Morgunblaðið - 22.05.1991, Blaðsíða 46

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. MAÍ 1991
46
; U roar i
Sigmrós Sveinsdóttir,
Hafnarfirði — Minning
Rósa frænka er dáin hljómaði
fregnin frá nöfnu hennar, systur
minni, og mér kom í hug, í annað
sinn við ættvinamissi stef úr mið-
leitnu kvæði Davíðs Stefánssonar,
en stundum lýsir ljós,
sem aldrei var kveikt
lengur en hin,
sem kveikjum sínum brenna.
Rósa frænka var alla tíð ljósið í
umhverfi okkar systkinanna þegar
við stigum okkar æskuspor í faðmi
foreldra okkar í Hafnarfirði.
Fölskvalaus vinátta og góðvild
einkenndi föðursystur okkar, en um
leið hvatti hún okkur á raunsæjan
hátt til að takast á við umhverfið.
Þetta var ekki bara sagt, með
orðum, heldur miklu fremur var
hennar eigin framganga um hina
grýttu götu lífsbaráttunnar, ljós
sem lýsti okkar götu og gerir enn.
Hennar ljós lýsti einnig götu
verkamannsins og verkakvenna í
Hafnarfirði. Með störfum sínum þar
og baráttu fyrir bættum kjörum
hins almenna manns, ruddi hún og
félagar hennar brautina að frelsi
og mannlegri reisn launafólks um
landið allt.
Þá var ekki bara talað um krón-
ur, umræðan snerist um heilbrigt
uppeldi barna, húsnæðismál, menn-
ingarmál, tryggingarmál og málefni
eldri borgara þessa lands.
Ekkert í mennskunni var þessum
frumhetjum verkalýðsmála óvið-
komandi. Það varð vakning með
þjóðinni. Ungmennafélögin ogverk-
alýðshreyfingin ýttu úr vör þeirri
þjóðarfleytu sem velferðin í dag
byggir á. Og þótt enn skvettist af
báru, inn yfir borðstokk hennar, er
ekki um að ræða þá brotsjói sem
frumheijar verkalýðsmála máttu
sigla gegn.
Þá var staða konunnar í at-
vinnu-, jafnréttis- og frelsismálum
slík, að hart varð að spyrna í þóftu.
Rósa og félagar hennar réru lí-
fróður gegn þeim mannréttinda-
brotum sem konum voru sýnd, það
var erfiður róður og er enn.
Konur á íslandi í dag eru fyrir
verk þessara frumheija komnar á
lygnari sjó en áður, en baráttan
fyrir jafnrétti er ekki lokið.
Ljósið hennar Rósu og félaga á
ekki að slokkna, sá kveikur brennur
ekki út.
Sigurrós Guðný Sveinsdóttir var
fædd í Sjávargötu í Garðahverfi
norðan Hafnarfjarðar 13. septem-
ber 1897.
Foreldrar hennar voru Helga
Kristín Davíðsdóttir fædd 1864 að
Saurum í Miðfirði og Sveinn Gísla-
son fæddur 1863 að Fáskrúðar-
bakka í Miklaholtshreppi.
Afi og amma eignuðust fímm
börn, elst var Dýrfinna sem giftist
Björgvini Jóhannssyni á Raufar-
höfn, Davíð Valdimar en hann dó
ungur, Sigurrós Guðný sem hér er
minnst, Guðjón sjómaður sem
kvæntist Kristensu Arngrímsdótt-
ur, þau bjuggu í Brautarholti í
Hafnarfírði og Jónas lengi forstjóri
Dvergs hf. í Hafnarfirði, kvæntur
Guðrúnu Jónsdóttur.
Ung fluttist Rósa með foreldrum
sínum í Sveinsbæ við Austurgötu í
Hafnarfirði, en síðar í Brautarholt
við Lækinn, og var fjölskyldan síðar
kennd við Brautarholtið,
Rósa giftist ung Magnúsi Kjart-
anssyni málarameistara í Hafnar-
firði og varð þeim fjögurra barna
auðið, þau eru: Lillý sem nú er lát-
in, Sveinn málarameistari í Hafnar-
firði, Harry sem lést á barnsaldri
og Kristín Helga verslunarmaður í
Hafnarfirði. Magnús og Rósa slitu
samvistir. Rósu varð síðar dóttur
auðið, Ernu Fríðu Berg sem nú er
skrifstofustjóri Sólvangs og var fað-
ir hennar Björn Jóhannesson bæjar-
fulltrúi, baráttufélagi Rósu í Hafn-
arfirði. Lillý var kona Oddgeirs
Karlssonar loftskeytamanns sem
var á þriðja tug ára með Benedikt
Ogmundssyni skipstjóra á togurum
Bæjarútgerðar Hafnarfjarðar, Odd-
geir býr í Reykjavík.
Öll börn Rósu urðu dugmiklir og
heilbrigðir einstaklingar, sem svip
hafa sett á bæjarlífið í Hafnarfírði.
Niðjar Sigurrósar eru nú vel á
fímmta tug, þar á meðal er að finna
marga framhetja félags- og íþrótta-
mála í Hafnarfirði. Rósa naut
stuðnings þeirra allra til síðustu
stundar.
Afi og amma voru eins og þá var
kallað þurrabúðarfólk. Lífsbarátta
þeirra var hörð og miskunnarlaus.
Þessu kynntust þau systkinin í
æsku og það mótaði þau öll. Rétt-
lætiskennd þeirra allra var mikil,
samfara miklum baráttuhug og
dugnaði.
Þau báru öll í bijósti frelsiskröf-
una, frelsi frá ánauð og fátækt, en
aðeins þijú þeirra sáu lýðveldisfán-
ann dreginn að húni og fijálsa ís-
lenska þjóð fagna nýjum degi.
En barátta Rósu frænku fór fram
í framlínu íslenskar verkalýðsbar-
áttu frá 1925.
Hún var formaður verkakvenna-
félagsins Framtíðarinnar í Hafnar-
firði í 38 ár. Jafnframt í fulltrúa-
ráði Alþýðuflokks Hafnarfjarðar í
40 ár og í langan tíma í miðstjórn
Alþýðuflokksins. Þá sat hún í ára-
bil í stjórn Alþýðusambands íslands
og varabæjarfulltrúi var hún í mörg
ár. Sigurrós var fyrsti formaður
kvenfélags Alþýðuflokksins í Hafn-
arfirði.
Hún var brautryðjandi á mörgum
sviðum verkalýðsbaráttunnar.
Verkakvennafélagió setti á stofn
dagheimilið á Hörðuvöllum, jafn-
framt barðist hún fyrir og fékk
framgengt orlofsrétti húsmæðra og
gerði Hafnarfjarðarbæ að for-
gönguaðila í þessu máli.
Þá átti baráttan fyrir eldri borg-
ara hug hennar allan, baráttan fyr-
ir bættum hag þeirra og öryggi á
ævikvöldi varð að báli í bijósti henn-
ar þegar hún vann sem forstöðu-
kona á gamla elliheimilinu við Aust-
urgötu. En þangað kom ég oft til
hennar, til að sníkja skonrok.
Þar sá ég fyrst hennar sálarang-
ist út af aðstöðuleysinu og stundum
virtist mér þreytudrættirnir í.and-
liti hennar lýsa vonleysi. En aldrei
gafst hún upp, hún barðist áfram
og ég tel að hún hafi fagnað ótal
sigrum. Hún sá Bæjarbíó verða til,
hún sá ágóðann þaðan leggja
grunninn að Hjúkrunar- og elli-
heimilinu Sólvangi sem í dag er
stolt Hafnfirðinga. Hún upplifði svo
sannarlega ótal sigra.
Á þessum árum þótti okkur sjálf-
sagt að Rósa frænka væri félags-
málafrömuður. Reisn hennar og
styrkur var slíkur að aldrei hvarfl-
aði það að okkur, að tímafrek fé-
lagsmálastörf sem unnin voru eftir
að hafa vaskað fisk í kulda og vos-
búð, eða annast í ómældum vinnu-
tíma eldri borgara við erfíðar að-
stæður og sinnt heimili og börnum,
gæti bugað hana. Einfaldlega gat
það ekki gerst og það gerðist held-
ur ekki.
En í dag þegar litið er yfir farinn
veg, undrast maður þetta mikla
þrek og óeigingirni þessarar mikil-
hæfu konu.
Við börnin frá Mjósundi þökkum
í dag góðvild og hjartahlýju hennar
og börnum hennar ástúð og um-
hyggju við hana og bróður hennar
og Ijölskylduna hans.
Við tökum undir stefíð í Sorg-
armarsi skáldsins úr Kötlum er
hann segir:
Að gröfyðar hjúfra sig andvörpin enn,
frá öreigans þjáða barmi.
Enn verður baráttu Sigurrósar
Guðnýjar Sveinsdóttur haldið
áfram, en ljós hennar lýsir sem viti
í þeirri baráttu.
Guð blessi minningu hennar.
Erling Garðar Jónasson
og systkini.
Sigurrós Sveinsdóttir, Hafnar-
firði, er látin. Hún var á nítugasta
og fjórða aldursári. Með henni hef-
ur kvatt ötul baráttukona. Kona
sem aídréi lét' deigarí síg'a í hírini
eilífu baráttu fyrir betra samfélagi
fyrir hinn vinnandi mann, í sam-
felldri sókn til frelsis, jafnréttis og
bræðralags. Og í þessu lífsstarfí var
hún í fararbroddi sainheija á vett-
vangi verkalýðshreyfíngarinnar og
Alþýðuflokksins.
Störf Sigurrósar Sveinsdóttur í
hennar göfugu baráttu fyrir betra
samfélagi skiluðu aldeilis árangri.
Hennar spor sjást þar víða. En oft
var baráttan erfið, enda á stundum
við að eiga fordóma og skefjalaust
íhald, sem engu vildi breyta, ekkert
vildi bæta. En fólk á borð við Sigur-
rósu gafst ekki upp. Þrautseigja og
æðruleysi þessa fólks er aðdáunar-
verð, en fullvissan um að réttlætið
og sanngirnin væru þeirra megin
hefur vafalaust létt því sporin.
En störf baráttukonu á borð við
Sigurrósu Sveinsdóttur taka í raun
engan endi. Jafnvel þótt hún hafi
sjálf kvatt þessa jarðvist. Hugsjónir
hennar og störf munu áfram lifa
með þeim hópi fólks sem við merk-
inu hefur tekið innan Alþýðuflokks-
ins sem og verkalýðshreyfingar.
Við Alþýðuflokksmenn í Hafnar-
firði þökkum af heilum hug Sigur-
rósu Sveinsdóttur hennar ómetan-
legu fórnfúsu störf um áratuga
skeið.
Hafnfirðingar kveðja með sökn-
uði konu sem kvað að svo um mun-
aði og hafði alltaf hag og velferð
sinnar heimabyggðar, Hafnarijarð-
ar, að leiðarljósi.
Ég sendi mínar innilegustu sam-
úðarkveðjur til fjölskyldu Sigur-
rósar Sveinsdóttur.
Hvíli hún í friði.
Guðmundur Árni Stefánsson,
bæjarstjóri
Við fráfall Sigurrósar Sveins-
dóttur koma í hugann minningar
frá löngu íiðinni tíð. Það fyrsta er
þegar við stráklingar ungir að áruin
fylgdumst með þegar hafnfirskar
húsmæður með Sigurrósu í broddi
fylkingar unnu með miklum dugn-
aði við þá erfiðisvinnu frá morgni
til kvölds á saltfiskverkunarstöð
Bæjarútgerðar Hafnarfjarðar á
kreppuárunum að vaska fisk til
þurrkunar í óupphituðum húsa-
kynnum, oft á tíðum í frosti og
kulda. Heimilisstörfin unnu þessar
konur þegar flestir aðrir máttu hvíla
sig.
Einnig vakna minningar um for-
stöðukonuna sem rak elliheimili
Hafnarfjarðarbæjar á Austurgötu
26 af myndarskap um árabil, en
það heimili var til húsa gegnt mínu
æskuheimili, þar sem faðir minn rak
verslun. Þangað kom Sigurrós for-
stöðukona oft og vistfólk elliheimil-
isins. Þá var ég vitni að þeim hlý-
Ieika og elskulegheitum sem hún
sýndi gamla fólkinu.
Ég minnist umtals í bænum um
það merka og frábæra framtak
Verkakvennafélagsins Framtíðar-
innar árið 1932 með Sigurrósu og
Sigríði Erlendsdóttur í broddi fylk-
ingar að setja á stofn dagheimilið
á Hörðuvöllum í Hafnarfirði fyrir
börn húsmæðra sem unnu utan
heimilis — hið fyrsta sinnar tegund-
ar hér á landi — og enn er starfandi.
Það sem hér hefur verið talið eru
að sjálfsögðu æskuminningar. Mik-
ið og gott samstarf okkar Sigur-
rósar að bæjarmálum Hafnarfjarð-
ar hófst síðar en þar kom hún vissu-
lega við sögu og átti farsælan hlut
að málum. I því sambandi skal hér
minnst á aðeins eitt slíkt.
Hún var upphafskona þess, að
hafnfirskar húsmæður gátu átt þess
kost að eiga sumardvöl á orlofs-
heimili á vegum hins opinbera. Hún
var bæjarfulltrúi Alþýðuflokksins í
bæjarstjórn Hafnarfjarðar á árun-
um 1954 til 1962. Það var eitt af
áhugamálum hennar á þessum
árum, að bæjarfélagið gæfi hafn-
firskum húsmæðrum kost á nokk-
urra daga árlega ókeypis sumardvöl
á hentugum dvalarstað. Hún beitti
sér mjög fyrir að þessari hugmynd
yrði hrundið í framkvæmd og svo
varð að bæjarstjórn Hafnarfjarðar
tók upp þetta nýmæli 1955. Er
Hafnarfjörður fyrsta bæjarfélagið
hér á landi til að hefja slíka starf-
semi, sem var undanfari lagasetn-
ingar Alþingis um orlof húsmæðra
og fjárframlaga af hálfu ríkisins
og sveitarfélaga í því sambandi.
Var Sigurrós forystukona í því að
byggja upp þetta starf í Hafnarfirði
sem formaður sumardvalarnefndar
bæjarins og síðar sem formaður
sumardvalarnefndar, sem tók við
þessu verkefni við tilkomu orlofs-
nefndarinnar samkvæmt hinum
nýju lögum.
Sigurrós Guðný Sveinsdóttir,
eins og hún hét fullu nafni, fæddist
13. september 1897 í Götu, Garða-
hverfi. Foreldrar hennar voru Helga
Kristín Davíðsdóttir og Sveinn Gísl-
ason. Þau fluttust í Sveinsbæ í
Hafnarfirði 1903. Sigurrós dvaldist
í Noregi í 6-7 ár en fluttist þaðan
til Hafnarfjarðar 1923. Hún giftist
eiginmanni sínum Magnúsi Kjart-
anssyni 2. júní 1918, en hann var
sonur Guðnýjar Nikkelínu Ólafs-
dóttur og Kjartans Jónssonar. Þau
skildu 1937. Börn Sigurrósar voru:
Lilly, f. 6. júlí 1917, d. 7. mars
1981, Sveinn, f. 27. febrúar 1919,
Harry, f. 1. janúar 1921, d. í maí
sama ár, Helga Kristín, f. 21. febrú-
ar 1924, Erna Fríða Berg, f. 2.
september 1938.
Á uppvaxtarárunum kynntist
Sigurrós vel hinum kröppu kjörum,
sem öll alþýða manna átti þá við
að búa, og var henni fljótt ljóst að
þar var úrbóta þörf. Hún skipaði
sér í raðir þeirra, er hófu baráttu
í verkalýðshreyfingunni og Alþýð-
flokknum fyrir bættum lífskjörum
almennings. Var hún strax ung að
árum í fararbroddi í þeirri baráttu,
enda var hún óvenju dugleg og
áhugasöm um hvert það verkefni
sem hún tókst á hendur að vinna.
Á hana hlóðust því margs konar
trúnaðarstörf á vegum verkalýðs-
hreyfingarinnar og Alþýðuflokks-
ins.
Sigurrós var ein af stofnendum
Verkakvennafélagsins Framtíðar-
innar í Hafnarfirði. Hún var fundar-
stjóri á stofnfundinum 3. desember
1925 og í fyrstu stjórn félagsins
og síðan í fjölda mörg ár — lengst
af formaður félagsins eða samtals
í 38 ár. Þá var hún í stjórn Alþýðu-
sambands íslands, í flokkstjórn Al-
þýðuflokksins í Hafnarfirði í 40 ár,
í miðstjórn Alþýðuflokksins, ein af
stofnendum Kvenfélags Alþýðu-
flokksins í Hafnarfirði og fyrsti
formaður félagsins svo nokkuð sé
nefnt af hinum fjölmörgu trúnaðar-
störfum, sem Sigurrós hefur sinnt
í þágu verkalýðshreyfingarinnar og
Alþýðuflokksins.
Sigurrós hafði einnig forgöngu
um stofnun Kvenfélagsins Sunnu
sem beitti sér m.a. fyrir að sett var
á laggirnar mæðrastyrksnefnd í
Hafnarfirði árið 1963.
Hér á undan hefur verið minnst
á nokkur af þeim fjölmörgu verk-
efnum, sem Sigurrós vann að í fé-
lagsstarfi á liðnum árum. Sem for-
ystukona í slíku starfi varð hún að
leggja hart að sér og oft varð hún
að heyja margvíslega baráttu til að
ná þeim markmiðum sem að var
stefnt.
Það er ekki vandalaust að vinna
fyrir fjöldann. Þeir sem hafa með
höndum forystu í félagsstarfi og á
opinberum vettvangi mæta stund-
um takmörkuðum skilningi hjá þeim
sem unnið er fyrir og fá ósann-
gjarna og ómilda dóma fyrir óeigin-
gjörn störf. Skortir þá oft mikið á,
að lagt sé sanngjarnt mat á störf
þeirra, er til forystu hafa valist.
Þetta fékk Sigurrós að reyna, eins
og svo margir aðrir.
En hvað svo sem því líður, þá
er það staðreynd, að sú barátta og
það þrotlausa starf sem Sigurrós
og samheijar hennar lögðu fram,
bar vissulega mikinn árangur. Ekki
aðeins breytti Verkakvennafélagið
Framtíðin í Hafnarfirði undir for-
ystu Sigurrósar kjörum verka-
kvenna frá örbirgð til lífvænlegrar
afkomu heldur hefur einnig verið
veigamikill þáttur í hinni stórstígu
og öru framþróun, sem átt hefur
sér stað í Hafnarfirði á síðastliðnum
áratugum. Sjálfsagt hefur Sigurrós
átt bjartar og góðar endurminning-
ar um gott samstarf við ijölmarga
sem með henni unnu að sameigin-
legum áhugamálum.
Sá sem þessar línur ritar átti
með henni ánægjulega samvinnu á
vettvangi bæjarmála Hafnarfjarðar
um árabil sem ég nú þakka við leið-
arlok.
Sigurrós Iést á Elli- og hjúkruna-
rheimilinu Sólvangi, Hafnarfirði 13.
maí sl. Hún verður jarðsungin frá
Hafnarfjarðarkirkju kl. 13.30 í dag,
miðvikudaginn 22. maí.
Blessuð sé minning hennar.
Stefán Gunnlaugsson
Látin er í Hafnarfirði Sigurrós
Sveinsdóttir á 94. aldursári. Nafn
hennar var um áratuga skeið ná-
tengt hafnfírsku bæjarlífi og þeir
eru ófáir sem minnast hennar frá
einu eða öðru sviði athafnalífsins.
Sigurrós var baráttukona af lífi
og sál og það gustaði af henni hvar
sem hún fór. Húr, skipaði sér fljótt
í raðir þeirra sem börðust fyrir
bættum lífskjörum þeirra sem
minna máttu sín, enda þekkti hún
kjör alþýðufólks af eigin raun. Sig-
urrós gekk snemma til liðs við verk-
alýðshreyfínguna og Alþýðuflokk-
inn og varð fyrsti formaður Kvenfé-
lags Alþýðuflokksins í Hafnarfírði
þegar það var stofnað árið 1937
og gegndi formennsku í verka-
kvennafélaginu Framtíðinni í sam-
tals 38 ár.
Alþýðuflokkskonur eiga Sigur-
rósu og konum af hennar kynslóð
skuld að gjalda. Þær ruddu brautina
við erfiðar aðstæður sem við eigum
nú á dögum erfitt með að setja
okkur inn í. Þessar konur sinntu
félagsstörfum af atorku og dugnaði
sem er undraverður. Þær höfðu
einnig margt að beijast fyrir eins
og kjörum og réttindum launafólks
var háttað. Okkar er að varðveita
það sem áunnist hefur og feta
brautina áfram. Þar er fordæmi
Sigurrósar okkur verðugt vega-
nesti.
Sigurrós var varabæjarfulltrúi í
bæjarstjórn Hafnarijarðar árin
1954-1962 og lét sig miklu skipta
ýmis mál er vörðuðu konur sérstak-
lega. Má í þessu sambandi nefna
að hún var formaður nefndar sem
bæjarstjórn kom á laggirnar til að
framkvæma hugmynd um árlega
sumardvöl húsmæðra. Nú-er slík
orlofsdvöl árlegur viðburður í lífi
margra hafnfírskra húsmæðra, svo
er forystu Sigurrósar fyrir að
þakka.
Það mætti hafa langt mál um
öll þau trúnaðarstörf sem hlóðust á
Sigurrósu á langri starfsævi. Hér
skal þó látið nægja að geta þess að
á þeim tímum sem hún stóð í eldlín-
unni þurfti að leggja hart að sér
og heyja erfiða baráttu á mörgum
vígstöðvum. Slíkt var ekki á hvers
manns færi enda þurfti til óbilandi
áhuga og atorku. Það var vafalaust
engin tilviljun að Sigurrós valdist
til forystu á ýmsum sviðum, einkum
sem málsvari hinna verst settu; hún
hafði það til að bera sem þurfti.
Alþýðuflokkskonur í Hafnarfirði
þakka hið mikla starf sem Sigurrós
lagði fram í okkar þágu. Hún sá
margar hugsjónir sínar verða að
veruleika og drauma rætast. Von-
andi erum við þess trausts verðar
að bera merkið áfram.
Kvenfélag Alþýðuflokksins í
Hafnarfirði sendir öllum aðstand-
endum Sigurrósar samúðarkveðjur
að leiðarlokum og þakkar henni
langt og gifturíkt starf.
Kvenfélag Alþýðu-
flokksins í Hafnarfirði.