Morgunblaðið - 22.05.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. MAÍ 1991
Framtíð
þjóðarsáttar
Síðdegisfundur um þjóðarsáttina í dag, 22. maí, kl. 17.15,
á Hótel Borg.
Málshefjendur eru:
Friðrik Sóphusson, fjármálaráðherra,
Einar Oddur Kristjánsson, formaður VSÍ,
og Karl Steinar Guðnason, alþingismaður og varaform.
VMSÍ.
Fundarstjóri:
Guðmundur Hallvarðsson, alþingismaður.
Áætlað er að fundinum Ijúki um kl. 19.00.
LAIMDSMÁLAFÉLAGIÐ VÖRÐUR,
MÁLFUNDAFÉLAGIÐ ÓÐINN.
SIEMENS
Frystikistur og frystiskápar
Siemens frystitækin eru eins og aörar
vörur frá þessu öndvegisfyrirtæki:
traust, endingargóö og falleg.
Lítiö inn til okkar og skoöið úrvalið.
SMITH &NORLAIMD
NÓATÚNI 4 • SÍMI 28300
STJÓRNARSKRÁ-
IN OG EES
eftir Gunnar G.
Schram
Eftir ráðherrafund Evrópu-
bandalagsins og EFTA, sem hald-
inn var í síðustu viku, er tímabært
að spurt sé hvort hinn væntanlegi
samningur um Evrópska efnahags-
svæðið (EES) muni kalla á breyt-
ingar á stjórnarskrá lýðveldisins og
hvort hann muni að einhverju leyti
hafa í för með sér yfirþjóðleg völd
sem skerði sjálfsákvörðunarrétt
þjóðarinnar. Um þessi mál öll fór
fram löng umræða á Alþingi í til-
efni af skýrslu utanríkisráðherra
þann 16. maí og sýndist þar sitt
hverjum.
Hér á eftir verður vikið að nokkr-
um meginatriðum þessa máls og
helstu álitaefnum. Þó verður strax
að hafa þann fyrirvara á þessari
umijöllun að hún styðst við yfirlýs-
ingu ráðherrafundarins og samn-
ingagögn, en endanlegur samning-
ur um EES-svæðið liggur ekki fyr-
ir og því ekki enn ljóst í öllum atrið-
um hver loka niðurstaðan verður.
Yfirlýsing ráðherrafundarins gefur
hinsvegar glögga vísbendingu um
að hveiju er stefnt í þessum efnum
öllum.
Efnahagssvæðið og
stjórnarskráin
Á Norðurlöndum hafa farið fram
allnokkrar umræður um það hvort
samningur um EES kalli á stjórnar-
skrárbreytingar. Eftir því sem næst
verður komist eru þær ekki fyrir-
hugaðar vegna þess að efni sam-
komulagsins er ekki talið kalla á
slíkar breytingar. Hér er því þó við
að bæta að líklegt er að samningur-
inn verði borinn upp í norska stór-
þinginu á grundvelli 93. gr. stjórn-
arskrárinnar sem mælir fyrir um
samþykki þriggja fjórðu hluta þing-
manna þegar um aðild Noregs að
fjölþjóðasamtökum er að ræða þar
sem stofnanir eru að einhveiju leyti
yfirþjóðlegar. Ekki eru þó allir
norskir fræðimenn á einu máli um
að EES-samningurinn heyri undir
93. grein og telja að einfaldur meiri-
hluti dugi.
Ekki virðist nauðsyn á að breyta
íslensku stjórnarskránni þótt við
gerumst aðilar að evrópska efna-
hagssvæðinu þar sem ekki sýnist
þar gert ráð fyrir framsali íslensks
ríkisvalds í hendur yfirþjóðlegra
stofnana í þeim mæli að það skerði
sjálfsforræði landsins. Annað gildir
um aðild að EB. Þar yrði stjórnar-
skrárbreyting tvímælalaust nauð-
synleg.
'Á’ GBC-lnnbinding
Fjórar mismunandi
gerðir af efni og tækjum
til innbindingar
OTTO B. ARNAR HF.
Skipholti 33 • 105 Reykjavík
Simar 624631 / 624699
hvíla þreytta fætur
\H7
Wicanders
Kork-o-Plast
Korkflísar er barnaleikur
að þrífa
££ imúla 29, Mílaiomi, síml 31649
Þ. ÞORGRÍMSSON & CO
Rökin til þessarar niðurstöðu eru
fyrst og fremst eftirfarandi.
Löggjöfin og EES
ísland verður ekki aðili að EES-
samningi nema Alþingi hafi í fyrsta
lagi samþykkt hann. í öðru lagi
verður Alþingi að veita þeim lögum
og reglum sem gilda eiga innan
svæðisins, 1400 talsins, samþykki
sitt og taka þau ákvæði þar með
upp í íslensk lög. En þá má spytja
hvernig fari með síðari lagasetn-
ingu innan svæðisins, sem kemur
frá hinu sameiginlega EES-ráði eða
stofnun, og hvert gildi slíkra laga
eða samþykkta verði fyrir ísland. I
slíkum tilvikum er gert ráð fyrir
því að engin slík lög taki gildi nema
þau séu samþykkt einróma innan
EES. Þar hefur hvert EFTA-ríki
því í raun neitunarvald, þar með
talið ísland. í öðru lagi taka engin
slík lagafrumvörp gildi fyrr en þjóð-
þingin hafa samþykkt þau eða inn-
lend stjórnvöld þær reglugerðir sem
í hlut eiga. Með þessum ákvæðum
er ætlunin að tryggja að lagasetn-
ingarvaldið verði áfram að fullu í
höndum hinna einstöku aðild-
arríkja. Náist ekki einróma sam-
þykki innan EES um nýja lagareglu
verður hún einfaldlega ekki sett.
Framkvæmdavaldið og EES
Engar stjórnvaldsreglugerðir eða
tilskipanir verða settar fyrir EES-
svæðið, fremur en lög, nema með
-Samþykki allra aðildarríkjanna.
Jafnframt verða íslensk stjórnvöld
að samþykkja slíkar reglugerðir til
þess að þær öðlist gildi, og verði
framkvæmdar hér á landi. Sú fram-
kvæmd verður öll í hendi íslenskra
stjórnvalda.
Þegar rætt er um framkvæmda-
valdið og EES er rétt að minna á
að sett verður á laggirnar sérstök
sjálfstæð eftirlitsstofnun EFTA
„sem hefði samsvarandi umboð og
svipað hlutverk og framkvæmda-
stjórn Evrópubandalagsins“ eins og
segir í ályktun ráðherrafundarins
frá 13. maí. í ljósi þessa orðalags
ályktunarinnar hefí ég bent á að
hér yrði um að ræða valdameiri
stofnun í átt til yfirþjóðlegs valds
en menn hefðu hingað til almennt
gert ráð fyrir.
Nánari útfærsla á valdsviði þess-
arar stofnunar bíður raunar enn
frekari samninga. Þó er það ljóst,
þegar önnur samningagögn eru
skoðuð, að hlutverk þessarar eftir-
litsstofnunar EFTA verður fyrst og
fremst á sviði samkeppnisreglna
samningsins. Er henni ætlað að
framkvæma rannsókn á kærum og
kvörtunum á því sviði og ákveða
jafnframt sek’tir ef um brot er að
ræða. Fullnusta allra slíkra ákvarð-
ana yrði í höndum íslenskra yfir-
valda. Jafnframt myndi stofnunin
hafa eftirlit með ríkisstyrkjum og
opinberum innkaupum. Hér verður
um sjálfstæða stofnun að ræða með
nokkru yfirþjóðlegu valdi sem þó
takmarkast við svið samkeppnis-
reglna.
Dómsvaldið og EES
í alþjóðasamningum, sem ætlað
er að ná tilteknum markmiðum, er
óhjákvæmilegt að gert sé ráð fyrir
óháðum úrskurðaraðila, sem leysi
úr þeim deilumálum sem upp kunna
að koma. Eru það ýmist alþjóða-
dómstólar, gerðardómar eða sátta-
nefndir. Ætluni er að setja á stofn
sjálfstæðan EES-dómstól sem túlki
EES-reglurnar og leysi úr deilum
milli EFTA-ríkjanna og eftirlits-
stofnunarinnar og fyrirtækja innan
þeirra. Það er ljóst að ef ísland
gengur til þessarar samningsgerðar
felur það í sér samþykki við því að
dómar þessa dómstóls verða endan-
legir þar sem hann hefur æðsta
úrskurðarvald í þeim deilumálum
sem undir hann heyra.
í þessu sambandi hefur verið
spurt hvort um skerðingu á íslensku
Gunnar G. Schram
„Enn er ekki ljóst hver
verða endanlega öll
ákvæði samningsins um
evrópska efnahags-
svæðið. Af þeim heim-
ildum sem birtar hafa
verið virðist ljóst að þar
er ekki um að ræða
framsal ríkisvalds í
hendur yfirþjóðlegra
stofnana svo sem á sér
stað innan EB.“
sjálfsforræði sé að ræða. Hér er
ekki nýmæli á ferðinni því raunin
er sú að ísland hefur nokkrum sinn-
um áður gert samninga um bind-
andi lögsögu alþjóðlegra dómstóla.
Hafa þeir samningar verið taldir
fullgildir að fengnu samþykki Al-
þingis. í yfir 30 ár hefur ísland
þannig viðurkennt bindandi lögsögu
Mannréttindadómstóls Evrópu. Með
samkomulagi um lausn landhelgis-
deilunnar við Breta og Vestur:Þjóð-
veija árið 1961 viðurkenndi ísland
bindandi lögsögu Alþjóðadómstóls-
ins í Haag varðandi frekari út-
færslu landhelginnar. Loks má geta
Hafréttarsáttmálans sem Alþingi
samþykkti 23. maí 1985. Á vett-
vangi þess sáttmála mun starfa
sérstakur hafréttardómstóll og eru
dómar háns bindandi fyrir aðild-
arríkin.
Lokaorð
Enn er ekki ljóst hver verða end-
anlega öll ákvæði samningsins um
evrópska efnahagssvæðið. Af þeim
heimildum sem birtar hafa verið
virðist ljóst að þar er ekki um að
ræða framsal ríkisvalds í hendur
yfirþjóðlegra stofnana svo sem á
sér stað innan EB. Hvert og eitt
EFTA-ríki kemur til með að hafa
fullt forræði í þessum málum þar
sem ákvarðanir innan EES verða
að hljóta einróma samþykki allra
aðildarríkja EFTA og staðfestingu
þjóðþinga þeirra eða hlutaðeigandi
yfirvalda.
Á hinn bóginn er Ijóst að aðild
að EES-samningnum kallar á mjög
víðtækar lagabreytingar hér á
landi. Það er ekki síst vegna ákvæða
samningsins um fjórfrelsin svo-
nefndu þar sem borgurum samn-
ingsríkjanna verður veitt jafnrétti á
við íslenska borgara á mjög mörg-
um sviðum atvinnu- og efnahags-
mála, m.a. að því er varðar jarða-
kaup, stofnun þjónustufyrirtækja
og fjármála-, trygginga- og banka-
starfsemi og er þá aðeins fátt eitt
talið. Þótt hin stjórnlagalega hlið
samningsaðildar liggi sæmilega ljós
fyrir eru þessir mikilvægu mála-
flokkar enn vanreifaðir og því mik-
il nauðsyn á að ítarleg umræða
hefjist sem fyrst um öll þau álita-
mál. Öðru vísi verður spumingunni
um það hvort Island hafi meiri hag
en óhag af þessum samningi ekki
svarað svo viðhlítandi sé.
Höfundur er prófessor við
lagadeild Háskóia íslands.