Morgunblaðið - 18.05.1991, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MAÍ 1991
f
Otgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Ríkisbú í rúst
VIÐRÆÐUR UM EVROPSKT EFNAHAGSSVÆÐI
Þijátíu ræður fluttar
á Alþingi um skýrslu
utanríkisráðherra
SAMNINGARNIR um hið evrópska efnahagssvæði hafa verið
nefndir einir þeir mikilvægustu og yfirgripsmestu sem ísland
hefur verið aðili að. Skýrsla utanríkisráðherra um stöðu þessara
viðræðna um evrópskt efnahagssvæði var rædd lengi á Alþingi
á fimmtudag.
Ríkisstjórn Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks þarf
mikið þrek og þor til að ráðast
gegn þeim risavaxna vanda sem
við er að etja í ríkisfjármálum.
Dregið skal í efa, að nokkur
ríkisstjórn í sögu lýðveldisins
hafi skilið eftir sig jafn torleyst
verkefni í ríkisbúskapnum og
ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar. Höfuðábyrgðin
hlýtur að hvíla á fjármálaráð-
herra Alþýðubandalagsins í
þeirri ríkisstjórn, Ólafí Ragnari
Grímssyni.
Vandinn, sem við er að glíma
í ríkisfjármálum, felst í því, að
halli ríkissjóðs er nú áætlaður
um 10 milljarðar króna, ef ekk-
ert verður að gert, en sam-
kvæmt fjárlögum síðustu ríkis-
stjórnar átti hann að vera 4,1
milljarður. Yfirdráttur ríkissjóðs
í Seðlabankanum í aprílmánuði
var 8-9 milljarðar króna. Láns-
fjárþörf opinberra aðila í ár er
nú áætluð 32-33 milljarðar, en
var áætluð 20,9 milljarðar af
Ólafi Ragnari Grímssyni, þegar
frumvarp til lánsfjárlaga var
lagt fram á Alþingi fyrir síðustu
jól. Þetta eru hreint ótrúlegar
tölur.
Það, sem gerir ríkisfjárvand-
ann svo torleystan og alvarlegan
er, að fyrstu fjóra mánuði ársins
tókst ekki að afla ríkissjóði einn-
ar einustu krónu upp í lánsfjár-
þörfina heldur var útstreymið
1,1, milljarður. Á þeim átta
mánuðum, sem þá eru eftir árs-
ins, þarf því að fullnægja allri
láns^árþörfinni að viðbættum
þessum 1,1 milljarði króna.
Þetta er að sjálfsögðu stóralvar-
legt mál og i raun óleysanlegt
nema með erlendum lántökum.
Þetta sést bezt á því, að nýr
innlendur spamaður á þessu ári
var áætlaður 38 milljarðar
króna, en samkvæmt nýjustu
upplýsingum Seðlabankans mun
nýr sparnaður aðeins verða 26
milljarðar við óbreyttar aðstæð-
ur. Það sér hver heilvita maður
að dæmið gengur ekki upp, því
samkvæmt þessu er lánsfjárþörf
hins opinbera allt að 7 milljarðar
króna umfram sparnaðinn. Ekki
króna til fyrir atvinnulífið eða
einstaklinga.
Það segir sig sjálft, að þessi
viðskilnaður ríkisstjómar
Steingríms Hermanssonar, og
fjármálastjórn Ólafs Ragnars,
býður heim vaxtasprengingu á
lánsfjármarkaðnum. Stórfelldar
erlendar lántökur, eins og yfir-
drátturinn í Seðlabankanum,
veldur þenslu í efnahagslífinu
og verðbólguþrýstingi. Þetta er
vandinn í hnotskurn, sem ríkis-
stjórn Davíðs Oddssonar á við
að stríða.
Morgunblaðið hefur ítrekað
bent á, að þessi vandi verði ekki
leystur nema með stórfelldum
niðurskurði á opinberum út-
gjöldum og umsvifum ríkis-
báknsins. Það sama gildir um
lántökuáformin. En þetta verður
ekki gert nema á alllöngum tíma
til að koma í vég fyrir kollsteypu
í efnahagslífinu og illvígar deil-
ur. Það er brýn þörf á viðreisn
í ríkisfjármálum og það er
ánægjuefni, að ríkisstjórn Al-
þýðuflokks og Sjálfstæðisflokks
hefur uppskurð ríkisfjármála á
stefnuskrá sinni og ætlar sér
kjörtímabilið fyrir það umbóta-
starf.
Fyrrum fjármálaráðherra,
Ólafur Ragnar Grímsson, ritaði
nýlega grein í Morgunblaðið til
að mótmæla þeirri fullyrðingu
blaðsins, að um risavaxinn
vanda væri að ræða í ríkisfjár-
málum. Blaðið stendur fast á
þessari fullyrðingu sinni og telur
sig hafa fært fyrir henni full
rök, eins og sjá má hér að fram-
an. Hitt er annað mál, að í grein
sinni kýs Ólafur Ragnar að
reyna að afsanna fullyrðingar
Morgunblaðsins með því að
fjalla einungis um halla ríkis-
sjóðs með samanburði við mesta
ríkissjóðshalla fyrri ára. Morg-
unblaðið fjallaði ekki um ríkis-
sjóðshallann sérstaklega heldur
vandann í ríkisfjármálum í heild.
Ólafur Ragnar segir í grein
sinni, að halli ríkissjóðs í ár verði
minni, eða allavega ekki meiri,
en árin 1975 og 1988. Það má
rétt vera, en þess ber þó að
gæta, að árið 1988 tók hann
sjálfur við sem íjármálaráðherra
í ríkisstjórn jafnréttis og félags-
hyggju, sem hóf þegar opinber-
an fjáraustur í samræmi við
málefnasamning sinn. Ríkis-
sjóðshallinn 1975 á rætur að
rekja til óráðsíu vinstri stjórnar-
innar, sem fór frá völdum haust-
ið 1974. En það kom í hlut ríkis-
stjórnar Geirs Hallgri'mssonar
að endurreisa efnahagslífið eftir
feril þeirrar stjórnar, sem inn-
leiddi óðaverðbólgu á íslandi.
Þegar Ólafur Ragnar hverfur
úr embætti fjármálaráðherra er
ríkissjóðshallinn áætlaður um
10 milljarðar króna. Þetta gerist
þrátt fyrir_ gífurlegar skatta-
hækkanir. Ásgeir Valdimarsson
hjá Hagfræðistofnun Háskóla
Islands skýrði frá því nýlega,
að hlutfall tekjuskatts af lands-
framleiðslu hefði hækkað um
75% á tveimur árum. Hagfræð-
ingurinn telur, að skattahækk-
anir Ólafs Ragnars á samdrátt-
artíma í efnahagslífinu hafi
„hneppt þjóðarbúskapinn í fjötra
og komið í veg fyrir hagvöxt sem
annars hefði orðið“.
í fyrrakvöld og fyrrinótt var hún
rædd frá kl. 20.30 til kl. 2.55. En
fyrr á fimmtudag var rætt um
málið í tæpar fimm klukkustundir.
Alls voru 30 ræður haldnar o'g
komu þingmenn bæði fyrrverandi
og núverandi ríkisstjórnar inná
fjölmargar hliðar og efnisatriði
þessa máls. Stjómarandstæðingar
kröfðu ráðherra ríkisstjórnarinnar
sérstaklega um svör og skýringar.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
svaraði nokkrum spumingum sem
Halldór Ásgrímsson hafði beint til
hans. Forsætisráðherra sagði —
til að taka af öll tvímæli — að
eftir því sem hann fengi séð væri
ekki á dagskrá ríkisstjórnarinnar
hvorki í bráð né lengd að fara að
fjalla um beina aðild að Evrópu-
bandalaginu.
Jón Baldvin Hannibalsson ut-
anríkisráðherra varð einnig að
svara fjölda spurninga. Ráðherra
skýrði m.a. hvernig fyrirhuguðu
öryggisákvæði í samningnum
skyldi beitt, m.a. með hliðsjón af
því að það kæmi í stað varanlegra
fyrirvara. Utanríkisráðherra vakti
athygli á því að það væri algjör-
lega á valdi hverrar ríkisstjómar
að beita slíkum öryggisákvæðum.
Ráðherrann svaraði einnig um
hvað gerðist ef samningar tækjust
ekki, hvort leitað yrði þá eftir inn-
göngu í Evrópubandalagið. Ráð-
herrann svaraði þeirri spurningu
„nei“. Utanríkisráðherra gerði
einnig að umtalsefni þau rök, að
aðild að evrópska efnahagssvæð-
inu væri áfangi inn í Evrópubanda-
lagið. Hann sagði að á móti kæmu
þau rök með að aðild að evrópska
efnahagssvæðinu væri svo tryggi-
lega gengið frá hagsmunum Is-
lands að þess gerðist ekki þörf að
ganga í bandalagið.
Utanríkisráðherra ítrekaði að
stefnan í samningaviðræðunum
væri óbreytt og hann hlyti að
ætla að fyrrum samstarfsaðilar
væru enn sömu skoðunar. Þeim
fyrirvörum sem hefðu verið settir
í síðustu ríkisstjóm hefði öllum
verið til skila haldið, það ætti við
sjávarútveginn, orkulindir, búsetu-
rétt og rétt útlendinga til kaupa
á lóðum og lendum, ef við sinntum
skyldum okkar heima fyrir. Nefndi
t.d. í því sambandi breytingar á
lögum um jarðahald og eignarhald
á orkulindum. Jón Baldvin gagn-
rýndi Steingrím J. Sigfússon fyrr-
um landbúnaðarráðherra fyrir að-
gerðarleysi í að veija „perlur Aðal-
dals“ og aðrar jarðeignir íslen-
skar. Jón Baldvin ítrekaði það að
ekki væri verið að afsala fullveldi,
framselja vald frá Alþingi íslend-
inga eða frá ríkisstjóm íslands.
Ræðumaður tíundaði fjölmörg at-
riði: Eftirlitsstofnun EFTA gæti
ekkert gert nema með ákvörðun-
um innlendra stjórnenda. Engar
ákvarðanir yrðu teknar innan
æðstu stofnana evrópska efna-
hagssvæðisins nema með sam-
stöðu og yrðu að vera samþykktar
af þjóðþingum landanna. Dómstól-
inn sem gert væri ráð fyrir í samn-
ingunum kæmi ekki í stað Hæsta-
réttar. Ráðherra sagði einnig að
fyrir því fyndust mörg fordæmi
að við hefðum gert alþjóðasamn-
inga sem skuldbyndu okkur til að
hlíta einhvers konar gerðardómi,
og nefndi Mannréttindadómstólinn
og Alþjóða vinnumáladómstólinn í
Genf. Hefðum við afsalað full-
veldi? Utanríkisráðherra lét það
skýrt í ljós að það væri túlkunar-
ágreiningur um hugtakið „yfir-
þjóðlegt" og hann væri ósammála
ákveðnum lögfræðingi í Háskóla
íslands og norrænum „toppkröt-
um“ þegar þeir hefðu rangt fyrir
sér. Það kom síðar fram í umræð-
um að hér var vísað til ummæla
Gunnars G. Schram lagaprófess-
ors og Gro Harlem Brundtland
forsætisráðherra Noregs.
Jón Baldvin sagði nokkrar at-
huganir hafa verið gerðar á hugs-
anlegum ávinningi að aðild að
efnahagssvæðinu og benti flest til
þess að eftir verulegu væri að
slægjast. Fáir aðilar væru jafn
bjartsýnir og fjármálaráðuneytið í
skýrslu sem gefin var út í apríl
1991, um Evrópu 1992 og ríkis-
fjármálin. Ræðumaður lofaði
þessa útgáfu fjármálaráðherra.
Tollfrelsi skilyrði þátttöku
Þorsteinn Pálsson sjávarút-
vegsráðherra furðaði sig á undrun
fyrrverandi ráðherra á stöðu
samninganna núna; minnti t.d. á
að í sameiginlegri yfírlýsingu ráð-
herra EFTA- ríkjanna frá 19. des-
embér síðastliðnum hefði verið
tekið fram með skýrum hætti að
sett yrði upp sjálfstæð EFTA-
stofnun til að beita samkeppnis-
reglum og slík stofnun ætti að
hafa samsvarandi umboð og hlut-
verk og framkvæmdastjórn Evr-
ópubandalagsins. Þessu ákvæði
hefðu komið til umræðu og ríkis-
stjómin hafnað því að í textanum
fælist nokkurt yfirþjóðlegt vald.
Þorsteinn Pálsson á hinn bóginn
hugði að framhjá því yrði ekki lit-
ið að slík stofnun hefði ákveðið
yfirþjóðlegt vald.
Sjávarútvegsráðherra sagði að
meginhagsmunir okkar væru að
tryggja að íslenskar sjávarafurðir
nytu sömu stöðu innan hins nýja
evrópska efnahagssvæðis og iðn-
aðarvörar annarra þjóða. Islend-
ingar hefðu fylgt því eftir að af-
nám tolla á sjávarafurðum væri
lágmarkskrafa af þeirra hálfu. Um
það hefði verið algjör samstaða
að við myndum aldrei fallast á
veiðiheimildir í skiptum fyrir toll-
fijálsan aðgang að Evrópumark-
aðinum. Einnig að mjög víðtæk
og almenn samstaða hefði verið
um að við ætluðum ekki að hleypa
Evrópuþjóðunum bakdyramegin
inn í íslenska fískveiðilögsögu með
því að heimila erlendar fjárfesting-
ar í sjávarútvegi. í þessu hefðu
engar breytingar orðið. Þorsteinn
Pálsson taldi fulla ástæðu til að
taka það skýrt fram að forsenda
fyrir því að við gerðumst aðilar
að væntanlegum samningi um
evrópskt efnahagssvæði væri að
við fengjum kröfunni um tollfijáls-
an aðgang fyrir sjávarafurðir
framgengt. Viðsemjendum okkar
yrði að vera ljóst að við ætluðum
ekki að hvika frá því að afnám
tollanna væri það atriði sem skipti
okkur öllu máli, og ef við fengum
því ekki framgengt, þá gerðumst
við ekki aðilar að samningnum um
hið evrópska efnahagssvæði.
Ólafur Ragnar Grímsson (Ab-
Rn) taldi málflutning utanríkisráð-
hen-a um flest ámælisverðan;
„pólistískir orðaleikir“. Hann sagði
það þverstæðu að halda því fram
að enginn munur væri á því sem
hefði gerst á ráðherrafundum ut-
anríkisráðherranna 19. desember
og 13. maí en halda því hins veg-
ar fram að verulegur árangur hefði
náðst. Það kom einnig fram í ræðu
Ólafs Ragnars að skýrslan sú frá
fjármálaráðuneytinu sem utanrík-
isráðherra hefði vitnað til, hefði
verið gerð að beiðni þáverandi for-
sætisráðherra og hefði hún ekki
komið fyrir sín augu. Satt best
að segja hefði hann ekki lesið
hana en hygðist bæta úr því á
næstu dögum.
Ólafur Ragnar taldi það sem
fram hefði komið í ræðu Þorsteins
Pálssonar hið merkasta, sérstak-
lega þau ummæli að ekki kæmi
til álita að gerast aðili að hinu
evrópska efnahagssvæði nema ís-
lendingar fengu tollfijálsan að-
gang fýrir sjávarafurðir. Ólafur
Ragnar spurði hvort Davíð Odds-
son forsætisráðherra væri þessu
sammála. Forsætisráðherra
kvaðst myndu svara þessu síðar
úr ræðustól. Ólafur Ragnar beindi
því næst sömu spumingu til Jóns
Baldvins Hannibalssonar utanrík-
isráðherra. Ráðherrann svaraði
spurningunni neitandi. Sömu
spurningu var einnig beint til Jóns
Sigurðssonar iðnaðar- og við-
skiptaráðherra. Jón svaraði einu
orði: „Athyglisvert.“ Ólafur Ragn-
ar taldi að í ljós hefði komið grund-
Þorsteinn Pálsson
Afnáir
umfor
Utanríkisráðherra s
ÞORSTEINN Pálsson sjávarúfr
fimmtudagskvöld, að ef tolla
verði ekki afnúmdir á mörkuði
Islendingar ekki gerast aðilai
efnahagssvæði. Jón Baldvin 1
sagðist hins vegar ekki vilja út
þótt ekki verði tollfijáls aðgai
lenskar sjávarafurðir.
Þorsteinn Pálsson sagði í þing-
ræðu, að íslendingar hefðu
ákveðið að halda fast við kröfu
um afnám tolla á sjávarafurðum
í samningum um evrópskt efna-
hagssvæði. Hann hefði þó heyrt
því fleygt í umræðum að undan-
förnu að Islendingar þyrftu að
velta því fyrir sér hvort til greina
kæmi að þeir samþykktu samn-
inga þó svo þessari höfuðkröfu
fengist ekki framgegnt.
Þorsteinn sagði að sér fyndist