Morgunblaðið - 23.05.1991, Page 36
36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. MAÍ 1991
STAÐA RIKISFJARMALANNA
skírteini og ríkisvíxla fyrir um 14
milljarða króna umfram innlausn
eldri bréfa það sem eftir er ársins.
Til samanburðar má nefna að á árinu
1990 nam innlend lántaka ríkissjóð
7,2 milljörðum króna, eða helmingi
lægri fjárhæð.
Lánsfjárþörf opinberra aðila í
heild. Lántökuáform annarra opin-
berra aðila og lánastofnana en ríkis-
sjóðs á árinu 1991 stefna í um 21
milljarða króna, nettó, þ.e. að frá-
dregnum afborgunum af eldri lánum.
Þetta eru heldur hærri tölur en áðut'
var áætlað sem skýrist fyrst og
fremst af auknum umsvifum hús-
bréfakerfisins á lánamarkaði.
Að öllu samanlögðu stefnir þannig
í að lánsfjárþörf ríkissjóðs og ann-
arra opinberra aðila verði rúmlega
34 milljarðar króna á þessu ári, eða
11 milljarða umfram forsendur fjár-
laga. Þetta svarar til 9,4% af lands-
framleiðslu.
Það er áhyggjuefni að lánsfjárþörf
opinberra aðila hefur aukist verulega
á undanförnum árum. Árið 1986 nam
hrein lánsfjárþörf um 4% af lands-
framleiðslu, árið 1988 var hlutfallið
komið í tæplega 7%, árið 1990 í 8%
og samkvæmt áætlun fyrir árið 1991
stefnir hlutfallið í 9,4%. Lánsfjár-
halli ríkissjóðs og annarra opinberra
aðila hefur því meira en tvöfaldast
síðustu fimm ár, úr tæplega 15 millj-
örðum árið 1986 (reiknað á verðlagi
1991) í 34 milljarða árið 1991 að
öðru óbreyttu. Tvo þriðju hluta þess-
arar aukningar má rekja til húsnæð-
islánakerfisins, en fjárþörf þess hefur
farið úr tæplega 5 milljörðum króna
árið 1986 í meira en 20 milljarða
samkvæmt áætlun fyrir 1991, reikn-
að á föstu verðlagi. Jafnvel þótt
framlag úr ríkissjóði til byggingar-
sjóðanna hafi lækkað á þessum tíma
úr 3,6 milljörðum króna 1986 í tæp-
lega 1 milljarð samkvæmt fjárlögum
1991 miðað við verðlag þessa árs
og auknar lántökur hins opinbera
húsnæðislánakerfis komi að nokkru
leyti fram í minni lántökum hús-
byggjenda á almennum lánamarkaði
er aukningin til húsnæðislánakerfis-
ins veruleg.
Á fjárlögum var gert ráð fyrir að
lánsfjárþörf hins opinbera yrði að
mestu leyti mætt á innlendum mark-
aði.. Samkvæmt nýrri áætlun Seðla-
banka er sparnaður á árinu talinn
verða minni en áður var búist við,
eða um 26 milljarðar króna í stað
38 milljarða samkvæmt fyrri spá.
Af þessu tvennu, þ.e. stóraukinni
lánsfjárþörf opinberra aðila og minni
sparnaði, má ráða að það er óhjá-
kvæmilegt að endurskoða fyrri áform
stjórnvalda um útgjöld og lántökur.
Skuldbindingar ríkissjóðs til
næstu ára. Margt bendir til þess að
ríkisútgjöld fari vaxandi á næstu
árum nema gripið verði til sérstakra
aðhaldsaðgerða. Fyrr í þessari
skýrslu var greint frá nýjum skuld-
bindingum ríkissjóðs sem gerðar
hafa verið að undanförnu og munu
auka útgjöld ríkissjóðs á næstu árum.
Þessu til viðbótar má nefna skuld-
bindingar vegna greiðslu lífeyris op-
inberra starfsmanna. Samkvæmt
nýlegri athugun er talið að greiðslur
í lífeyrissjóð þyrftu að vera mun
hærra hlutfall af dagvinnulaunum
en nú er til að standa undir fram-
tíðarskuldbindingum. Þá hefur verið
áætlað að árlegt framlag til Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna þyrfti að
vera 60% af fjátþörf hans til að
standa undir rekstri og greiðslu
vaxta af lántökum sjóðsins. Loks
má nefna lánveitingar ýmissa opin-
berra sjóða sem ríkissjóður stendur
í ábyrgð fyrir þar sem líkur á útlána-
töpum eru verulegar eða vextir á
útlánum eru lægri en vextir á inn-
eignum. Hér má nefna byggingar-
sjóðina, Atvinnutryggingarsjóð út-
flutningsgreina, Hlutafjársjóð,
Ábyrgðadeild fiskeldislána, Byggða-
stofnun og Framkvæmdasjóð ís-
lands.
Enda þótt mat á þessum skuld-
bindingum sé afar erfitt má ætla að
þær geti haft í för með sér allt að
4-6 milljarða króna árlegan útgjalda-
auka fyrir ríkissjóð á næstu árum.
Það er því mikilvægt að farið verði
að huga að þessum atriðum þegar
við undirbúning ijárlaga fyrir árið
1992 og framkvæmd stefnunnar í
ríkisfjármálum fyrir næstu ár.
4. Viðnámsaðgerðir
og áhrif þeirra
í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar er lögð áhersla á mikilvægi
stöðugleika í efnahagsmálum og að-
haldssamrar efnahagsstjórnar.
Vegna vaxandi innlendrar eftir-
spurnar, aukins viðskiptahalla og
jafnvægisleysis í opinberum fjármál-
um og á innlendum lánsfjármarkaði
er brýnt að grípa nú þegar til sér-
stakra aðhaldsaðgerða í peninga- og
ríkisfjármálum. Áð öðrum kosti er
hætt við að forsendur áframhaldandi
stöðugleika í verðlags- og kjaramál-
um raskist. Jafnframt er mikilvægt
að aðgerðirnar grundvallist á al-
mennri efnahagsstjórn fremur en
takmörkunum á sérgreindum svið-
um.
Aðgerðirnar sem ríkisstjórnin hef-
ur nú ákveðið að grípa til eru í aðal-
atriðum þríþættar. I fyrsta lagi verða
ýmsar aðgerðir á sviði vaxtamála. í
öðru lagi verður beitt mun meira
aðhaldi í ríkisbúskapnum en verið
hefur, bæði með því að herða eftirlit
með innheimtu tekna og útgjöldum
ríkissjóðs. í þriðja lagi hefur ríkis-
stjórnin ákveðið að lækka útgjöld og
falla frá ýmsum lántökuáformum
sem blöstu við þegar hún tók við
völdum.
1. Aðgerðir í vaxtamálum
Tímabundin vaxtahækkun á
ríkisverðbréfum. Sem fyrr segir
stefnir lánsíjárþörf opinberra aðila
hærra á þessu ári en æskilegt er frá
sjónarhóli stöðugleika í efnahags-
málum, verði ekkert að gert. Sam-
kvæmt fyrirliggjandi spám verður
lánsfjárþörfinni ekki mætt á innlend-
um lánamarkaði án hækkunar raun-
vaxta. Að óbreyttu stefnir því í stór-
felldar erlendar lántökur og yfirdrátt
í Seðlabanka. Því hefur ríkisstjórnin
ákveðið eftirfarandi aðgerðir í vaxta-
og lánsfjármálum:
* Hækkun vaxta á spariskírtein-
um ríkissjóðs í 7,9% sem Seðla-
banki og fjármálaráðuneyti
meta nauðsynlegt meðan unnið
er að frekari aðgerðum sem
gera mögulegt að lækka vexti
á nýjan leik.
* Ríkisvíxlavextir verði 14,5%.
Þessi ákvörðun hefur þegar
komið til framkvæmda. Mark-
aðurinn hefur tekið vel við
hækkuninni og hafa víxlar selst
fyrir um 3,5 milljarða króna það
sem af er þessum mánuði.
Að undanförnu hafa vextir banka
og verðbréfafyrirtækja farið hækk-
andi og því ætti vaxtahækkun ríkis-
sjóðs ekki að leiða til almennrar
vaxtahækkunar nema að takmörk-
uðu leyti. Þessi vaxtahækkun er
nauðsynleg af tveimur meginástæð-
um. Annars vegar til þess að brúa
fjárþörf opinberra aðila sem allra
mest á innlendum lánsfjármarkaði
og draga þannig úr erlendum lántök-
um og yfirdrætti ríkissjóðs í Seðla-
banka. Hins vegar til að draga úr
innlendri eftirspurn, minnka við-
skiptahalla og auka sparnað. Jafn-
framt er þó ljóst að eitt af mikilvæg-
ustu verkefnum hagstjómar á næst-
unni er að skapa forsendur fyrir
lægri raunvöxtum þannig að vaxta-
hækkunin nú verði einungis tíma-
bundin.
Frekari aðgerðir. Á næstunni
verður unnið að undirbúningi frekari
aðgerða í því skyni að auka aðhald
í opinberum rekstri og skapa betra
samræmi í stjórn peninga-, gengis-
og ríkisfjármála. Meðal annars verð-
ur unnið að því að laga kjör á ríkis-
verðbréfum að því sem gengur og
gerist á almennum markaði og gera
vaxtaákvarðanir sveigjanlegri en
verið hefur. Þá er stefnt að því að
reisa skorður við yfirdrætti ríkissjóðs
í Seðlabanka, en mikil notkun yfir-
dráttarheimilda hefur tvímælalaust
grafið undan nauðsynlegu aðhaldi í
ríkisfjármálum. Fulltrúum fjármála-
ráðuneytis og Seðlabanka hefur ver-
ið falið að vinna að framgangi þessa
máls. Loks verður það vandlega
skoðað hvort ekki sé tímabært að
tengja íslensku krónuna við aðrar
Evrópumyntir.
Fjárþörf húsnæðiskerfisins
minnkuð. Eins og áður var komið
fram stefnir fjárþörf húsnæðislána-
kerfisins að óbreyttu í rúmlega 20
milljarða króna nettó á þessu ári.
Þar af er fjárþörf byggingarsjóðanna
9-10 milljarðar króna, en eftirspurn
eftir húsbréfum er talin geta orðið
um 12 milljarðar. Lánsíjárþörf sjóð-
anna tekur mið af gefnum lánsfjár-
loforðum sem koma til greiðslu á
árinu, auk 1,5 milljarða króna
skammtímaláns úr ríkissjóði.
Fullvíst má telja að þessari fjár-
þörf verði ekki mætt á innlendum
lánamarkaði án vaxtahækkunar.
Hækkun vaxta á lánum sem tekin
eru til þess að fjármagna húsnæðis-
kerfið kallar óhjákvæmilega á endur-
skoðun á útlánsvöxtum, ef ekki á enn
frekar að auka vaxtamun tekinna
og veittra lána. Ríkisstjórnin hefur
því ákveðið eftirfarandi aðgerðir í
húsnæðislánakerfinu.
* Vextir á lánum Byggingarsjóðs
ríkisins sem veitt voru frá og
með 1. júlí 1984 hækki í 4,9%.
Ákvörðun þessi gildir frá 1. júlí
næstkomandi. Með þessari
hækkun útlánsvaxta dregur úr
greiðsluhalla sjóðsins og frekari
lýrnun eiginfjárstöðu hans.
* Utlánareglur í húsnæðislána-
kerfinu frá 1986 samkvæmt
bráðabirgðaákvæðum í lögum
um Húsnæðisstofnun ríkisins
frá 20. mars 1991 verði endur-
skoðaðar og útlánum hætt.
Með þeim aðgerðum sem hér er
lýst er talið að fjárþörf húsnæðis-
lánakerfisins frá 1986 minnki um
3-400 m.kr. strax á þessu ári sem
auðveldar stofnuninni að greiða upg
viðskiptaskuldir sínar við ríkissjóð. í
þessari ákvörðun um vaxtahækkun
er gengið út frá því að vextir á lán-
um lífeyrissjóðanna til sjóðsins verði
ekki hærri en 6,5% á næstu árum.
Að öðrum kosti þarf að hækka vexti
á útlánum sjóðsins enn frekar til að
tryggja eiginfjárstöðu hans. Vaxta-
hækkun útlána eykur greiðslubyrði
lánþega, en á móti vega auknar
vaxtabætur sem koma til útgreiðslu
á næsta ári. Hjá efnaminna og tekju-
lægra fólki vega vaxtabætur alfarið
upp aukna greiðslubyrði.6
Eftirspurn eftir húsbréfum hefur
verið mjög mikil það sem af er ár-
inu. Fyrstu fjóra mánuði ársins voru
húsbréf afgreidd fyrir um 5 milljarða
króna auk þesS sem óafgreidd loforð
voru upp á 1,3 milljarða króna. Hér
þarf þó að hafa í huga að lán í hús-
bréfakerfinu eru ekki hrein viðbót á
lánamarkaði heldur koma að tals-
verðu leyti í stað annarra lána. Fé-
lagsmálaráðherra hefur skipað nefnd
til þess að skoða og gera tillögur um
hvernig megi koma á jafnvægi á
húsbréfamarkaði. Gert er ráð fyrir
að nefndin skili áliti fyrir júnílok.
2. Almennar aðhaldsaðgerðir í
ríkisfjármálum
Nú er talið að lánsfjárhalli ríkis-
sjóðs stefni í 13 milljarða króna á
þessu ári, verði ekkert að gert. Það
er hins vegar ljóst að svigrúm til
aðgerða er að mörgu leyti takmarkað
á þessu ári. Bæði er fjárlagaárið
nærri hálfnað sem torveldar um-
fangsmiklar aðhaldsaðgerðir hvort
sem er á gjalda-, lána- eða tekjuhlið.
Þá hafa stjórnvöld gengist undir
ákveðnar skuldbindingar í tengslum
við gildandi kjarasamninga hvað
snertir breytingar á opinberum gjöld-
um og um þróun verðlags innan árs-
ins. Þrátt fyrir takmarkað svigrúm
hefur ríkisstjómin ákveðið að herða
eftirlit með framkvæmd fjárlaga og
þannig draga úr lánsfjárhalla ríkis-
sjóðs um einn milljarð króna með
eftirfarandi aðgerðum:
* Ráðstafanir verða gerðar til að
innheimta eftirstöðvar af eldri
skattskuldum. Hér má nefna
álagningu launatengdra gjalda,
tekju- og eignarskatta. Laus-
lega áætlað nema útistandandi
skattskuldir 10-12 milljörðum
króna. Nokkur hluti þessara
skulda er væntanlega tapaður
vegna gjaldþrota, en með sér-
stöku átaki er stefnt að því að
innheimta 3-500 milljónir króna
umfram það sem áætlað var í
ijárlögum. Unnið er að sam-
ræmingu þessara aðgerða og
mun þeim hrundið í framkvæmd
svo fljótt sem kostur er.
* Eins árs reynsla er nú fengin
af virðisaukaskattskerfinu. Um
flest virðist hafa tekist vel til.
Þó sýnist ástæða til þess að
gera átak til að styrkja eftirlit
með innskatti virðisaukaskatts-
ins, þ.e. endurgreiðslur til at-
vinnufyrirtækja, en þar hafa
orðið nokkur afföll miðað við
áætlanir.
* Ráðuneytin hafa að undanförnu
endurmetið íjárhagsstöðu ein-
stakra stofnana og málaflokka.
Fyrir liggur að útgjöld stefna
umfram það sem ákveðið var í
fjárlögum einkum á sviði al-
mannatrygginga og hjá Lána-
sjóði íslenskra námsmanna.
Þrátt fyrir þetta hafa ráðuneyt-
in leitað leiða til lækkunar út-
gjalda. Ríkisstjórnin hefur ein-
sett sér að lækka útgjöld um
3-500 m.kr. á þessu ári og er
nú unnið að úrvinnslu þess
máls. Framkvæmdum verður
frestað, fallið verður frá ráðn-
ingu í nýjar stöður og aðhaldi
beitt að öllum útgjaldaliðum.
Alþingi mun gerð grein fyrir
einstökum tillögum til niður-
skurðar í fjáraukalagafrum-
varpi síðar á árinu.
3. Sérstakar aðgerðir ,
Þriðji þáttur aðgerða ríkisstjórnar-
innar felst í sérstökum aðgerðum til
að draga úr lánsfjárþörf hins opin-
bera. Aðgerðirnar snerta breytingar
KFUK
KFUIVI
Bænastund i dag kl. 18.00 í
KFUM- og KFUK-húsinu, Holta-
vegi. Allir velkomnir.
W >•
Frá Sálarrannsókna-
félagi íslands
Aðalfundur félagsins verður
haldinn í Garðastræti 8 i kvöld,
fimmtudaginn 23. maí, kl. 20.30.
Fundarefni:
1. Venjuleg aðalfundarstörf.
2. Lagabreyting.
3. Doktor Erlendur Haraldsson
flytur erindi um kynni sín af
Sai Baba.
Stjórnin.
Helgarnámskeið
í heildrænni líkamsmeðferð.
Upplýsingar og skráning í síma
29936 eftir kl. 20.00.
H ÚTIVIST
'"iÓFINHI I • REYKJAVÍK • SÍMIAjMSVARI 1460«
Básar-Goðaland
2 dagar, 25.-26. mai.
Nú gefst tækifæri til þess að
eyða helginni á þessum einstakt
stað fyrir gjafverð. Kr. 3.400 fyr j
ir félagsmenn, 3.800 fyrir utan
félagsmenn. Brottför á laugar.
dagsmorgun kl. 08. Komiö heim
á sunnudag kl. 19.
Munið Esjugönguna á sunnu-
daginn 26. maí.
Sjáumst.
Útivist.
érit iírin Páll pntili
eftir Neiiilsiiiii
Frumflutningur óratóríunnar verður
föstudaginn 24. maí kl. 20 í Hallgrímskirkju.
Miðasala í Hallgrímskirkju kl. 12 - 18
og við innganginn. Upplýsingar
í síma 11416, 11417 og 11418.
8
Lánsfjárþörf A-hluta ríkissjóðs 1990-1991
Greiðslugrunnur Útkoma 1990 m.kr. Frávik Fjárlög Endurmat frá 1991 1991 fjárlögiim m.kr. m.kr m.kr.
Tekjur . 92.453 101.698 100.898 +800
Gjöld . 96.899 105.767 109.976 4.209
Rekstrarhalli . -f-4.446 +4.069 +9.078 +5.009
Hlutfall af landsframleiðslu, % +1,3 +1,1 +2,5 +1,4
Veitt lán, nettó . +522 +1.040 +1.775 +735
Eignfærð framlög . +123 +270 +270
Viðskiptareikningar . +2.079 +500 +2.000 +1.500
Lánsfjárhalli, þ.e. hrein lánsfjárþörf.. . +7.170 +5.879 +13.123 +7.244
Hlutfall af landsframleiðslu, % 2,1 1,6 3,6 2,0
Afborganir af teknum lánum . +6.189 +7.700 +7.900 +200
Verglánsfjárþörf ríkissjóðs . +13.359 + 13.579 +21.023 +7.444
Lánsfjárþörf opinberra aðila 1986-1991
Fjárhæðir í miiljörðum króna 1986 1988 1990 Fjárlög 1991 Áætlun 1991
Hrein lánsfjárþörf:
1. A-hluti ríkissjóðs 2,7 8,3 7,2 5,9 13,1
2. Húsnæðiskerfið 2,1 6,1 14,5 18,3 20,3
3. Aðrir opnberir aðilar 1,5 2,7 4,9 +0,6 0,9
Hrein lánsfjárþörf ails 6,3 17,1 26,6 23,6 34,3
Hlutfall aflandsframleiðslu 4,0% 6,9% 7,9% 6,4% 9,4%
þar af aflað innanlands 3,9 7,0 21,1 22,9
Til samanburðar: Aukning peningalegs sparnaðar 16,3 18,3 36,0 38,0 26,4
Verg lánsfjárþörf opinberra
aðila 14,9 26,0 41,8 42,5 53,2