Morgunblaðið - 23.05.1991, Blaðsíða 32

MORGUíNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR ,23. MAÍ ',1Ö91
32
STAÐA RIKISFJARMALANNA
Yalur Valsson bankasljóri Islandsbanka;
Yaxtamunur í bankakerf-
inu er orðinn óðelilega lítill
Ströngum aðhaldstakmörkunum fylgt í
útlánum, segir bankastjóri Landsbankans
VALUR Valsson bankastjóri íslandsbanka segir augljóst tilefni til
hækkunar á inn- og útlánsvöxtum bankanna í takt við hækkun vaxta
spariskírteina ríkissjóðs. Valur segir að vaxtamunur í bankakerfinu
sé orðinn óeðlilega litill og bankarnir hafi að undanförnu verið
reknir með halla. Segir hann að ljóst sé orðið að vaxtalækkunin
1. febrúar sl. hafi ekki verið tímabær. Hann segir að eftirspurn
eftir lánum sé meiri nú en á sama tíma í fyrra og að því valdi
óeðlilega lágir vextir að undanförnu og að einnig hafi dregið úr
sparnaði.
á því að dregið hefur úr nýjum
sparnaði. Að einhveiju leyti má
rekja það til almennra væntinga
um uppsveiflu í þjóðarbúskapnum
og óvissu í vaxtamálum á síðasta
ári. Þá ríkti á tímabili óvissa um
framtíð verðtryggingar, en henni
hefur reyndar verið eytt með
ákvörðun stjórnvalda frá síðustu
áramótum.
Síðastliðið haust urðu ákveðin
þáttaskil á peningamarkaðnum
þegar aukning innlána nánast
stöðvaðist en útlán héldu áfram að
vaxa. Hér gætti vafalaust að ein-
hverju leyti áhrifa aukinna vænt-
inga um skattalækkanir og launa-
hækkanir í aðdraganda kosninga á
þessu ári. Verulegur hluti útlána-
aukningarinnar skýrist af auknum
lánum til einstaklinga. Til viðbótar
má nefna áhrif vaxtalækkunar á
haustdögum án þess að verðlags-
þróunin gæfi tilefni til. Afleiðingin
varð sú að raunvextir lækkuðu
verulega á síðustu mánuðum ársins.
Það rennir ákveðnum stoðum
undir þessa skýringu að almennir
vextir hafa verið að hækka að und-
anförnu. Nafnvextir almennra
skuldabréfa hafa til dæmis hækkað
úr 13,5% um síðustu áramót í
15,5%. Einnig hefur ávöxtunar-
krafa húsbréfa á sama tíma farið
úr 7,3% í 8,4%. Vextir á ríkisbréfum
hafa hins vegar verið óbreyttir um
nokkurt skeið sem hefur orðið til
þess að ekki hefur tekist að fjár-
magna hallarekstur ríkissjóðs á
fyrstu mánuðum þessa árs með
sölu innlendra verðbréfa. Þetta hef-
ur leitt til verulegs yfirdráttar ríkis-
sjóðs í Seðlabanka.
2. Horfur á tekjuhlið
í áætlun ljárlaga 1991 var reikn-
að með að tekjur ríkissjóðs yrðu
101,7 milljarðar króna. Þessi áætl-
un var í meginatriðum byggð á for-
sendum þjóðhagsáætlunar sem lögð
var fram í þingbyijun að teknu til-
liti til frávika, til dæmis fyrirsjáan-
legs samdráttar í loðnuveiðum.
Samkvæmt endurskoðaðri áætl-
un er gert ráð fyrir að aukin inn-
lend eftirspum á fyrstu mánuðum
ársins skili sér í meiri tekjum hjá
ríkissjóði. A móti vegur að upphaf-
leg tekjuöflunaráform stjórnvalda
hafa breyst sem leiðir til tekjulækk-
unar.
í fyrsta lagi var á fjárlögum gert
ráð fyrir 500 m.kr. sérstakri tekju-
öflun sem ríkisstjórnin hafði ákveð-
ið að ráðast í á fyrstu mánuðum
ársins. Annars vegar með nýjum
jöfnunartolli á innfluttar matvörur
og hins vegar með hækkun á verði
áfengis og tóbaks umfram almennt
verðlag. Olíklegt er að þessi tekju-
öflun náist á árinu þó svo að gripið
verði til aðgerða á næstunni.
í öðru lagi var gert ráð fyrir að
íslenskir aðalverktakar skiluðu 400
m.kr. greiðslu í ríkissjóð á þessu
ári vegna breytinga á eignarhaldi
fyrirtækisins. Ákveðið var að inn-
heimta fjárhæðina fyrir síðustu ára-
mót og draga þannig úr rekstrar-
halla ríkissjóðs árið 1990.
í þriðja lagi má nefna áhrif
skattaafsláttar einstaklinga vegna
hlutabréfakaupa. Á fjárlögum var
reiknað með um það bil helmings
hækkun á þessum afslætti milli
ára, en nú bendir allt til þess að
í skýrslu fjármálaráðherra um
ríkisfjármál segir að aukin eftir-
spurn á fyrstu mánuðum ársins
verði aðeins að litlu leyti rakin til
aukinnar verðmætasköpunar held-
ur fremur aukinnar peningaþenslu
og að almenn útlán bankakerfisins
hafi farið vaxandi að undanfömu
á sama tíma og innlán hafí staðið
í stað eða minnkað. Halldór Guð-
bjarnason, bankastjóri Landsbank-
ans segir þetta ekki rétt. Fylgt sé
ströngum aðhaldstakmörkunum
því innlánsþróun á þessu ári hafi
verið miklu minni en á síðasta ári.
„Landsbankinn hefur leitast við að
draga úr aukningu útlána,“ segir
hann. Valur Valsson, bankastjóri
Islandsbanka, segir: „Það er löngu
liðin saga að bankarnir séu
hækkunin verði þreföld eða jafnvel
fjórföld. Þetta gæti leitt til um 400
m.kr. lækkunar á tekjum ríkissjóðs
frá því sem gert var ráð fyrir í fjár-
lögum.
Loks má nefna breytingar á lög-
um um tekjuskatt fyrirtækja sem
voru samþykktar rétt fyrir þinglok
í vor, en þær fela í sér 300-500
m.kr. tekjulækkun frá áformum
fjárlaga. Á móti vegur að álagning
tekjuskatts á fyrirtæki gæti orðið
umfram fyrri áætlanir, en margt
bendir til þess að afkoma fyrir-
tækja hafi verið talsvert betri á
síðasta ári en áður var talið. Tekjur
af innflutningsgjöldum voru á hinn
bóginn talsvert meiri á fyrstu mán-
uðum ársins en búist hafði verið
við, en það gæti skilað nlíissjóði
nálægt 500 m.kr. viðbótartekjum.
í endurskoðaðri áætlun fyrir árið
í heild er því gert ráð fyrir að tekj-
ur ríkissjóðs verði 100,9 milljarðar
króna, eða 800 m.kr. lægri en
áformað var á fjárlögum.
3. Endurmat á útgjaldahlið
Fyrri áætlanir. A Ijárlögum árs-
ins 1991 voru áætluð útgjöld A-
hluta ríkissjóðs 105,8 milljarðar
króna og við afgreiðslu lánsfjárlaga
í mars voru útgjaldaheimildir síðan
hækkaðar um einn milljarð króna.1
í mati fjármálaráðuneytisins frá
því í apríllok var talið að útgjöld
A-hluta ríkissjóðs á yfirstandandi
skömmtunarstofnanir eins og áður
var. Það er ljóst að vextir hafa
verið óeðlilega lágir að undanförnu
og þeir valda þessu fyrst og
fremst,“ sagði hann.
„Það er rétt að þróunin hefur
verið til verri vegar. Þessi aukna
eftirspurn eftir lánum virðist bæði
koma frá heimilum og fyrirtækj-
um,“ sagði Valur.
Halldór sagði að ekki væri hægt
að sakast við bankana vegna auk-
innar þenslu að undanfömu. Hins
vegar valdi aukin innlausn hús-
bréfa á markaðinum mestu. „Það
hlýtur að segja til sín þegar á
markað koma að meðaltali yfir einn
milljarður í húsbréfum á mánuði.
Sennilega eru um 4 milljarðar þeg-
ar komriir inn á markaðinn og auð-
ári stefndu að óbreyttu í 2,8 millj-
arða króna umfram samþykktir
fjárlaga, eða í 108,6 milljarða
króna. Helstu hækkunartilefnin
voru sem hér segir:
Á fjárlögum var gert ráð fyrir
að ná fram sparnaði með breyting-
um á iögum um almannatryggingar
og breyttu skipulagi í innflutningi
og dreifingu lyfja, samtals að-fjár-
hæð um 400 m.kr. Nauðsynlegar
lagabreytingar hafa enn ekki náð
fram.
Stjórnvöld hafa gefið fyrirheit
um að leitað verði heimilda í
fjáraukalögum fyrir fjárveitingum
að fjárhæð 550 m.kr.6 Þar vegur
þyngst allt að 250 m.kr. framlag
vegna framkvæmda við endurbygg-
ingu Þjóðleikhúss, 129 m.kr. fram-
lag til ríkisspítala vegna rekstrar-
uppgjörs fyrir árið 1990 og 70 m.kr.
framlag til aðstoðar við flóttafólk
í írak.
Að mati forsvarsmanna Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna var
fjárþörf sjóðsins á þessu ári talin
verða um 4-500 m.kr. umfram
áætlun fjárlaga. Skýringin er meðal
annars halli frá fýrra ári, kostnaður
vegna lántöku í lok síðasta árs,
hækkun á gengi Bandaríkjadals og
meiri fjölgun lánþega en áætlað var.
Fjárþörf vegna útflutningsupp-
bóta á landbúnaðarafurðum var
talin nema um 250 m.kr. umfram
forsendur fjárlaga, einkum vegna
meiri mjólkurframleiðslu á síðasta
ári en áætlað hafði verið.
Loks má nefna að við afgreiðslu
lánsfjárlaga úr efri deild Alþingis í
lok desember var heimiluð lánveit-
ing til Hafnabótasjóðs vegna fram-
kvæmda við Hornafjarðarós. Fram-
kvæmdirnar eru taldar kosta um
120 m.kr. og verða greiddar úr
ríkissjóði.
Frekari útgjaldatilefni. I við-
ræðum milli fjármálaráðuneytis og
annarra ráðunejda að undanförnu
hafa komið fram upplýsingar um
enn frekari aukningu útgjalda en
áður var reiknað með. Þar má með-
al annars nefna eftirfarandi þrjú
atriði:
Heilbrigðisráðuneytið hefur nú
endurmetið íjárþörf almannatrygg-
ingakerfisins og sjúkrahúsa. Við
endurmatið var meðal annars byggt
á bráðabirgðauppgjöri fyrra árs,
útgreiðslum fyrstu fjóra mánuði
þessa árs og áætluðum hækkunum
vitað veldur það gífurlegri spennu
á peningamarkaði," segir Halldór.
í skýrslu fjármálaráðherra segir
einnig að vextir banka og verð-
bréfafyrirtækja hafi farið hækk-
andi að undanfömu og því ætti
vaxtahækkun ríkissjóðs ekki að
leiða til almennrar vaxtahækkunar
nema að takmörkuðu leyti. Halldór
Guðbjamason segir þetta rangt
hvað bankana snertir því útláns-
vextir þeirra hafi ekkert hækkað
síðan í febrúar. „Innlánsvextir
banknna hafa hins vegar heldur
þokast upp á við og em orðnir
mjög háir í dag. Ég geri ráð fyrir
að vaxtamunur í bankakerfinu hafí
minnkað mjög á undanförnum
mánuðum og séu nú með þí lægsta
sem lengi hefur sést,“ sagði Hall-
dór.
Halldór sagðist eiga von á al-
mennum vaxtahækkunum á næst-
unni. „Vaxtahækkun ríkissjóðs
mun leiða til þónokkurrar hæk-
kunnar útlánsvaxta," sagði hann.
Bankaráð Landsbankans kemur
saman á fimmtudag í næstu viku
og tekur ákvörðun um vaxtabreyt-
ingar.
Valur sagði að raunvextir bank-
anna hafi verið lækkaðir 1. febrúar
sl. og ekkert breyst frá þeim tíma
á bótagreiðslum. Samkvæmt endur-
matinu eru útgjöld til þessara mála-
flokka talin geta farið 1,7 milljarða
króna fram úr fjárlögum. Það er
l, 3 milljörðum umfram það sem
fjármálaráðuneytið hafði áður
reiknað með.
Af einstökum liðum má nefna
að útgjöld sjúkratrygginga eru talin
geta farið einn milljarð fram úr fjár-
lögum. Þar vegur þyngst þátttaka
ríkissjóðs í lyfjakostnaði sem gæti
orðið um 600 m.kr. umfram fjárlög
að óbreyttu og greiðslur vegna
lækniskostnaðar sem stefna um 200
m. kr. umfram. Þá eru útgjöld til
lífeyristrygginga talin fara 400
m.kr. fram úr fjárlögum og aðrir
tryggingaliðir um 100 m.kr. Loks
stefna rekstrarútgjöld sjúkrastofn-
ana allt að 200 m.kr. fram úr fjár-
lögum.
Fjárþörf Lánasjóðs íslenskra
námsmanna er að óbreyttu talin
nema um 700 m.kr. umfram áætlun
fjárlaga og hefur hækkað um 200
m.kr. frá fyrri áætlun ráðuneytis-
ins. Að endingu má nefna aukinn
stofnkostnað, en það skýrist fyrst
og fremst af miklum fasteigna-
kaupum á fyrstu mánuðum ársins
eins og áður var komið fram.
Að öllu samanlögðu eru því út-
gjöld A-hluta ríkissjóðs á yfirstand-
andi ári talin stefna í 110 milljarða
króna, eða 4,2 milljarða króna um-
fram samþykktir fjárlaga, verði
ekkert að gert.
en vextir á markaðsbréfum bank-
anna hafí farið hækkandi undan-
farna mánuði vegna þess að mark-
aðurinn hafi verið að breytast. „Það
er augljóst tilefni til vaxtahækkun-
ar á inn- og útlánum bankanna.
Vextir spariskírteina ríkissjóðs eru
ákveðnir viðmiðunarvextir í þjóðfé-
laginu og aðrir vextir taka óhjá-
kvæmilega mið af því. Þegar vext-
ir spariskírteina eru hækkaðir um
2% breytast aðrir vextir í fullum
takti við það. Það er óhjákvæmi-
legt,“ sagði Valur.
Hann sagði ennfremur að vaxta-
munur hefði minnkað mikið að
undaiiförnu. „Vaxtamunur núna
er óeðlilega lítill og getur ekki ver-
ið svona áfram því hann er kominn
niður fyrir þau mörk sem gefa
bönkunum jákvæða afkomu. Þeir
hafa að undafömu verið reknir með
halla,“ sagði Valur. Sagði hann að
skýringarinnar væri að leita í
vaxtaákvörðun bankanna 1. febrú-
ar sl. „Sú vaxtalækkun var gerð í
tilraunaskyni og núna er ljóst að
þessi lækkun var ekki tímabær.
Við erum alveg sammála fjármála-
ráðherra um að það er mjög nauð-
synlegt að hækka vexti til að slá
á eftirspurn og byggja upp sparnað
á nýjan leik,“ sagði Valur.
4. Hrein lánsfjárþörf opinberra
aðila.
Lánsfjárhalii ríkissjóðs. Á fjár-
lögum fyrir árið 1991 var gert ráð
fyrir að auk 4,1 milljarðs króna halla
á rekstrarreikningi þyrfti að afla 1,8
milljarða viðbótarlánsfjár vegna lán-
veitinga ríkissjóðs og útstreymis á
viðskiptareikningum. Hreinn láns-
fjárhalli A-hluta ríkissjóðs árið 1991
var því áætlaður 5,9 milljarðar króna,
eða sem svarar til 1,6% af landsfram-
leiðslu.
Samkvæmt endurskoðaðri áætlun
fyrir árið 1991 er nú talið að lánsfjár-
hallinn geti orðið rúmlega tvöfalt
meiri, eða 13,1 milljarður króna sem
er um 3,6% af landsframleiðslu. Frá-
vik frá fjárlögum stafar að tveimur
þriðju hlutum af meiri halla á rekstr-
arreikningi, en þriðjungur skýrist af
auknum lánveitingum og er þá með-
talin 1,5 milljarða króna lánveiting
til Byggingarsjóðs ríkisins. Ef þessi
spá gengur eftir, verður lánsfjárhalli
ríkissjóðs meiri en á árinu 1988, en
þá var hann í hámarki.
Eins og áður er komið fram var
lánsfjárhallinn fyrstu fjóra mánuði
ársins 8,1 milljarður króna. Þar að
auki var sala á nýjum ríkisvíxlum
og spariskírteinum minni en nam
innlausn eldri bréfa þannig að það
þurfti að grípa til yfírdráttar í Seðla-
banka sem nam 9,1 milljarði króna
á fyrstu fjórum mánuðunum. Til þess
að brúa 13,1 milljarðs króna lánsfjár-
halla á árinu öllu án yfírdráttar í
Seðlabanka þarf því að selja spari-
Útgjöld A-hluta ríkissjóðs 1990-1991
Grciðslugrunnur Útkonia 1990 m.kr. Fjárlög 1991 ni.kr. ^ndurmat 1991 m.kr Frávik frá járlögum m.kr. Breyting ’90—’91 %
Rekstrargjöld .... 37.307 41.416 41.746 330 11,9
Rekstrartilfærslur .... 39.630 41.774 44.293 2.519 11,8
Lífeyristryggingar .... 12.640 13.895 14.295 400 13,1
Siúkratrveeine’ar .... 9.756 10.060 11.060 1.000 13,4
LÍN .... 2.174 1.730 2.430 700 11,8
Útlutningsuppbætur .... 1.421 2.103 2.353 250 65,6
Annað .... 13.639 13.986 14.155 169 3,8
Vextir .... 8.274 9.400 9.500 100 14,8
Viðhald .... 2.362 2.534 2.534 - 7,3
Stofnkostnaður .... 9.326 10.643 11.903 1.260 27,6
Heildarútgjöld ríkissjóðs Heildarútgjöld sem % .... 96.899 105.767 109.976 4.209 13,5
afVLF 28,9 29,1 30,1 1,0 1,2
SJÁ SÍÐU 36
Tekjur A-hluta ríkissjóðs 1990-1991
Greidslugrunnur Útkoma 1990 m.kr. Fjárlög 1991 m.kr. Endurmat 1991 m.kr Frávik frá fjárlögum m.kr. Breyting ’90—’91 %
Tekju- og eignarskattar 17.690 20.167 19.767 •í-400 11,7
Eirfstaklingar 13.677 14.865 14.465 -400 5,8
Fyrirtæki 4.013 5.302 5.302 32,1
Óbeinir skattar 68.448 75.228 75.228 9,9
Innflutningsgjöld 8.354 8.718 9.018 300 7,9
Virðisaukaskattur 37.086 41.550 41.550 12,0
HagnaðurÁTVR 5.920 6.700 6.400 -300 8,1
Launa-ogtryggingagjöld ..... 7.327 8.380 8.380 14,3
Bifreiðagjöld 5.471 6.030 6.030 10,2
Aðrirskattar 4.290 3.850 3.850 + 10,3
Aðrartekjur 6.315 6.303 5.903 -400 +6,5
Vaxtatekjur 4.096 3.700 3.700 +9,7
Arðgreiðslur o.fl 2.219 2.603 2.203 -400 +0,7
Heildartekjur ríkissjóðs 92.453 101.698 100.898 -800 9,1
Heildartekjur sem % af VLF 27,5 28,0 27,7 -0,3 0,2