Morgunblaðið - 19.05.1991, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. MAÍ 1991
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. MAÍ 1991
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
FlaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Leitin
að hamingjunni
■fTVjögur orð, „vísindin efla alla
dáð“, fela í sér nokkra lýsingu
á vegferð mannkynsins á 20. öld-
inni. Þekkingarleit mannsins, sem
verið hefur víðfeðm, hefur fært
honum hvern stórvinninginn á fæt-
ur öðrum, á flestum sviðum mann-
lífsins. Tæknin og þekkingin, sem
eiga upphaf sitt í mannshuganum,
hafa gjörbreytt heimsmyndinni:
gjörnýtt margar auðlindir jarðar,
lengt mannsævina umtalsvert, fært
þjóðir heims í nábýli og leitt til rann-
sókna á fjarlægum plánetum, svo
fátt eitt sé nefnt af ávöxtum vísind-
anna.
Því lífsviðhorfí óx og ásmegin
framan af öldinni, að manninum
væri í raun fátt eitt ómáttugt. Þessi
mennska „almættishyggja" stenzt
þó ekki, þegar hún er brotin til
mergjar. Þekkingarleit mannsins er
að vísu góðra gjalda verð. Hún
hefur búið okkur betra líf á margan
veg. Og hún á ótvírætt eftir að leiða
til margra nýrra sigra. Takmörk
mannkynsins eru engu að síður
augljós, eins og tvær heimsstyijald-
ir á öldinni, náttúruspjöll sfðustu
áratuga og ótímabær dauði milljóna
manna víða í veröldinn á okkar
dögum vitna glöggt um. Vísindin
hafa og, jafnframt því að víkka
sjóndeildarhring manna, opnað
augu þeirra fyrir því, hve þekking
okkar á alheiminum og tilverunni
nær í raun og veru skammt.
Menntun, þekking og tækni eru
Guðsgjafir, sem fært hafa okkur
ríkuleg tækifæri til betra mannlífs.
■J A n ÞEGAR
I • ég var
ungur blaðamaður
kynntist ég mörgu
fólki og sannfærðist
ekki sízt um það
íslenzk alþýða væri
vel ræktuð og styddist við mikinn
innri styrk. Vona ég hafi komið
einhveiju af því til skila í Samtölum
— M. En tímarnir breytast og nú
virðist ástæða til að spyija hvort
margnefndri þjóðarsál sé treystandi
fýrir þeim arfi sem henni er ætlað
að ávaxta. Hefur hún fyrrnefnt
innra þrek? Er hún ræktuð með
þeim hætti sem áður var? Eða er
hún einungis spegilmynd af stjórn-
málapopparanum Tyminski, hinum
pólska? Hefur einnig orðið flauels-
bylting hér? Hafa auglýsingamenn
og poppmergð náð tökum á hugsun
fólks og afstöðu allri? Erum við ein-
ungis í snertingu við bláyfirborð
þessarar hraðfleygu stundar sem
er umhverfi okkar einsog stendur,
rótlaus og án tengsla við arfleifð
okkar? Eru sjónvarps- og ljósvaka-
síbyljan svonefnd einungis goluþyt-
ur á yfirborði? Er þögull meirihluti
í raun kúgaður af hávaðasömum
minnihluta? Sá sem hefur glatað
uppruna sínum, glatar sjálfum sér.
Rótlaus jurt er dauðanum ofurseld.
Hún visnar jafnvel þótt hún sé vökv-
uð. Þjóð sem hleypur frá einkennum
sínum og sérstöðu er dauðanum
vígð. Endum við sem alþjóðlegt frík
og aðhlátursefni?
Það er heldur harðneskjulegt að
spyija með þessum hætti. En ef við
spyijum_ ekki, þá hugsum við ekki
heldur. íslenzka þjóðin hefur ávallt
hugsað rækilega um þau áhrif sem
hún hefur sótt til annarra. Hún er
opin fyrir áhrifum, sem betur fer.
Víxlfijóvgun er ein af aðferðum
náttúrunnar til að viðhalda gróðri.
Það æxlast ekkert í einangrun. Við
erum ekki ánamaðkar. En útlend
áhrif hafa aldrei breytt íslandi í
útlönd. Þau hafa þvert á móti
fijóvgað íslenzka menningu; breytt
útlöndum í ísland. Og við ættum
ekki að taka upp á því nú þegar
allt leikur í lyndi að snúa þessu
lögmáli við. Þess vegna verðum við
að hugsa hvað að okkur snýr. Og
hvernig við tökum á móti þeim er-
lendum gestum sem eru fyrirferðar-
mestir í íslenzku fjöl-
miðlaveizlunni.
Við eigum í raun
aðeins einn kost; að
breyta útlenzkum
skelfiski í íslenzkan
lax.
-J A O OFT HEF ÉG VÍST
-I- Tl O «talað um íslenzka tungu;
bæði í Félaga orði og annars stað-
ar; jafnvel rifizt við málfræðinga
einsog í greinunum Viðbrögð frá
íslandi og Gætum tungunnar sem
birtust í Morgunblaðinu um og eft-
ir mánaðamótin apríl—maí ’84. Ég
er þeirrar skoðunar við ættum sár-
alítið erindi við umheiminn ef við
glötuðum tungunni. Ég er jafn-
framt þeirrar skoðunar að umræður
um hana, jafnvel allskyns deilur og
rifrildi, séu betri en þögnin — og
er ég þó orðinn langþreyttur á
þrasi(!) Engin þjóð hugsar eða talar
jafnmikið um tungu sína og við.
Það er einfaldlega góðs viti. í grein-
inni Nokkur orð um tunguna í Fé-
laga orði minni ég á ég hafí jafnvel
kveðið svo sterkt að orði „að íslend-
ingar gegni varla öðru hlutverki í
heimsbyggðarsögunni en geyma
þessa tungu, efla hana og endur-
skapa“. Enn er ég nokkurn veginn
sama sinnis. Þess vegna hélt ég í
einfeldni minni allir Islendingar
hefðu sömu skoðun og ég á þessu
mikla máli en hef síðar heyrt orð-
ræður þess efnis bezt væri við tækj-
um upp enska tungu og notuðum
hana, svo miklu einfaldara sem það
væri en hiksta á þessum steingerv-
ingi sem væri hvorteð er alltaf að
syngja sitt síðasta. En sem betur
fer tala einungis fáir á þennan veg
— aðminnstakosti enn sem komið
er. Ég hélt því í sakleysi mínu ís-
lendingar vildu sýna í verki ást sína
á tungunni og þeim heimildum sem
eru bakhjarl hennar, en það eru
íslenzkar bækur. Var raunar þeirrar
skoðunar þjóðin léti yfir sig ganga
að greiða smáskatt til þjóðarbók-
hlöðu sem skammtímaundantekn-
ingu. En þá kom til kasta stjórn-
málamanna sem sjaldnast lofa öðru
en því sem þeir ætla að svíkja og
þeim hefur tekizt það sem ég hélt
engum öðrum gæti heppnazt — að
koma óorði á íslenzkt bókasafn!
Þjóðarbókhlaðan er orðið hrollvekja
í höndunum á íslenzkum stjórn-
HELGI
spjall
Því miður hafa þessar gjafir ekki
verið nýttar alfarið til þess að auka
á hamingju og heill mannkynsins,
hvorki sem heildar né einstaklinga.
Þess vegna er saga mannkynsins
sem og samtímasaga okkar eins og
raun ber vitni um. Þess vegna
gengst Hjálparstofnun kirkjunnar
•fyrir söfnun undir kjörorðinu
„brauð handa hungruðum heimi“ á
hátæknitímum þeim sem við nú lif-
um. Þess vegna gengst Rauði kross-
inn fyrir alheimsátaki til hjálpar
stríðshijáðum þjóðum á síðasta ára-
tug 20. aldarinnar. Þess vegna er
umhverfisvernd eitt brýnasta sam-
eiginlega verkefni þjóða heims í
dag.
Maðurinn lifir ekki á brauðinu
einu saman, svo mikilvægt sem það
þó er. Það þarf fleira til að tryggja
heill hans og hamingju. Leit hans
að fegurð og fullkomnun, til dæmis
í listsköpun og listtúlkun hvers kon-
ar, tengist leit hans að lífsfyllingu,
sem á skortir, þrátt fyrir allt. En
fyrst og síðast leitar mannshugur-
inn til trúarinnar, til almættisins,
til að öðlast innri frið, hugarró og
sálaijafnvægi.
Heilög ritning geymir vegvísa
sem heyra til hinni trúarlegu leit.
Hvítasunnan, þegar heilagur andi
kom yfir lærisveinana, er einn þess-
ara vegvísa. Pétur postuli kennir
að svo skuli brugðizt við atburðum
hvítasunnunnar: „Gjörið iðrun og
sérhver yðar láti skírast í nafni
Jesú Krists til fyrirgefningar synda
yðar, og þér munuð öðlast gjöf
heilags anda.“
Þegar grannt er gáð þjóna trúin
og vísindin, sem eru Guðs gjöf, að
sama marki í leit einstaklinganna
og mannkynsins að ljósi og sann-
leika. Morgunblaðið óskar lesendum
sínum og landsmönnum öllum gleði-
legrar — og slysalausrar — hvíta-
sunnuhátíðar.
málamönnum. Þeir hafa líka breytt
skammtímaskattinum sem átti að
koma Þjóðarbókhlöðunni upp á
skömmum tíma í viðvarandi skatt-
heimtu sem verkar einsog hvert-
annað hundsbit. Skatturinn er orð-
inn kækur í fjárlagapólitík stjórn-
valda og sögulegt háðsmerki um
getuleysi íslenzkra stjórnmála-
manna; fum og fimbulfamb; en
umfram allt vangetu þeirra til að
stjórna því sem þessar misbresta-
sömu atkvæðagreiðslur fjórða hvert
ár trúa þeim fyrir. Og fólkið vill
ekki sjá neinar þjóðarbókhlöður.
Ekki meir, ekki meir, segja skatt-
greiðendur. Kannski endar þetta
með því þeir mega vart hugsa til
tungunnar án þess setji að þeim
hroll; og þá ekki heldur íslenzkra
bóka. Lyktirnar yrðu svo auðvitað
þær það vantaði ekkert nema háðs-
merki í íslenzka skjaldarmerkið!
Við eigum fleiri svona afrek
íslenzkra stjórnmálamanna án þess
hvarfli að mér að fara að tíunda
þau hér. Við höfum farið heldur illa
með lýðræðið. Og frelsið yrði dýr-
keypt ef það kostaði okkur tung-
una, arfínn — og sjálfsvirðingu okk-
ar. Við skulum ekki nefna heiður.
Það skyldi þó ekki eiga eftir að
koma á daginn danska einveldið
hafi getað varðveitt það sem lýð-
veldið glutraði niður? Þessi spurn-
ing er farin að sækja á mann æ
fastar og raunar oftar en svo hún
geti einungis átt rætur í hótfyndni
og gálgahúmor. Þó ættum við helzt
að vona svo væri. En einhvers stað-
ar í námunda við svonefnt andlegt
líf íslenzku þjóðarinnar um þessar
mundir er stöðug 962 millibara
lægð sem ræður menningariegri
reisn þjóðfélagsins einsog nú hátt-
ar. Allt lagt að jöfnu, gífuryrði not-
uð um meðalmennsku, tilaðmynda
í listum, og einatt fálæti um það
sem mestu skiptir. Lýðræði er ekki
hentugasta gróðurhús fyrir æðri
plöntur. Þær geta að sjálfsögðu
dafnað við sh'kar aðstæður en
reynslan af kommúnismanum sýnir
okkur ekkisízt þær geta verið þrek-
meiri í andstreymi ofbeldis og of-
sóknar en kringum þessi 962 milli-
bör, þótt þar vanti ekki ókyrrðina
og útsynninginn.
M
(meira næsta sunnudag)
AFYRSTU DÖGUM
hinnar nýju ríkisstjóm-
ar urðu nokkrar deilur
um það, hvort samið
hefði verið um flutning
ákveðinna verkefna frá
landbúnaðarráðuneyti
til umhverfisráðuneyt-
is. Minntu þessar deilur óneitanlega nokk-
uð á svipaðan ágreining, sem upp kom,
þegar umhverfisráðuneytið var stofnað.
Þessi skoðanamunur hefði vafalaust komið
upp á yfirborðið jafnvel þótt Sjálfstæðis-
flokkur hefði fengið umhverfisráðuneyti í
sinn hlut og Alþýðuflokkur landbúnaða'r-
ráðuneyti. Hér er m.ö.o. ekki á ferðinni
pólitískt ágreiningsmál á milli flokka,
miklu fremur hagsmunaárekstur innan
kerfisins.
Ef hið nýja umhverfisráðuneyti sækist
eftir því að fá til sín verkefni frá öðrum
ráðuneytum af ótta við, að hafa ekki nægi-
leg verkefni á sinni könnu er það hins
vegar áreiðanlega á misskilningi byggt.
Hér er gífurlegt verk óunnið í umhverfis-
málum en jafnframt fer tæpast á milli
mála, að mikil _ umhverfisvakning er að
verða í landinu. í grein, sem birtist í Morg-
unblaðinu nú um þessa helgi, eftir Stefán
Ólafsson, dósent við félagsvísindadeild
Háskóla Ísíands, er birt niðurstaða úr
nokkrum könnunum, sem Félagsvísinda-
stofnun hefur gert í vetur á því, hvaða
málefni fólk telur eðlilegt að leggja mesta
áherzlu á um þessar mundir. Þar eru
umhverfismál efst á blaði.
í daglegu lífi okkar finnum við, að ungt
fólk hugsar einna mest um þessi málefni,
hvort sem um er að ræða æskufólk á
grunnskólaaldri eða ungt fólk, sem komið
er í framhaldsnám. Úr þessum aldursflokk-
um kemur þrýátingur í skólum og á vinnu-
stöðum' um breytt hugarfar í umhverfis-
málum. Nú fyrir helgina var sagt frá miklu
verkefni, sem nemendur í Fossvogsskóla
hafa unnið að í umhverfismálum með að-
stoð kennara sinna. Á vinnustöðum verða
menn varir við þrýsting frá ungu fólki á
notkun endurunnins pappírs og í matvöru-
verzlunum má sjá ungt fólk ganga um í
leit að svonefndum umhverfisvænum vör-
um.
Þess varð ekki vart, meðan á stjórnar-
mynduninni stóð, að mikil barátta færi
fram um það milli Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks, hvor flokkurinn fengi um-
hverfisráðuneytið. Raunar höfðu menn
frekar á tilfinningunni, að flokkarnir vildu
vera lausir við það og teldu það litlu máli
skipta. Sannleikurinn er auðvitað sá, að
umhverfisráðuneytið gefur þeim stjórn-
málaflokki, sem hefur það í sínum hönd-
um, einstakt tækifæri til þess að ryðja sér
braut á þeim vettvangi þjóðmálaumræðna,
sem athygli kjósenda beinist nú mest að
og jafnframt til þess að ná til ungs fólks
og nýrra kjósenda. Að þessu leyti mega
því Alþýðuflokksmenn vel við una þá
verkaskiptingu, sem varð milli flokkanna,
þótt það sjónarmið hafi heyrzt, að þeir
hafi fengið lítið í sinn hlut.
Þótt allir stjórnmálaflokkar hafi hin
síðari ár fjallað töluvert um umhverfismál
verður tæplega sagt, að nokkur víðtæk
og almenn stefnumörkun hafi farið fram
á þessu sviði. Að því leyti til höfum við
verið á eftir ýmsum öðrum þjóðum í okkar
heimshluta, þótt að vísu megi færa rök
fyrir því, að vandi þeirra hafi verið brýnni.
Ein þeirra þjóða, sem hafa fjallað mikið
um umhverfismál á undanförnum árum,
eru Þjóðveijar. Það má m.a. rekja til um-
talsverðra áhrifa, sem hinir svonefndu
græningjar hafa haft í þýzkum stjórnmál-
um. Þótt græningjar hafi ekki komizt til
valda í Þýzkalandi hafa þeir náð þar tölu-
verðum áhrifum m.a. með því að vekja
fólk til vitundar um umhverfisvandann,
sem þýzka þjóðin stendur frammi fyrir.
Þannig hafa þeir haft djúpstæð áhrif á
stefnumörkun stærstu flokkanna. í kosn-
ingunum, sem fram fóru til Sambands-
þingsins í Bonn 1983, var lítið sem ekkert
rætt um umhverfismál af hálfu talsmanna
REYKJAYÍKURBRÉF
Laugardagur 18. maí
stóru flokkanna. Nú eru umhverfismál
ríkjandi þáttur í stefnumörkun þeirra og
málflutningi.
Auk þeirra áhrifa, sem græningjar hafa
haft með málflutningi sínum, er ástæðan
fyrir miklum áhuga Þjóðveija í umhverfis-
málum einfaldlega sú, að þeir hafa staðið
frammi fyrir mikilli hættu á þeim vett-
vangi um langt skeið. Lega landsins veld-
ur því, að sú gífurlega mengun, sem við-
gengizt hefur í Austur-Evrópu, hefur náð
til þess hluta Þýzkalands, sem áður nefnd-
ist Vestur-Þýzkaland. Umhverfisspillandi
iðnaður í austurhluta Þýzkalands og ná-
lægum ríkjum, eins og Póllandi og Tékkó-
slóvakíu ogjafnvel í Sovétríkjunum, hefur
haft áhrif í vesturhluta Þýzkalands, meng-
un borizt þangað með veðri og vindum eða
þeim stórfljótum, sem renna um þessi lönd
sameiginlega.
Af þessum ástæðum hafa stjórnmála-
menn í Þýzkalandi jafnvel rætt um sér-
staka Marshall-áætlun í umhverfismálum
fyrir ríkin í Austur-Evrópu og telja, að
peningar, sem notaðir yrðu þar, mundu
nýtast betur til þess að efla umhverfis-
vernd í Þýzkalandi, en fjármunir, sem
notaðir væru heima fyrir. Þetta eru tölu-
vert breytt viðhorf frá þeim tíma, þegar
Vestur-Þjóðveijar borguðu Austur-Þjóð-
veijum fyrir að taka við umhverfisspillandi
úrgangi frá vestur-þýzkum iðnaði! Sameig-
inleg vandamál Evrópuþjóðanna á þessu
sviði koma bezt fram í því, að það dugar
lítt að reyna að hreinsa upp skítugan
Norðursjó, nema samkomulag takist milli
Þjóðveija og Tékka um að hreinsa upp
Saxelfi.
Grundvall-
armál
KRISTILEGIR
demókratar, flokk-
ur Kohls kanslara,
hafa lagt umhverf-
ismálin fyrir kjós-
endur á þann veg, að um grundvallarmál
sé að ræða. Mannfólkið beri ábyrgð gagn-
vart Sköpunarverkinu. Ábyrgðarleysi
gagnvart því sé ábyrgðarleysi gagnvart
mannlífinu og lífi á jörðu yfirleitt. Tals-
menn Kristilegra demókrata telja, að ungt
fólk hafl svo þungar áhyggjur af umhverf-
isspillingu, að það taki beinlínis ákvörðun
um að eignast ekki börn af þeim sökum.
Þess vegna hafi raunhæf og uppbyggileg
umhverfismálastefna mikil áhrif í þá átt
að skapa ungu fólki lífsskilyrði, sem það
telji viðunandi. Einn helzti talsmaður
flokksins í umhverfismálum hefur sagt að
í því að sýna ábyrgð gagnvart Sköpunar-
verkinu felist samstaða með kynslóðum
framtíðarinnar. Við, sem nú lifum, getum
ekki leyft okkur að byggja velmegun okk-
ar á því að veðsetja framtíðina og ætlast
til að nýjar kynslóðir greiði þær veðskuld-
ir. Við hljótum að greiða sanngjarnt um-
hverfisverð fyrir velmegun okkar og leggja
ekki byrðar á framtíðina með athæfí okk-
ar nú. Innan flokks Kristilegra demókrata
eru öfl, sem eru sannfærð um, að umhverf-
isvernd sé Iangtímaforsenda fyrir lífi á
jörðinni á komandi tímum. í þessu felist
einnig að sýna þurfi samstöðu með þriðja
heiminum. Það dugi ekki, að 20% þeirra,
sem búi á jörðinni noti 80% af allri orku,
sem framleidd er.
Eins og af þessu má sjá eru umhverfis-
mál í Þýzkalandi rædd á töluvert viðtæk-
ari grundvelli en hér og sett í nokkuð
annað samhengi, en við eigum að venjast.
En auðvitað fara þessar umræður einnig
fram á jarðbundnari forsendum, ef svo
má að orði komast. Þannig hefur mikil
áherzla verið lögð á það í Þýzkalandi á
undanförnum árum að koma fyrir full-
komnum mengunarbúnaði í bifreiðum.
Sagt er, að fyrir tæpum áratug hafi slíkur
útbúnaður ekki verið í bílum þar, þótt
hann hafí verið á boðstólum bæði í Banda-
ríkjunum og Japan. Nú er sagt að um
þijár milljónir bifreiða í Þýzkalandi séu
útbúnar á þennan veg og frá og með yfir-
standandi ári eiga allir nýir bílar að vera
með slíkum útbúnaði. Þessum árangri hef-
mr m.a. verið náð með því að beita sköttum
til þess að hvetja menn til að taka upp
búnað af þessu tagi bæði í fólksbílum og
flutningabílum.
Úðabrúsar, sem seldir voru í Vestur-
Þýzkalandi einu, voru á sínum tíma taldir
innihalda um 50 þúsund tonn af umhverfis-
spillandi efnum. Nú hefur sá árangur
náðst, að slíkir brúsar innihalda einungis
1.000 tonn af slíkum efnum. Fyrir áratug
var um einni og hálfri milljón tonna af
eiturefnum hent í Norðursjóinn á ári
hveiju. Nú er fullyrt, að engum slíkum
efnum sé hent í sjóinn a.m.k. frá Þýzka-
landi.
Kristilegir demókratar hafa verið gagn-
rýndir fyrir umhverfisstefnu sína á þeirri
forsendu, að þeir stefni þýzkum iðnaði í
hættu með of mikilli kröfugerð á þessu
sviði. Talsmenn þeirra hafa svarað því til,
að sterk umhverfísmálastefna hafí m.a.
þau áhrif að takmarka notkun iðnaðar á
ýmsum náttúrulegum efnum og slíkur
skortur leiði til tækniframfara. Þess vegna
hafi umhverfisstefnan í Þýzkalandi átt
þátt í að efla framleiðslu á umhverfísvæn-
um vörum þar í landi, sem stóraukin eftir-
spum sé eftir um allan heim og hafi þar
af leiðandi orðið til þess að efla þýzkan
iðnað í stað þess að draga úr honum
kraft. Þeir halda því einnig fram, að þau
ríki eða fyrirtæki, sem reyni að stytta sér
leið í þessum efnum, eigi eftir að standa
frammi fyrir enn meiri kostnaði en ella
‘og stofni þar með efnahagslegri framtíð
sinni í hættu. Loks telja þeir, að ábyrg
umhverfisstefna sé í fullu samræmi við
skynsamlega stefnu í efnahagsmálum.
Umhverfissinnaðir neytendur muni sjá til
þess, að markaðurinn kalli á umhverfis-
vænar vörur og þeirri kröfu markaðarins
eigi m.a. að svara með því að skylda fyrir-
tæki til þess að merkja vörur sinar með
upplýsingum um efni þeirra og áhrif á
umhverfið.
■■■■■■■■■■ ÞOTT her HAFI
Ffnníino-s- fyrst °S fremst ver-
ibinanags ið vitnað til stefnu
leg- áhrif og málflutnings
Kristilegra demó-
krata 1 Þýzkalandi í umhverfismálum fer
því íjarri, að Jafnaðarmenn eða Frjálsir
demókratar hafi ekki lagt mikla áherzlu á
þessi málefni í málflutningi sínu. Jafnaðar-
menn hafa t.d. rætt um þessi mál á þann
veg, að bati í lífskjörum hafi yfirleitt verið
á kostnað náttúrunnar og að hingað til
hafi lítið verið gert af því að reikna méð
umhverfisspillandi kostnaði, þegar rætt er
um framleiðslukostnað í iðnaði t.d! í sam-
ræmi við þetta hafa þeir lýst þeirri af-
stöðu, að taka eigi umhverfisþáttinn inn
í alla efnahagslega útreikninga og umfjöll-
un. Verndun og endurnýjun náttúrunnar
hljóti að skipa jafnan sess í þjóðmálaum-
Qöllun eins og stöðugt verðlag, næg at-
vinna og fijáls samkeppni.
Fijálsir demókratar hafa að sumu leyti
staðið nær Jafnaðarmönnum en Kristileg-
um demókrötum í þessum umræðum, t.d.
í afstöðu til orkumála, þ. á m. til þess
að fórna alveg kjarnorku til friðsamlegra
nota en að öðru leyti er afstaða þeirra
áþekk skoðunum Kristilegra demókrata
og þá ekki sízt á þann veg, að þeir flokk-
ar tveir leggja mikla áherzlu á skyldur
hvers einstaklings og hverrar fjölskyldu í
umhverfismálum svo og á það að samtök
neytenda geti gegnt mikilvægu hlutverki
á þessu sviði.
Þótt töluverð samstaða sé með þýzku
stjórnmálaflokkunum í umhverfismálum
greinir þá á um það, að hve miklu leyti
eigi að ná þessum markmiðum með skatt-
lagningu. 1 þeim efnum vilja Jafnaðarmenn
ganga mun lengra en Kristilegir demó-
kratar. Hinir fyrrnefndu telja, að þar sem
mikil orkunotkun sé alvarlegasta ástæða
umhverfisspillingar eigi að beita skattlagn-
ingu til þess að draga úr henni með því
að hækka skatta á þeim, sem nota um-
hverfisspillandi aðferðir við framleiðslu,
en taka upp skattaívilnanir fyrir hina, sem
Morgunblaðið/RAX
' lllll
HIiHt
beita umhverfisverndandi tækni. í þessu
sambandi mundu þýzkir jafnaðarmenn
taka upp margvíslega skattlagningu á
orkuneyzlu til þess að draga úr henni og
þeir mundu einnig leggja umhverfisskatt
á þá, sem selja vörur í umbúðum, sem
ekki er hægt að endurvinna eða nota aft-
ur, á þá sem valda mengun í andrúms-
lofti o.sv. frv.
Þar sem markmið slíkrar skattlagningar
sé ekki að auka tekjur ríkisins mundu jafn-
aðarmenn lækka aðra skatta á móti, þann-
ig að heildartekjur ríkisins af skattheimtu
yrðu óbreyttar. Kristlegir demókratar vilja
ekki ganga jafn langt í því að beita skatt-
lagningu á þennan hátt en telja þó að
hægt sé að draga úr orkunotkun með því
að hækka skatta á olíuvörum. Þar eins
og annars staðar, þar sem rætt er um ein-
hvers konar nýja gjaldtöku af atvinnulífi,
koma fram áhyggjur hjá forsvarsmönnum
atvinnulífs um, að slík skattheimta verði
viðbótarskattheimta við það, sem fyrir er,
en ekki tilfærsla á skattgreiðslu frá einu
formi til annars.
Það skal tekið fram, að þær upplýsing-
ar, sem hér hafa verið settar fram um
umnhverfísmál í Þýzkalandi, eru teknar
úr sérstöku upplýsingariti, sem brezka
vikublaðið Economist hefur gefið út um
þessi málefni.
EINS OG SJÁ MÁ
af þessum tilvísun-
um í umræður og
akur afstöðu flokka í
Þýzkalandi er mikið
starf óunnið hér á íslandi í umhverfismál-
Oplæg-ður
um. Þess vegna þarf umhverfisráðuneytið
ekki að sækjast eftir verkefnum annarra
ráðuneyta. Meiri ástæða er til að ráða
þangað hóp ungs fólks, með sérmenntun
til þess að vinna að nýrri og merkilegri
stefnumótun í umhverfismálum á íslandi.
Umræður um þessi málefni hafa verið á
afar takmörkuðu sviði. Það er nauðsynlegt
að færa út kvíarnar í þeim efnum. Stjórn-
málaflokkarnir sjálfir hafa ekki bundið sig
við ákveðna afstöðu að nokkru ráði. Þess
vegna eru verulegir möguleikar á nokkuð
víðtækri pólitískri samstöðu.
Við stöndum vel að vígi. Hér hefur ekki
orðið umtalsverður umhverfísskaði, þótt
víða sé hætta á ferðum. Kannski er stærsta
verkefnið að breyta hugsunarhætti fólks.
Svo að dæmi sé nefnt: mikill áróður er
rekinn fyrir því að leggja vegi um hálend-
ið til þess að stytta ökuleiðina milli suðvest-
urhornsins og Norður- og Austurlands.
Hver er umhverfiskostnaður slíkrar hug-
myndar? Óbyggðirnar eru perla íslenzkrar
náttúru. Hingað koma fleiri og fleiri er-
lendir ferðamenn til þess að kynnast þess-
ari náttúru. Við höfum af þeim töluverðar
tekjur. Hálendisvegirnir mundu eyðileggja
þessa náttúru. Og raunar er urn fleiri fram-
kvæmdir að ræða en vegalagningu í þessu
sambandi. Nefna má hápsennulínur, sem
gerðar voru að umtalsefni hér í Reykjavík-
urbréfi fyrr á þessu ári.
Eiður Guðnason, umhverfisráðherra, og
núverandi ríkisstjórn hafa mikið verk að
vinna í umhverfismálum. Það verk er tæp-
lega hafið en líklega er þetta eitt mest
spennandi verkefni í íslenzkum stjórnmál-
um um þessar mundir.
„Sannleikurinn er
auðvitað sá, að
umhverfisráðu-
neytið gefur þeim
stjórnmálaflokki,
sem hefur það í
sínum höndum,
einstakt tækifæri
til þess að ryðja
sér braut á þeim
vettvangi þjóð-
málaumræðna,
sem athygli kjós-
enda beinist nú
mest að og jafn-
framt til þess að
ná til ungs fólks
og nýrra kjós-
enda. Að þessu
leyti mega því Al-
þýðuflokksmenn
vel við una þá
verkaskiptingu,
sem varð milli
flokkanna, þótt
það sjónarmið
hafi heyrzt, að
þeir hafi fengið
lítið í sinn hlut.“