sýna einmitt,
að þeir hafa ekki fylgst með hinni
öru þróun fræða þeirra. Þeir hafa til
dæmis ekki gert sér grein fyrir at-
hyglisverðum kenningum Ronalds
Coases og Harolds Demsetz um gildi
eignarréttarins. Þeir hafa ekki heldur
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
kynnt sér kenningar James Buchan-
ans og Gordons Tullocks um hinar
miklu takmarkanir, sem ákvarðanir
á vettvangi stjórnmála eru háðar.
Þessir íslensku hagfræðingar líta á
menn eins og peð á skákborði, sem
færa megi til að vild. Þeir halda ber-
sýnilega, að leigjendur umgangist
gæði og gögn jarðar eins skynsam-
lega og eigendur. Þessir íslensku
hagfræðingar aðhyllast einhvers
konar tæknihyggju um stjórn efna-
hagsmála. í augum þeirra er hag-
kerfið eins og vél, sem stýra megi
að settu marki, ekki gróður, sem
hlúa þurfi að og búa skilyrði til að
vaxa og dafna.
Þótt margvísleg hagfræðileg rök
hnígi þannig að kvótakerfinu, skipta
hin siðferðilegu og stjórnmálalegu
rök ekki minna máli. Aðalatriðið er
það, að ef ríkið þjóðnýtir fiskistofn-
ana, tekur í sínar hendur kvótana
og leigir þá síðan útgerðarmönnum,
hefur orðið einhver mesta tilfærsla
hagvalds í allri íslandssögunni frá
mörgum útgerðarmönnum til eins
ríkis. Krafa tilfærslusinna um þjóð-
nýtingu fiskistofnanna virðist raunar
orðin að blindri þráhyggju, þar sem
engin rök komast að. En hvort stuðl-
ar að meiri valddreifmgu, að þessi
auðlind sé í höndum nokkur þúsund
útgerðaraðila eða sextíu og þriggja
manna á Alþingi? Hitt er annað
mál, að ég vil ganga enn lengra í
valddreifingu en þegar er orðið. I bók
minni um skipulag fiskveiða reifa ég
þá hugmynd, að útgerðarfyrirtæki
fái þá og því aðeins kvótana til varan-
legrar eignar, að þau opnist og við-
bótarhlutabréf séu seld starfsfólki
og öllum almenningi vægu verði. Þá
öðlast allir þeir, sem það vilja, að-
gang að fiskistofnunum, séu þeir
sjálfir tilbúnir til að leggja eitthvað
fram á móti. I þessu sambandi er
nýleg sameining útgerðarfyrirtækja
á Akranesi mjög athyglisverð. Út-
gerðai-menn á Skaganum hafa skilið
það, sem fleiri útgerðarmenn þurfa
að átta sig á, að þeim er það lífsnauð-
syn að eignast bandamenn. Nýir
hluthafar í útgerðarfyrirtækjunum,
helst mörg þúsund þeirra, væru slík-
ir bandamenn.
í stað þess, að ríkið taki kvótana
af útgerðarmönnum og geri þá þann-
ig að ríkiseign, ættu kvótarnir ein-
mitt að verða sameign allra þeirra,
sem eru tilbúnir til að leggja eitthvað
af mörkum til útgerðar á íslandi.
Alþýðukapítalismi á heima í íslenskri
útgerð eins og annars staðar.
Höfundur er lektor við
félagsvísindadeild Háskóla
Islands.
Aths. ritstf.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
segir, að ritstjórar Morgunblaðsins
segi aðeins hálfan sannleikann. Til
rökstuðnings þessari staðhæfíngu
segir hann: „Þeir sleppa hins vegar
að geta þess, að við sama tækifæri
lýsti ráðherrann því yfir, að hann
væri andvígur veiðileyfasölu ...“
í Staksteinum þeim, sem Hannes
Hólmsteinn gerir athugasemd við,
eru birt orðaskipti Páls Magnússonar
og Davíðs Oddssonar. í Staksteinum
sagði: Páll Magnússon: Vilt þú sölu
veiðileyfa? Davíð Oddsson: Nei, ég
er andvígur því.
SAA - starf í þágu heimil-
anna og atvinnuveganna
eftir Halldór
Björnsson
Áratugum saman stóð íslensk
alþýða oft ráðþrota gagnvart því
böli sem áfengið skapaði á heimil-
unum, á vinnustöðunum og á förn-
um vegi. Það er ekki langt síðan
að það var algeng sjón að sjá
ógæfufólk undir áhrifum veltast um
göturnar. Vissulega var reynt af
hálfu heilbrigðisyfirvalda að
stemma stigu við vandanum, en svo
virtist sem einhvem herslumun
vantaði; herslumun þess að allur
almenningur tæki höndum saman,
viðurkenndi vandann og sameinað-
ist í að taka á honum með uppréttu
höfði.
Bylting — bjartari
framtíð þúsunda.
En fyrir tólf árum varð sú bylting
í viðhorfi landsmanna til áfengis-
vandans, sem dugði til að ryðja
brautina fyrir þá sem hingáð til
höfðu barist sinni baráttu í skugga
fordóma, fjölskylduharmleikja og
atvinnumissis. Stofnun samtaka
áhugafólks um áfengisvandamálið
SÁA, vakti slíka athygli og fékk
þann stórhuga meðbyr að öllum
mátti vera ljóst hversu víðfeðmur
þessi vandi er. Áfengissýkin spyr
hvorki um stétt né ættir, efnahag
né aðrar aðstæður. Hún læsir klón-
um í einstaklingana, hrífur fjöl-
skyldumar með á ýmsan hátt og
ógnar atvinnuöryggi og afkomu
heimilanna.
Hjá Dagsbrún varð okkur
snemma ljóst hversu þungar þær
Halldór Björnsson
„Við sáum félaga okkar
mæta endurnýjaða og
styrka til vinnu, sáum
fjölskyldur þeirra
blómstra á nýjan leik.“
búsiijar voru sem Bakkus olli heim-
ilum og atvinnuvegunum. Því fögn-
uðum við tilkomu SÁA og hófum
fyrstir allra stéttarfélaga að greiða
úr sjúkrasjóðum áfengismeðferð
félagsmanna. Vissulega urðum við
fyrir aðkasti vegna þessa; meðlimir
annarra stéttarfélaga notuðu okkur
óspart sem dæmi um æskilega fyrir-
greiðslu. En sá árangur sem starf
SÁÁ skilaði inn í raðir okkar félags-
manna var slíkur að það hvarflaði
aldrei að okkur að láta undan ytri
þrýstingi. Við sáum félaga okkar
mæta endumýjaða og styrka til
vinnu, sáum fjölskyldur þeirra
blómstra á nýjan leik. Það nægði
okkur fyllilega til að hvika hvergi
frá okkar stefnu og sem betur fer
hefur hún orðið mörgum að for-
dæmi.
Stöndum enn saman
— styðjum SÁÁ
Nú fyrir skemmstu ákvað Dags-
brún í ljósi reynslunnar, að styðja
enn við starf samtakanna og gaf
því milljón til nýju eftirmeðferðar-
stöðvarinnar sem stendur fyrir dyr-
um að reisa á Kjalarnesi.
Okkur hjá Dagsbrún hefur aldrei
blandast hugur um að hjá SÁÁ er
unnið mannræktarstarf sem árlega
skilar þjóðarbúinu stórum ljárhæð-
um í heilbrigðum, fullvinnandi ein-
staklingum. Því vil ég nú á fjáröfl-
unardögum þessara nauðsynlegu
og gagnmerku samtaka hvetja sem
flesta til að leggja þeim lið sitt með
því að kaupa álfínn sem nú er boð-
inn til sölu við dyr allra lands-
manna. Þessi litli álfur er tákn heil-
brigðs- og gefandi lífs, í stað van-
máttar og niðurlægingar þúsunda
íslendinga úr öllum stéttum þjóðfé-
lagsins. Kaupum því þennan álf —
boðbera vonar um betra líf okkur
öllum til handa.
Höfundur er varaformaður
Verkamannafélagsins
Dagsbrúnar.
Sigríður Rósinkarsdóttir listmálari.
Myndlist í Kirkjulundi
SIGRÍÐUR Rósinkarsdóttir list-
málari heldur myndlistarsýn-
ingu í Kirkjulundi í Keflavík,
um hvítasunnuna. Sigríður er
fædd að Snæfjöllum á Snæ-
fjallaströnd 14. nóvember 1937.
Hún hefur stundað nám við
myndlistardeild Baðstofunnar,
þar sem aðalkennari hennar
hefur verið Eiríkur Smith,
myndlistarmaður. Hún hefur
tekið þátt í samsýningum í Dan-
mörku, Sandgerði og Keflavík.
Þetta er fimmta einkasýning
Sigríðar og verður sýningin opin
sem hér segir: Laugardaginn 18.
maí kl. 15-20, hvítasunnudag 19.
maí kl. 15-20, mánudaginn 20.
maí, annan í hvítasunnu verður
sýningin opin kl. 15-20, þriðju-
dagskvöldið 21. maí verður opið
frá kl. 20-22 og loks laugardaginn
25. maí kl. 15-20 og sunnudaginn
26. maí kl. 15-20.
--------------
Vísnavinir
endurvaktir
VÍSNAVINIR hafa nú endurvak-
ið félag sitt eftir nokkurt hlé.
Þriðjudaginn 21. maí kl. 20.30
ætla þeir að hittast í kaffistofu
Norræna hússins og taka þar í gít-
ar og jafnvel fleiri hljóðfæri.
Allir þeir sem hafa áhuga á vísn-
asöng og tónlist og hafa jafnvel
eitthvað í pokahorninu sem þeir
vilja koma á framfæri, eru eindreg-
ið hvattir til að láta sjá sig.
(Fréttatilkynning)