Morgunblaðið - 19.05.1991, Blaðsíða 10

I 10
I (- MQRGUNBLAÐIÐ SUNNUIJAGUR 19. MAÍ 1991
Viðhorfalmennings samkvœmt þjóðmála-
könnunum Félagsvísindastofnunar
eftir dr. Stefón Ólafsson
í LÝÐRÆÐISRÍKJUM er gjarnan litið
svo á, að stjórnmálamenn og flokkar
taki tillit til viðhorfa og óska almenn-
ings, eða í það minnsta að sérhver flokk-
ur hegði sér í samræmi viðhorf og óskir
kjósenda sinna. Það skiptir því máli
fyrir stjórnendur einstakra flokka, og
fyrir ráðherra í ríkisstjórnum, hver
sjónarmið almennings í helstu stefnu-
málum eru. Nú þegar ný ríkissljórn
hefur tekið við völdum er fóðlegt að
huga lítillega að viðhorfum almennings
til nokkurra stefnumála, sem til um-
ræðu voru í kosningabaráttunni fyrir
nýafstaðnar kosningar. A árum áður
byggðu stjórnmálamenn slíkar upplýs-
ingar á bijóstviti sínu, og gjarnan var
vitnað til sjónarmiða „hins þögla meiri-
hluta“. Nú á dögum hafa menn áreiðan-
legri leiðir til að mæla viðhorf almenn-
ings, þ.e. með skoðanakönnunum. Þegar
vel tekst til með gerð slíkra kannana
geta þær endurspeglað sjónarmið al-
mennings, og þar með gert sljórnmálin
lýðræðislegri. Skoðanakönnuðir eru
hins vegar mennskir eins og aðrir menn
og geta auðveldlega gert mistök. Það
er því ætíð nauðsynlegt að niðurstöður
skoðanakannana séu lesnar með gagn-
rýnu hugarfari. Skoðanakannanir geta
birt villandi mynd af sjónarmiðum al-
mennings ef framkvæmdamáti þeirra
er allaður, einnig ef orðalag spurninga
er gallað, og loks getur verið hætta á
að niðurstöður séu settar fram á vill-
andi hátt. Eitt af því sem máli skiptir
við mælingar á viðhorfum er stöðlun,
sem gerir mögulegan samanburð milli
málefna, milli þjóðfélagshópa og yfir
tíma. Slíkur staðlaður samanburður
gefurskoðanakönnun yfirleitt aukið
gildi. I grein þessari langar mig að segja
frá niðurstöðum á mælingum á viðhorf-
um almennings til nokkurra stefnu-
mála, sem gerðar hafa verið af Félags-
vísindastofnun Háskóla íslands.
Iþjóðmálakönnunum Félagsvísindastofn-
unar hefur verið spurt um viðhorf al-
mennings til ýmissa þjóðmála. Á tíma-
bilinu frá febrúar til apríl sl. var með-
al annars spurt á staðlaðan hátt um
viðhorf kjósenda til verkefna næstu
ríkisstjórnar. Sama spurning var lögð
fyrir svarendur í nokkrum könnunum
á eftirfarandi hátt: „Finnst þér að næsta
ríkisstjórn ætti að leggja mikla, nokkra eða
litla áherslu á eftirfarandi málaflokka?" Síð-
an voru taldir _upp nokkrir málaflokkar í
hverri könnun. Úrtökin voru í öllum tilvikum
1.500 manns á aldrinum 18-75 ára, valin
með hendingaraðferð úr þjóðskrá. Svarenda-
hópurinn endurspeglar kjósendur á öllu
iandinu ágætlega.
Niðurstöður úr könnunum þessum eru
dregnar saman í meðfylgjandi töflum. í efstu
töflunni eru svör allra svarenda sýnd en í
miðtöflunni er aðeins miðað við þá sem taka
afstöðu. Þá er í neðstu töfiunni sýnt hvernig
stuðningsmenn einstakra stjórnmálaflokka
svara spurningum þessum á ólíka vegu.
Athyglisvert er hversu stór hluti svarenda
almennt leggur mikla áherslu á að stjórn-
völd taki til hendinni í mörgum málaflokkum.
Hlutfall þeirra sem segja að litla áher'slu eigi
að leggja á tiltekna málaflokka er í flestum
tilvikum lítið, eða frá 1,2% (bæta efnaleg
kjör þjóðarinnar) upp í 31,3% (orkufreka
tirfnrandi malaflokka?
Mikla Nokkra Litla Veitekki/
óherslu óherslu óherslu neitar Fjöldi
Umhverfisvernd 85,3 12,2 1,4 1,1 1068
Bæta efnaleg kjör þjóóarinnar 83,3 12,3 2,7 1,7 1068
Jöfnun lifskjara 81,6 13,3 1,2 3,9 1177
Hækkun skattleysismarka 75,2 12,4 9,9 2,5 1068
A& hækka ekki skatta 74,7 17,3 4,3 3,7 1177
Einsetinn, samfelldan skóladag 70,8 16,0 8,4 4,8 1068
Dagvistun barna 57,8 27,0 12,7 2,5 1068
Eflingu ísienskrar menningar 55,8 25,1 11,2 7,8 1177
Bætta innheimtu skatta 52,5 23,7 19,3 4,5 1068
. t i *. i « | .É | Gerð jarðgangna til samgöngubóta 48,3 46,9 21,9 29 5 250 19,9 4,8 3 1068 1068 I 1068
H Orkufreka stóriðju 31,2 31,3 31,3 6,3 1068 1
á oftirfarandi snalaflokka? í>eir sem tóku ofstöðu
Mikla
áherslu
Nakkra
áherslu
Litia
áherslu
Fjöldi
Umhverfisvemd
Bæta efnaleg kjör þjóöarinnar
Jöfnun lífskjara
Hækkun skattleysismarka
Að hækka ekki skatta
Einsetinn, samfelldan skóladag
Dagvistun bama
Eflingu íslenskrar menningar
Bætta innheimtu skatta
Orkufreka stóriðju
86,3 12,3 1,4 -1056
84,9 13,9 Ú2 1131
84,8 12,5 2,8 1050
77,5 18,0 4,5 1134
77,1 12,7 10,2 1041
74,3 16,8 8,8 1017
60,6 27,3 12,2 1085
59,3 27,7 13,1 1041
55,0 24,8 20,2 1020
23,0 26,3 1017
48,7 30,6 20,7 1029
47,3 25,2 27,5 810
33,3 33,4 33,4 1001
oftir stuðningi við fiokk

Umhverfisvemd
Bæta efnaleg kjör þjóðarinnar
Jöfnun lífskjara
Hækkun skattleysismarka
Að hækka ekki skatta
Sinsetinn, samfelldan skóladag
Dagvistun bama
Gflingu íslenskrar menningar
Bætta innheimtu skatta
A B D G V Óróðnir
87,4 84,9 82,7 90,3 96,3 87,7
89,1 76,8 87,7 82,6 84,9 85,8
91,1 86,9 79,8 91,9 94,4 84,1
78,9 69,7 78,9 72,2 85,3 79,3
77,5 72,0 86,1 53,2 75,5 74,0
80,6 68,7 72,1 63,9 90,7 76,3
67,8 58,3 51,7 73,2 73,2 61,9
56,6 55,6 61,6 58,1 75,9 57,2
58,3 59,2 49,9 65,0 75,5 53,2 É
stóriðju). Hlutfall óráðinna er yfirleitt lágt,
nema þegar spurt var um breytta fiskveiði-
stefnu, en þá sögðu um 24% „veit ekki“ eða
neituðu að svara. Sá málaflokkur virðist því
hafa sérstöðu, því hann er flókinn og þekk-
ing almennings á núverandi fískveiðistefnu
og öðrum valkostum er takmörkuð. Þegar
litið er á svör þeirra sem afstöðu taka er
því rétt að hafa í huga að óvenju stór hluti
svarenda er óráðinn varðandi fískveiðistefn-
una.
í samræmi við ríkjandi lífsskoðun í ná-
grannalöndunum er mest áhersla lögð á
umhverfisvernd þegar spurt er um æskileg
verkefni ríkisstjómarinnar. Umhverfisvernd
og hollusta virðast vera ein stærstu hugsjón-
amál samtímans. í hugum íslendinga er efna-
hyggja þó með nærri jafn mikla áherslu,
annars vegar sú ósk að efnaleg kjör þjóðar-
innar batni og hins vegar að kjör séu jöfn-
uð, sem væntanlega má túlka þannig að kjör
Iáglaunafólks verði bætt meira en annarra.
Um 85% kjósenda sem afstöðu taka vilja að
ríkisstjórnin leggi mikla áherslu á þetta. Hið
sama kemur á daginn þegar svör við spurn-
ingum um skattheimtu eru skoðuð. Þar kem-
ur annars vegar í ljós almennur ótti við
hækkun skatta og hins vegar samúð með
þeim sem eru í lægri tekjuhópum, þ.e. með
stuðningi við hækkun skattleysismarka. Um
77% þeirra sem afstöðu taka vilja að ný ríkis-
stjóm leggi mikla áherslu á að hækka ekki
skatta og álíka stór hluti vill minni skatt-
byrði með hækkun skattleysismarka.
Þar næst koma félagsleg og menningarleg
mál, þ.e. einsetinn og samfelldur skóladagur
fyrir grunnskólaböm, dagvistun barna og
efling íslenskrar menningar. Mun meiri
áhersla er þó lögð á einsetinn og samfelldan
skóladag en á hin tvö málefnin. Um 60%
þeirra sem afstöðu taka vilja mikla áherslu
á eflingu íslenskrar menningar og bætta
dagvistun bama, en um 74% vilja að mikil
áhersla sé lögð á einsetinn og samfelldan
skóladag.
Aftur koma skattamálin á dagskrá, og þá
em það atriði er tengjast innheimtuaðferðum
skattanna. Um 55% leggja mikla áherslu á
bætta innheimtu skatta og um helmingur
styður sérstakan hátekjuskatt. Sá hópur sem
viíl að stjórnvöld leggi litla áherslu á þessa
málaflokka er hins vegar mun stærri en í
fyrri liðum, og er því meiri ágreiningur um
þessi mál, og þá meiri um hátekjuskattinn.
Álíka stór hópur þeirra sem afstöðu taka
vill mikla áherslu á gerð jarðganga til sam-
göngubóta og breytta fiskveiðistefnu, um
47—48%, en þeir sem vilja litla áherslu á
breytta fískveiðistefnu em hins vegar stærri,
eða um 27%. Eins og að ofan var greint, eru
um 24% óráðnir í þessu máli, en athygli-
svert er þó að samanlagt em það um 55%
allra svarenda og um 72% þeirra sem af-
stöðu taka sem vilja að stjómvöld leggi mikla
eða nokkra áherslu á breytta fiskveiðistefnu.
Minnstan stuðning fá síðan orkufrek stór-
iðja og stytting vinnutíma launafólks, um
þriðjungur svarenda sem afstöðu taka vill
að stjórnvöld leggi mikla áherslu á þessi
mál, og er sá hógur álíka stór sem vill litla
áherslu á þau. Áður hefur komið fram í
könnunum Félagsvísindastofnunar að mikill
meirihluti þjóðarinnar styður fyrirliggjandi
áform um byggingu nýs álvers hér á landi,
en hins vegar virðist sem landsmönnum finn-
ist að nóg sé að gert í bili á því sviði. Stytt-
ing vinnutíma fær frekar litla áherslu, en
rétt er að hafa í huga að það mál snertir
svarendur á mjög mismunandi hátt. Áður
hefur komið fram í könnun Félagsvísinda-
stofnunar að beint samband er milli lengdar
vinnutíma svarenda og afstöðu þeirra til
styttingar vinnutíma almennt. Þeir sem vinna
langan vinnutíma leggja mesta áherslu á að
vinnutími í þjóðfélaginu sé styttur, en hinir
sem em með hóflegan vinnutíma eða ekki
stunda launaða vinnu leggja mun minni
áherslu á það. Síðarnefndu hóparnir eru stór-
ir og er það því skiljanlegt að ekki sé al-
mennt lögð ýkja mikil áhersla á styttingu
vinnutíma þegar allir kjósendur eru spurðir,
bæði þeir sem eru í launaðri vinnu og aðrir.
í neðstu töflunni má sjá að stuðningsmenn
Kvennalista og Alþýðubandalags leggja meiri
áherslu en aðrir á umhverfísvernd og jöfnun
lífskjara. Stuðningsmenn Alþýðuflokks
Ieggja þó einnig mikla áherslu á jöfnun líf-
skjara. Alþýðuflokksmenn og stuðningsmenn
Sjálfstæðisflokks leggja heldur meiri áherslu
en aðrir á bætt efnaleg kjör þjóðarinnar.
Kvennalistafólk leggur mesta áherslu á
hækkun skattleysismarka, og stuðningsmenn
Sjálfstæðisflokks leggja áberandi mesta •
áherslu á að skattar verði ekki hækkaðir.
Alþýðubandalagsmenn leggja hins vegar
mun minni áherslu á það en aðrir.
Kvennalistafólk, Alþýðuflokksmenn og
sjálfstæðismenn leggja mesta áherslu á ein-
setinn og samfelldan skóladag, og stuðnings-
menn Kvennalista og A-flokka leggja mikla
áherslu á bætta dagvistun barna. Sérstakur
hátekjuskattur nýtur áberandi minnst stuðn-
ings meðal sjálfstæðismanna, en mestur
stuðningur við hann er hjá fylgjendum
Kvennalista og Alþýðubandalags. A-flokka-
menn og sjálfstæðismenn leggja mesta
áherslu á breytta fískveiðistefnu, en fram-
sóknarmenn leggja minnsta áherslu á það.
Stuðningsmenn Kvennalista og Alþýðuband-
alags leggja loks mesta áherslu á styttingu
vinnutíma, og fylgjendur Alþýðuflokks og
Sjáífstæðisflokks vildu (fyrir kosningar) í
mun meiri mæli en aðrir að næsta ríkisstjórn
legði mikla áherslu á stóriðju.
Staðlaður samanburður á viðhorfum til
ofangreindra málefna er gagnlegur tii að
meta áherslur þær sem almenningur leggur
á einstaka málaflokka af þeim sem spurt var
um. Greining svaranna meðal stuðnings-
manna einstakra flokka er þýðingarmikil til
að sýna straumlínur hins pólitíska landslags.
Hins vegar ber að hafa þann fyrirvara á,
að hér er auðvitað ekki tæmandi lista yfír
hugsanleg verkefni ríkisstjórnar að ræða.
Höfundur er dósent við llúskóln Islands og
forstöðumaður Félagsvísindastofnuimr
Háskólans