Morgunblaðið - 22.05.1991, Blaðsíða 30

j ara* f
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. MAÍ 1991
31
30
*«?##*§* í f .**
MORGUNBLADIB MIÐVIKUDAGUR 22. MAÍ 1991

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Stefnuræða forsæt-
isráðherra
að var góður tónn í fyrstu
stefnuræðu Davíðs Odds-
sonar forsætisráðherra á Al-
þingi, sem flutt var í gær-
kvöldi. Ræðan einkenndist ekki
af hástemmdum loforðum og
fyrirheitum. Hins vegar gaf hún
nokkuð glögga mynd af við-
horfi ríkisstjórnarflokkanna til
aðkallandi vanda og langtíma
verkefna. Forsætisráðherra vék
fyrst að þremur grundvallarat-
riðurn í samstarfi Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðuflokks: í fyrsta
lagi fylgja flokkarnir báðir
fijálslyndri framfarastefnu í at-
vinnumálum, sem er til þess
fallin að auka sameiginlegar
tekjur þjóðarinnar og tryggja
vaxandi kaupmátt launa. I öðru
lagi líta stjórnarflokkarnir báðir
á það sem meginverkefni að
rétta hlut þeirra, sem höllum
fæti standa. Og í þriðja lagi
sagði Davíð Oddsson: „Ríkis-
stjórnin vill opna landið fyrir
nýjum straumum, stefnum og
hugmyndum og leggur höfuðá-
herzlu á, að íslenzka þjóðin
megi ekki einangrast, þótt hún
verði á hinn bóginn að halda
sjálfstæðri tilvist sinni, sjálfsvit-
und og ríkri virðingu fyrir þjóð-
legum gildum.“
Eftir að Davíð Oddsson hafði
rakið stöðu ríkisfjármála og
efnahagsmála sagði hann, að
ríkisstjórnin hefði staðið frammi
fyrir tveimur kostum, að hækka
vexti eða hækka skatta og valið
fyrri leiðina. Sjálfsagt er vaxta-
hækkun óhjákvæmileg en það
skiptir máli, hve mikil hún verð-
ur og hvernig hún verður fram-
kvæmd að öðru leyti. Þess má
sjá merki, að atvinnulífið er á
leið upp úr öldudalnum, þótt
hægt fari. Of mikil vaxtahækk-
un getur orðið til þess að kæfa
þá uppsveiflu í fæðingu. Sú
vaxtahækkun, sem nú hefur
verið tilkynnt á spariskírteinum
ríkissjóðs og nemur nær tveimur
prósentustigum er býsna mikil.
Hætt er við, að vaxtahækkanir
banka og sparisjóða um næstu
mánaðamót verði ekki minni.
Þá eru raunvextir orðnir afar
háir og með því hæsta, sem hér
hefur tíðkazt. Halldór Ásgríms-
son, varaformaður Framsóknar-
flokksins, hélt því fram í um-
ræðum á Alþingi í gærkvöldi,
að vaxtahækkanir dygðu ekki
til að auka sparnað, þar ætti
efnahagslegur stöðugleiki mest-
an hlut að máli. Þetta er um-
hugsunarverð röksemd. Þá
skiptir líka máli, hvernig að
vaxtahækkun er staðið. Verða
vextir t.d. hækkaðir á hús-
næðislánum, sem fólk hefur
þegar tekið og byggt íjárhags-
ráðstafanir sínar á ákveðnum
forsendum eins og í bígerð virð-
ist vera ? Ef þeim forsendum
verður gjörbreytt er hætt við
að þröngt verði í búi hjá mörg-
um, nema aðrar ráðstafanir
komi á móti. Það hefur verið
óþolandi kækur í þessu þjóðfé-
lagi árum saman að gjörbreyta
forsendum fyrir ijárhagslegum
ráðstöfunum fólks með stjórn-
valdsákvörðunum.
Það er ánægjuefni, að Davíð
Oddsson boðaði aukna vald-
dreifingu í efnahagsmálum og
sagði: „Því vill ríkisstjórnin
tryggja að eignarhlutur í þeim
fyrirtækjum, sem seld verða,
komist í hendur sem flestra.
Hún vill gera sem flesta að bein-
um þátttakendum í atvinnu-
rekstri og vill jafnframt sporna
við hættu á einokun og hringa-
myndun.“
Eitt stærsta verkefni ríkis-
stjórnar og Alþingis á nýbyijuðu
kjörtímabili verður endurskoðun
fiskveiðistefnunnar. Niðurstöð-
ur skoðanakannana, sem Fé-
lagsvísindastofnun háskólans
hefur gert í vetur sýna annars
vegar verulegan stuðning við
breytingar á núverandi fisk-
veiðistefnu en hins vegar að
býsna stór hópur kjósenda er í
óvissu um þetta mikla mál. Um
fiskveiðimálin sagði Davíð
Oddsson m.a.: .....vill ríkis-
stjórnin leitast við að ná
víðtækri sátt um stefnu í sjávar-
útvegsmálum ... Taka verður
ríkt tillit til ákvæðis í lögum um
stjórn fískveiða, að fiskurinn i
sjónum sé sameign þjóðarinnar.
Þetta grundvallarákvæði þarf
að vera virkt. Það þarf þó alls
ekki að gera með þeim hætti
og má ekki gera með þeim
hætti að líta megi svo á, að
íslenzkur sjávarútvegur hafi þar
með verið þjóðnýttur. Margir
aðrir kostir eru tiltækir og koma
til álita. “
Fyrstu yfirlýsingar ríkis-
stjórnar'Davíðs Oddssonar lofa
góðu. Friðrik Sophusson, fjár-
málaráðherra, flutti sterka
ræðu í umræðunum í gær-
kvöldi. í dag kemur í ljós, hvort
þær ráðstafanir, sem hann
kynnir í ríkisfjármálum ein-
kennast af sama krafti. Ekki
veitir af. Málflutningur þeirra
Steingríms Hermannssonar og
Ólafs Ragnars Grímssonar í
umræðunum í gærkvöldi sýnir
svo ekki verður um villzt, að
hörð barátta er framundan í
íslenzkum stjórnmálum á næstu
mánuðum og misserum.
Ódeig til átaka - sein-
þreytt til vandræða
Stefnuræða Davíðs Oddssonar forsætisráðherra á Alþingi í gærkvöldi
Hér fer á eftir í heild stefnuræða
Davíðs Oddssonar, forsætisráðherra,
sem flutt var á Alþingi í gærkvöldi.
Virðulegi forseti, góðir Islendingar.
Það er skammur tími síðan stjórnar-
skipti urðu í landinu, því vil ég hefja mál
mitt með því að þakka fyrrverandi forsæt-
isráðherra, og ráðherrum hans, fyrir störf
sem þeir unnu í þjóðarþágu. Við ríkis-
stjórnarskipti verða, eðli málsins sam-
kvæmt, ætíð nokkur skil, og bersýnilegt
er að þau skil verða við núverandi aðstæð-
ur meiri en stundum áður. Tveggja flokka
ríkisstjórn tekur við af fjögurra til fimm
flokka ríkisstjóm. Menn þekkja það af
langi'i sögu að tveggja flokka stjórnir
hafa jafnan verið stöðugri og minna til-
efni verið til samfelldra samningafunda
innan stjórna af því tagi heldur en marg-
flokka stjórna. Þessi einkenni koma einn-
ig fram við stjórnarmyndun, en í þessu
tilviki náðist fljótt samkomulag um aðild
flokkanna tveggja að ríkisstjórninni og
samkomulag um knappa en kjarnyrta
stefnuyfirlýsingu, þar sem lögð er línan
í fjölmörgum málaflokkum, án þess þó
að flokkarnir gangi þá götu, sem marg-
flokka stjórnir verða að ganga, að hefja
langvinnar samningaviðræður, þar sem
smæstu atriði eru rædd og reifuð út í
hörgul, sagan sýnir að stjórnarsáttmálar
af því tagi leiða sjaldnast til þess að verk
þeirra ríkisstjórna, sem þannig eru mynd-
aðar, verði jafn umfangsmikil og stjórnar-
sáttmálamir.
Það var grundvallaratriði við þessa
stjórnarmyndun að hér yrði meiri festa í
stjórnarfari, en um leið yrði fijálsræði
aukið á ýmsum sviðum þjóðlífsins, þá
ekki síst hvað snertir atvinnumál lands-
manna.
Rökrétt niðurstaða kosninga
Ég hef þá trú að þessi ásetningur
muni ganga eftir og skila góðum árangri.
Þessi ríkisstjórn er vissulega reist á vilja
til verka og samstarfs, en ekki eingöngu
á því. Ég tel að stjórnarmyndunin sé rök-
rétt niðurstaða af úrslitum nýgenginna
kosninga. Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
flokkur fengu sameiginlega ríflegan
meirihluta á Alþingi. Afar góð reynsla
var af samstarfí þessara tveggja flokka
á áranum 1959 1971. Þótt það sé ekki
markmið stjórnarflokkanna að endurtaka
þá sögu, þá er ekki vafí á, að á viðreisnar-
árunum höfðu þessir tveir flokkar meiri
áhrif á íslenskt þjóðlíf en þeir hafa nokkru
sinni haft fyrr eða síðar.
Það kom auðvitað fram í kosningabar-
áttunni að margt greinir á milli stefnu
og hugsjóna Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks. En hinu er ekki að leyna að það
kom jafnframt fram að sjónarmið þeirra
áttu um þessar mundir meira sameigin-
legt en gerðist með aðra flokka. Stjómar-
flokkarnir leggja báðir áherslu á fijáls-
lynda framfarastefnu í atvinnumálum,
sem sé til þess fallin að auka sameiginleg-
ar tekjur þjóðarinnar og tryggt geti vax-
andi kaupmátt launa á næstu árum.
Flokkarnir undirstrika báðir það megin-
verkefni að rétta hlut þeirra, sem höllum
fæti standa, og hjálpa þeim til sjálfshjálp-
ar.
Ríkisstjórnin vill opna landið fyrir nýj-
um straumum, stefnum og hugmyndum,
og leggur höfuðáherslu á að íslenska þjóð-
in megi ekki einangrast, þótt hún verði
á hinn bóginn að halda sjálfstæðri tilvist
sinni, sjálfsvitund og ríkri virðingu fyrir
þjóðlegum gildum.
Ríkisstjórnin aðhyllist þau vestrænu
viðhorf í atvinnumálum, sem best hafa
dugað þjóðum hins fijálsa heims, og hafn-
ar yfirlýsingum fyrrverandi forsætisráð-
herra um að slík viðhorf eigi ekki við á
Islandi.
Þensla hefur grafið um sig
Þegar kosningahríðinni slotaði og ný
ríkisstjórn tók við störfum í landinu, blasti
við að mikill slaki hafði orðið á hagstjórn
á fyrrihluta þessa árs. Þensla hafði grafið
um sig og ógnaði stöðugleika þjóðarbú-
skaparins. Hún stafaði ekki síst af veilum
í stjórn efnahagsmála, sem kannski hefur
átt rót í því að forystumenn þáverandi
ríkisstjórnar hafa ekki viljað láta falla
bletti á þá glansmynd, sem reynt var að
draga upp af ríkisbúskapnum og kynnt
var kjósendum á kostnað þeirra sjálfra
af hálfu fráfarandi fjármálaráðherra.
Þessi veikleiki birtist í margvíslegum
myndum. Þar skiptir mestu máli aðhalds-
leysi í ríkisfjármálum. Ríkissjóður var
rekinn með miklum halla. Skuld hans
hafði, í lok kosningamánaðarins, aukist
um tæplega 9 þúsund milljónir frá ára-
mótum. Þetta er meiri skuldasöfnun á
fyrrihluta árs en þekkst hefur um langt
árabil. Skuldasöfnun af þessu tagi leiðir
til seðlaprentunar og hefur nákvæmlega
sömu efnahagslegu afleiðingar og erlend
lántaka ríkissjóðs.
Þegar nýir ráðherrar komu í ráðuneyti
sín, og þegar fjármálaráðherra nýrrar
ríkisstjórnar fór yfír stöðuna, blasti við
að afkoma ríkissjóðs á þessu ári yrði mun
lakari en gefið hafði verið til kynna. Láns-
fjáráform opinberra aðila höfðu aukist
um 7 milljarða króna frá fjárlögum, eða
úr tæplega 24 milljörðum króna í rúman
31 milljarð króna. Mikið gjaldeyrisút-
streymi hafði orðið fyrstu mánuði ársins,
og innflutningur hafði aukist óeðlilega
mikið.
Þessar upplýsingar gáfu til kynna að
viðskiptahalli á árinu gæti orðið 12 til
16 milljarðar króna, samanborið við þá 9
milljarða, sem Þjóðhagsstofnun hafði fyrr
gert ráð fyrir. Vextir á lánamarkaði fóra
hækkandi, en ríkisstjómin hafði keypt sér
frið frá því að horfast í augu við veruleik-
ann með því að yfirdraga á reikning sinn
í Seðlabanka, í stað þess að lúta þeim
kjörum sem aðrir urðu að sætta sig við
á lánamarkaði.
Til viðbótar öllu þessu blasti við að
sparnaðarvilji almennings fór minnkandi,
eins og glögglega kemur í ljós, þegar
bornar eru saman spár Seðlabanka um
innlendan sparnað. Þær hafa lækkað um
rúmlega 10 milljarða króna, úr 37,8 millj-
örðum króna í um 27 milljarða króna.
Þegar allir þessir þættir era saman dregn-
ir, fer ekki á milli mála að alvarleg þenslu-
hætta vofir yfir. Ríkisstjómin hafði m.ö.o.
teflt í mikla tvísýnu því jafnvægi, sem
náðst hafði í þjóðarbúskap, og byggðist
á kjarasátt á vinnumarkaði og aðhalds-
semi í hagstjóm. Því er það óhjákvæmi-
lega fyrsta verkefni nýrrar ríkisstjómar-
innar að auka aðhald í efnahagslífinu til
að koma í veg fyrír að sú þensla, sem
grafið hefur um sig, leiði til ört vaxandi
verðbólgu og enn meiri viðskiptahalla. Það
fer ekki á milli mála, og enginn getur
velkst í vafa um það, að hætta var á
verðbólgubylgju og jafnvægisleysi í lok
apríl, ef stjórnarmyndunartilraunir hefðu
dregist vikum og mánuðum saman, eins
og gjarnan hefur gerst í þessu landi. Þá
hefði allt farið hér ur böndum. Reynsla
okkar Islendinga af þessum hættumerkj-
um er svo mikil að enginn okkar getur
efast um niðurstöðuna. Sú reynsla gerir
það að verkum að sérhver maður hafnar
því að hér fari ný verðbólguhrina af stað
og allt á tjá og tundur í efnahagslífinu.
Ef slíkt gerðist væri dregið úr líkum á
nýrri sáttargjörð á vinnumarkaði og um
leið mundu lakari lífskjör óhjákvæmilega
fylgja í kjölfarið.
Aðhaldsaðgerðir í ríkisfjár-
málum og peningamálum
Það er mat ríkisstjórnarinnar að hæfí-
legar aðhaldsaðgerðir á sviði ríkisfjármála
og peningamála muni duga til að koma
á jafnvægi á ný í þjóðarbúskapnum og
gera það mögulegt að varðveita forsendur
kjarasáttar, ekki síst stöðugleika í gengi.
Meginatriðið er að aðgerðin verki hratt
og valdi sem minnstum skaða þegar til
lengri tíma er litið. Segja má að í aðalat-
riðum komi einkum tvennt til álita, ann-
ars vegar vaxtahækkun og hins vegar
skattahækkun, aðrar leiðir, svo sem niður-
skurður útgjalda og sala ríkisfyrirtækja,
krefjast lengri undirbúningstíma og eru
hægvirkari, þótt átak í þeim efnum verði
gert og muni veita aðgerðunum stuðning.
Ríkisstjórnin hefur valið fyrri leiðina, og
leitast við að stöðva skuldasöfnun ríkis-
sjóðs við Seðlabanka, þótt óhjákvæmilegt
sé að þeirri leið fylgi tímabundin vaxta-
hækkun. Ríkisstjórnin hefur hafnað því
að hækka skattana á landsmenn.
Vitanlega er vaxtahækkun við núver-
andi aðstæður neyðarúrræði. Vextir voru
háir fyrir og era að sjálfsögðu til þess
fallnir að tefja endurbata í atvinnulífí og
geta reynst mörgum aðilum þungbærir.
En ríkisfjármálunum hefur verið komið í
þessa stöðu, að önnur leið er ekki fær.
Ég vil reyndar fullyrða að hreint ábyrgð-
arleysi væri að viðurkenna ekki nauðsyn
þess að Iaga vexti af ríkisbréfum að því
sem gerist á innlendum fjármagnsmark-
aði. Það er hins vegar eitt mikilvægasta
verkefni í hagstjórn á næstunni að tryggja
forsendur fyrir lækkun vaxta á ný. Vaxta-
lækkun getur haft mikla þýðingu til að
ijúfa þá kyrrstöðu, sem ríkt hefur í þjóðar-
búskap að undanförnu. En sú vaxtalækk-
un verður að byggjast á efnahagslegum
forsendum, ekki óskhyggju. Fijálsir vext-
ir og fjármagnsmarkaður er undantekn-
ingarlaust sú regla, sem gildir hjá öllum
þjóðum, sem íslendingar bera sig saman
við. Menn verða að horfast í augu við þá
staðreynd að varanleg lækkun vaxta
næst ekki fram án þess að halli á búskap
hins opinbera sé minnkaður og lánsfjár-
þörf þess minnkuð um leið. Ríkisstjómin
lítur á þennan þátt og þetta markmið sem
eitt hið mikilvægasta á því kjörtímabili
sem nú er að hefjast. Þær ráðstafanir sem
ríkisstjórnin grípur til verða kynntar í
skýrslu fjármálaráðherra, sem lögð verður
fram á Alþingi á morgun, miðvikudag.
Þar kemur fram almennur samdráttur í
lánsfjáráformum opinberra aðila og breyt-
ing á tilhögun húsnæðislána. Leitast verð-
ur við að ná sem víðtækastri samstöðu
við fulltrúa launþega og vinnuveitenda
um þessar aðgerðir.
Varnarbarátta
Ríkisstjórnin hlaut að hefja feril sinn
á varnarbaráttu af þessu tagi til að koma
í veg fyrir að það úrræða- og aðhaldsleysi
í efnahagsmálum, sem fráfarandi ríkis-
stjórn ber fulla ábyrgð á, og stöðvi upp-
vakningu þeirrar verðbólgu sem brýnast
er að halda í böndum.
Sú varnarbarátta á ekki að þurfa að
standa lengi, vörn má snúa í sókn, svo
hægt verði að hefjast handa um að ijúfa
þá kyrrstöðu sem ríkt hefur í íslenskum
þjóðarbúskap. Viðreisn og efling efnahags
hér á landi verður ekki síst að byggjast
á tvennu, 1) Stöðugleika í efnahagslífínu
og skipulagsbreytingum í hagkerfí í átt
til aukins markaðsbúskapar; og 2) aðlög-
un að Evrópu framtíðarinnar. Þessi mark-
mið einkenna ekki síst stefnuyfirlýsingu
ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks. Flokkarnir hafa einsett sér að
gera róttækar breytingar á skipulagi
efnahagslífsins, með það að leiðarljósi að
auka verðmætasköpun og bæta lífskjör.
Hér eru boðaðar meiri breytingar en
gerðar hafa verið í þessum efnum frá því
að viðreisnarstjórn tók við völdum fyrir
30 árum og stigin voru fyrstu skref inn
á braut fijáls markaðsbúskapar.
Meiri breytingar
Á 20. öldinni hefur verið gerð mikil og
afdrifarík tilraun í stjórnmálum veraldar-
innar , sem við íslendingar höfum ekki
farið varhluta af Þar er um að ræða
kommúnismann, tilraun til að stökkva í
einu vetfangi úr hefðbundnum ramma
tilverunnar inn í framtíðarland, þar sem
allt sé skapað og skipulagt, áætlað og
útreiknað. Þessi tilraun mistókst gjörsam-
lega. Menn bijótast jafnan úr viðjum hug-
mynda af þessu tagi. Þegar nánar er að
gáð byggir áætlunarbúskapur kommún-
ismans á misskilningi á því, hvað er í
mannlegu valdi og sérstaklega á því
hveiju megi hrinda fram með aðstoð ríkis-
valdsins. Við minnumst sögunnar sem
okkur var sögð í barnaskóla af Persakeis-
aranum sem lét flengja sjóinn með svip-
um, vegna þess að sjógangur torveldaði
stríðsáform hans. Þessi keisari skildi ekki
hversu lítils maðurinn má sín gagnvart
máttarvöldum og gagnvart hinum hörðu
lögmálum sem um alla menn gilda.
Hin vestrænu viðhorf í stjórnmálum
byggja á því að stjórnvöld eigi ekki að
hafa skoðun eða stefnu í hveiju einasta
máli, heldur láta einstaklingana, í fijálsu
samstarfi sín á milli, ráða sem mestu.
Hlutverk stjómvalda sé að mynda og
treysta þá umgjörð, sem einstaklingarnir
geti starfað innan, en ekki að segja þeim
fyrir verkum í hvívetna. Hófstilling og
skilningur á eigin takmörkun hlýtur að
vera aðalsmerki vestrænna stjórnmála-
manna.
Með hófstillingu að leiðarljósi
Ég hef þá trú að núverandi ríkisstjórn
sé mynduð með þá hófstillingu að leiðar-
ljósi. Hún ætlar ekki að leysa hvers manns
vanda, og því síður ætlar hún að bjóða
máttarvöldunum birginn, en hún ætlar
að leitast við að gegna af trúmennsku
því starfi sem íslenska þjóðin hefur feng-
ið henni að vinna.
í vísustúf eftir Pál Vídalín segir:
Forlög koma ofan að
örlög krinpm sveima.
Álögin úr ýmsum stað
en ólög fæðast heima.
Þótt ríkisstjórn geti ekki hvers manns
vanda leyst, þá hefur hún bolmagn til að
fella úr gildi margvísleg ólög, skráð og
óskráð, sem truflað hafa menn og torveld-
að í verðmætasköpun og viðskiptum.
Núverandi ríkisstjórn vill vinna vel í þess-
um efnum. Hin knappa stefnuyfirlýsing
stjórnarinnar hefur verið prentuð og ligg-
ur frammi. Þar koma meginverkefni henn-
ar fram. í fyrsta lagi era það ríkisfjármál-
in, sem ég hef áður vikið að. Þau voru í
miklu verri stöðu en fyrrverandi fjármála-
ráðherra hafði auglýst á kostnað skatt-
greiðenda í kosningabaráttunni. Ríkis-
stjórnin hafnar skattahækkunarleiðinni,
þó hún hljóti að viðurkenna að um sinn
verði lítið svigrúm til skattalækkana, eins
og hugur stjórnarflokkanna hefur staðið
til. Verður að skoða alla kosti til sparnað-
ar og útgjaldalækkana í sumar, allt þar
til fjármálaráðherra leggur fram frum-
varp sitt til fjárlaga næsta haust. Megin-
stefnan í fjármálum hins opinbera er skýr
og kemur fram í stefnuyfírlýsingu. Það
verður að brúa bil milli útgjalda og tekna
með lækkun útgjalda og frestun fram-
kvæmda, í annan stað með sölu fyrir-
tækja ríkisins og einkavæðingu og í þriðja
lagi með því að taka í auknum mæli gjald
fyrir þjónustu sem fyrirtæki og stofnanir
á vegum hins opinbera v.eita.
Ríkisstjórnin mun leggja mikla áherslu
á einkavæðingu og tilfærslu verkefna til
einkaaðila, hvort heldur er með sölu opin-
berra fyrirtækja, útboði eða gjaldtöku
fyrir þjónustu. Rökin fyrir einkavæðingu
era sterk. Með henni fær ríkissjóður fjár-
hagslegt svigrúm til ýmissa verka. En
tekjur ríkissjóðs af einkavæðingu eru þó
ekki aðalatriði. Meiru máli skiptir að það
er óyggjandi reynsla síðustu áratuga að
verðmætasköpun verður meiri þegar
Morgunblaðið/Þorkell
Davíð Oddsson forsætisráðherra flytur stefnuræðu sína á Alþingi í gærkvöldi.
einkaaðilar taka ákvarðanir á eigin
ábyrgð, á grundvelli eigin þekkingar, en'
þegar slíkar ákvarðanir eru alfarið á hendi
opinberra aðila. Það varðar líka miklu að
fá fleiri aðila til að taka þátt í atvinnulíf-
inu, því þá verða borgararnir ábyrgari og
ánægðari, og meiri félagslegur stöðugleiki
myndast. Valddreifing í efnahagsmálum
er æskileg í sjálfu sér. Því vill ríkisstjórn-
in tryggja að eignarhlutur í þeim fyrir-
tækjum, sem seld verða, komist á hendur
sem flestra. Hún vill gera sem flesta að
beinum þátttakendum í atvinnurekstri og
vill jafnframt sporna við hættu á einokun
og hringamyndun. En ríkisstjórnin leggur
ekki síður áherslu á að þeir starfsmenn,
sem nú gegna störfum í opinberum fyrir-
tækjum sem einkavædd verða í fram-
tíðinni, megi treysta því að þeirra hags-
muna sé gætt í hvívetna.
Stöðugleiki á vinnumarkaði
Ríkisstjórnin vill í annan stað ná stöð-
ugleika á vinnumarkaði, sem óábyrg
eyðslustefna fyrrverandi fjármálaráð-
herra var langt komin að eyðileggja fyrir
síðustu kosningar. Það voru aðilar vinnu-
markaðarins sem ekki síst áttu heiðurinn
af' þeirri sáttargjörð um kjaramál sem
gerð var fyrir ári. Sú hófsemi og ábyrgð-
arkennd, sem einkenndi samningana, eiga
vafalaust rót í þeirri bitra reynslu sem
menn höfðu öðlast hér á landi, að krónu-
töluhækkanir, sem ekkert er á bak við,
skila engu til launþega, aðeins verðbólgu,
sem traflar og minnkar hagvöxt og eyði-
leggur raunveralegan grundvöll til kjara-
bóta. Ríkisstjórnin sem farin er frá gerði
atlögu að þessari þjóðarsátt með fjármála-
stefnu sinni undanfama mánuði. Fyrrver-
andi ríkisstjórn hækkaði vaxtastigið með
eyðslu sinni og með því að soga til sín
jafn mikla peninga og raun ber vitni,
þótt hún frestaði fram yfir kosningar að
skrásetja vextina. Það kom í hlut núver-
andi ríkisstjórnar.
Þegar ríkisvíxlar liggja óseldir í stórum
bunkum þá er verð þeirra of hátt. Um
það fá stjórnvöld litlu ráðið. Persakeisar-
inn sem nefndur var lét hirðmenn sína
flengja sjóinn. Sumir talsmenn fyrrver-
andi ríkisstjórnar báru sig líkt að við
stjórnun vaxta og efnahagsmála. í tengsl-
um við peningamál er rétt að vekja sér-
staklega athygli á því ákvæði stefnuyfír-
lýsingar ríkisstjórnarinnar að kannaðir
verði kostir þess að tengja íslensku krón-
una við evrópska myntkerfið og stuðla
þar með að auknum stöðugleika í íslensku
efnahagslífi. Sú hugsanlega tenging er
til marks um þann ásetning ríkisstjórnar-
innar að gera þau kjör, sem íslenskir at-
vinnuvegir búa við, sambærileg við þau
sem gerast í öðrum löndum. Ramminn í
peningamálum hefur verið of veikur og
óhjákvæmilegt að styrkja hann.
Ríkisstjómin mun leitast við að hafa
náið samráð við aðila vinnumarkaðarins
um þau skref sem stíga þarf til að koma
aftur á raunverulegum stöðugleika í stað
þess svikalogns ógreiddra kosningavíxla
sem blöstu við eftir stjórnarskiptin.
Víðtæk sátt í sjáv-
arútvegsmálum
í þriðja lagi vill ríkisstjórnin leitast við
að ná víðtækri sátt um stefnu í sjávarút-
vegsmálum. Mun Alþingi í fersku minni
að þau lög um stjóm fiskvéiða, sem tóku
gildi um síðustu áramót, byggja á að þau
verði endurskoðuð eftir tveggja ára tíma-
bil. Þá munu menn fara yfír þá reynslu,
sem fengist hefur með núverandi skipu-
lagi, allt frá árinu 1984, og þeim hug-
myndum sem verið hafa í þjóðfélaginu
um breytingar á því. Það væri óskynsam-
legt af Alþingi og ríkisstjórn, að binda
sig við mastrið með stefnu í sjávarútvegs-
málum áður en þessi reynsla öll er fengin
og áður en nægar umræður hefðu átt sér
stað með þjóðinni um þetta mikilvæga
mál.
Ríkisstjórnin mun skipa sérstaka nefnd
manna, með fullu jafnræði stjórnarflokk-
anna, til að fara yfír þessa þætti og gera
tillögur til ríkisstjórnarinnar. Þeirri nefnd
verður ekki sagt fyrir verkum sérstak-
lega, en þó hljóta nokkur atriði að liggja
þar fýrir. Taka verður ríkt tillit til ákvæð-
is í lögum um stjóm fískveiða, að fiskur-
inn í sjónum sé sameign þjóðarinnar.
Þetta grundvallarákvæði þarf að vera
virkt. Það þarf þó alls ekki að gera með
þeim hætti, og má ekki gera með þeim
hætti, að líta megi svo á að íslenskur sjáv
arútvegur hafí þar með verið þjóðnýttui
Margir aðrir kostir eru tiltækir og komi
til álita. Auðvitað kýs ríkisstjórnin vi<
þessa endurskoðun að taka sérstakt tilli
til hagsmuna og sjónarmiða þess fólki
sem við sjávarútveginn hefur starfað
öllum byggðum landsins. Kollsteypur i
grundvelli misjafnlega umdeildra kenni-
setninga eru ekki forskrift að áliti og nið-
urstöðu í þessum efnum, þótt engri skoð-
un verði fyrirfram úthýst.
Landbúnaðarmál
Fjórða meginverkefni stjórnarinnai
verður að framkvæma þá stefnu í land-
búnaðarmálum sem mörkuð hefur veric
af stjórnvöldum og bændum í sameiningu
hin síðari ár.
Það er öllum mönnum ljóst að laga
verður landbúnaðarframleiðsluna ac
markaðsaðstæðum innanlands. En það éi
líka ljóst að taka verður til rækilegrai
endurskoðunar allt vinnslu- og dreifíngar-
kerfí landbúnaðai'vara. Að öðrum kosti
er ekki raunhæft að ætla að fram muni
nást lægra verð á landbúnaðarvörum til
neytenda, og í raun ekki heldur að bæta
megi nægjanlega samkeppnisstöðu
bænda. Við alla þessa endurskoðun verð-
ur að taka ríkt tillit til bændastéttarinn-
ar, um leið og ætlast er til þess af bænda-
stéttinni eins og öðram stéttum, einnig
þeim sem fást við vinnslu búvöra og dreif-
ingu, að hún leggi sinn skerf fram til
þess víðtæka samkomulags sem er að
myndast um sáttargjörð uin sanngjörn
kjör.
Samstaða um iðnaðar- og orkumál
Fimmta meginverkefni ríkisstjórnar:
innar snýr að iðnaðar- og orkumálum. í
þeim málum er rík og góð samstaða í
núverandi ríkisstjórn, ólíkt því sem var í
fyrri stjórn.
Það er afar mikilvægt að fram náist
samningar um að álver rísi á Keilisnesi,
eins og verulegur meirihluti þjóðarinnar
vill. Álmálið á um þessar mundir sína
ögurstund, og viðræður um Atlantsál á
viðkvæmu stigi. Okkar viðsemjendur hafa
vitaskuld uppi kröfur í okkar garð var.ð-
andi mál sem þýðingarmikil eru fyrir loka-
niðurstöðu í þessari samningsgerð. Með
sama hætti eru að sjálfsögðu gerðar
ákveðnar kröfur til að tryggja íslenska
hagsmuni.
Ríkisstjórnin bindur vonir við að farsæl
lausn náist í þessum efnum, þótt ljóst sé
að til samninga af þessu tagi verði aldrei
gengið með því hugarfari að þar sé um
að ræða eina úrræðið sem íslenskt at-
vinnulíf hefur í náinni framtíð. Reyndar
hafa nýjustu upplýsingar sýnt okkur að
fjölmargar leiðir era til og skemmri tími
en menn höfðu haldið um nýtingu á því
afli sem í fallvötnum landsins býr.
Ríkisstjómin leggur einnig sérstaka
áherslu á þátttöku landsins í hinu evr-
ópska efnahagssvæði. Ekki síst til þe§s
að tryggja hindrunarlausan aðgang sjáv-
arafurða að Evrópumörkuðum. Það kem-
ur ekki til greina af ríkisstjórnarinnar
hálfu að gefa eftir forræði í íslenskri físk-
veiðilögsögu í skiptum fyrir aðgang að
mörkuðum. Staða þessara samninga hef-
ur nýlega verið til sérstakrar umræðu hér
á þinginu. Utanríkisráðherra hefur skýrt
ítarlega frá því sem þar hefur verið að
gerast, og því ekki ástæða til að orð-
lengja um það frekar að þessu sinni.
Ódeig til átaka
Virðulegi forseti, góðir áheyrendur. Ég
hef 'lagt áherslu á það í þessum orðum
að núverandi ríkisstjórn mun leitast við
að ná sátt um helstu stefnumál, markmið
og leiðir. Hún verður ódeig til átaka, en
seinþreytt til vandræða. Það er bjargföst
sannfæring okkar, að þjóðinni sé betur
komið í sátt og samlyndi en heiftarlegum
átökum. Auðvitað skiptir máli hver er
niðurstaða sérhverrar sáttargerðar. Við
viljum ekki ná sáttum í málum sáttarinn-
ar vegna, heldur ná fram raunverulegri
sáttargjörð, sem menn trúa á og treysta
og hver maður getur notað til afreka á
sínu sviði. Tómas Guðmundsson, skáldið
góða, segir í bálki sínum „Heim til þín
Island“, sem ortur var í tilefni af ellefu-
hundruð ára afmæli íslandsbyggðar:
Því frelsið eitt er háski og hefndargjöf
án bróðurþels til allra og alls er lifir
en samhugur er vegur vorrar giftu.
Þetta eru orð að sönnu. Samhugur er
vegur vorrar giftu, lítillar þjóðar, sem
hlýtur að beijast fyrir tilvera sinni á hveij-
um degi og bera í bijósti frelsisþrá og
bróðurþel.
Þakka áheyrnina.