Morgunblaðið - 31.05.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 31. MAI 1991
Amnesty Inter-
natíonal í þrjiítíu ár
eftir Jóhönnu K.
Eyjólfsdóttur
llinn 28. maí árið 1961 birti
breski lögfræðingurinn Peter Ben-
enson í blaðinu „The Observer"
grein sem hann nefndi „Gleymdi
fanginn". Þar segir m.a.: „Á hveij-
um degi alla daga vikunnar má lesa
í dagblöðum um einhvern sem hefir
verið fangelsaður, pyndaður eða líf-
látinn einhvers staðar í heiminum,
vegna þess að ríkisstjórn hans taldi
rangt að boða skoðanir hans eða
trúarbrögð. í kjölfar greinarinnar
voru mannréttindasamtökin „Amn-
esty International“ stofnuð.
Odæðisverk eru framin í löndum
með mjög mismunandi stjórnarfari
og hugmyndafræði. Brýnt er að við
þeim sé brugðist á alþjóðavett-
vangi. Mannkynið í heild sinni ber
ábyrgð á verndun mannréttinda og
markast sú verndun ekki af þjóð-
erni né hugmyndafræði. Þetta er
sú grundvallarstefna sem starf
mannréttindasamtakanna Amnesty
International er byggð á. Samtökin
urðu til fyrir þrjátíu árum, sem
andsvar við þeirri aðför að mann-
réttindum sem viðgengst víða um
heim. Starfsemin byggir á þeirri
vissu að mannréttindabaráttan eigi
sér engin landamæri og við verðum
öll hvar sem við erum í sveit sett
að axla þá ábyrgð sem mannréttind-
in leggja okkur á herðar.
Amnesty International eru sam-
tök einstaklinga í um 150 löndum,
innan samtakanna starfar meira en
1,1 milljón einstaklinga. Allt þetta
fólk vinnur á hlutlausan og friðsam-
an hátt að markmiðum samtakanna
sem eru:
— að tryggja að allir samvisku-
fangar verði þegar látnir lausir
án skilyrða;
— að beita sér fyrir því að allir
pólitískir fangar fái réttláta
meðferð fyrir dómstólum og að
meðferð mála dragist ekki úr
hömlu;
— að beijast fyrir afnámi pyndinga
og líflátsdómum.
Félagar í samtökunum eru af
ólíkum menningarlegum og félags-
legum uppruna, en allt þetta fólk á
það sameiginlegt að hafna vald-
níðslu og er tilbúið til þess að taka
á sig þá ábyrgð að beijast fyrir
fólk sem verður fyrir mannréttinda-
brotum. Allir félagar eiga það sam-
eiginlegt að trúa því að verndun
mannréttinda sé á ábyrgð allra
þjóða heims. Þessi meginregla er
viðurkennd af alþjóðastofnunum
eins og Sameinuðu þjóðunum, en á
mannréttindasáttmála þeirra og
öðrum alþjóðlegum sáttmálum er
starf Amnes.ty International byggt.
Ríkisstjórnir eiu opinberlega ábyrg-
ar gagnvart umheiminum um
verndun réttinda þegna sinna. Ef
ríki brýtur þessar mannréttinda-
reglur snúast félagar í Amnesty
International til varnar fórnarlömb-
unum. Sú barátta er háð með penn-
ann að vopni, félagar skrifa bréf
til yfirvalda og vekja athygli á ein-
stökum málum og fara fram á að
yfirvöld virði grundvallarmannrétt-
indi þegna sinna. Einnig vekja sam-
tökin athygli almennings á málum
sem yfirvöld halda oft á tíðum að
séu óþekkt. í sumum tilfellum næg-
ir að greina frá málum í fjölmiðlum
til að yfirvöld leysi fólk úr haldi.
Amnesty Intemational eru sam-
tök sem gæta fyllsta hlutleysis. Þau
vinna hvorki með né móti nokkurri
ríkisstjórn eða stjórnmálastefnu.
Þau eru heldur ekki með eða á
móti skoðunum þeirra fanga sem
þau veija. Það eina sem þau láta
sig varða er verndun mannréttinda
í hveiju máli fyrir sig án tillits til
hugmyndafræði stjórnvalda eða
skoðana fórnarlamba. Hlutleysi
samtakanna hefur reynst styrkur
þeirra. Marg oft hefur verið reynt
að bendla starf samtakanna við
stjórnmálastefnur, en allar slíkar
ásakanir hafa reynst haldlausar.
Hlutverk samtakanna er að virkja
almenningsálitið, halda því vakandi
og gera stjórnvöldum erfitt fyrir
um_ mannréttindabrot.
Á stofnári samtakanna 1961 tók
Amnesty að sér mál 210 samvisku-
fanga. Nú, þijátíu árum seinna,
hafa samtökin unnið með mál
42.000 samviskufanga, þaraf hefur
nú um 38.000 málum verið lokað.
Sumir fangar eru látnir lausir
skömmu eftir að mál þeirra hefur
verið tekið fyrir, sumir losna þegar
veitt er almenn sakaruppgjöf, aðrir
þurfa að taka úr refsitímann að
fullu áður en þeir öðlast frelsi.
Amnesty International staðhæfa
aldrei að það sé þeim að þakka að
nokkur fangi sé látinn laus, jafnvel
þótt þau hafi rannsakað mál fang-
ans og barist fyrir frelsun hans.
En hafi Amnesty International tek-
ið að sér mál einhvers samvisku-
fanga er unnið að máli hans þar
til hann er laus. Sú vinna getur oft
staðið árum saman.
Auk starfs í þágu samvisku-
fanga, beijast samtökin fyrir af-
námi pyndinga og dauðarefsinga
hvaða fangar sem í hlut eiga. Amn-
esty International benda á að
dauðarefsing er sú tegund refsing-
ar, þar sem grimmd, mannúðarleysi
og niðurlæging nær lengst og svipt-
ir manninn rétti sínum til lífsins. í
þessu felst m.a. að reynt er að koma
í veg fyrir pyndingar og líflát þegar
fólk hefur verið flutt í pyndingar-
stöðvar eða dæmt til dauða. Þegar
um slík mái er að ræða er félögum
gert viðvart og innan nokkurra
klukkustunda byija símskeyti og
áskoranir að streyma til viðkomandi
ríkisstjórna, fangelsa eða fanga-
búða.
Amnesty International eru ein
samtök af mörgum sem vinna að
því að mannréttindi séu virt, slík
samtök hafa sett mannréttindi á
dagskrá og gert þau að baráttu-
máli. Fólk sem berst fyrir mannrétt-
indum í löndum þar sem mannrétt-
indabrot eru daglegt brauð leggur
drýgsta skerfinn til mannréttinda-
baráttunnar. Án hugrekkis þessa
fólks, einbeitni þess og þolgæðis
mundu fréttir af mannréttindabrot-
um ekki alltaf berast Amnesty og
öðrum alþjóðlegum mannréttinda-
samtökum; starf þeirra er háð
stuðningi þessa fólks. Þar sem ekki
eru tök á að heyja baráttu fyrir
mannréttindum opinskátt verða al-
þjóðleg mannréttindasamtök að
krefjast þeirra þeim til handa sem
geta ekki sjálfir borið hönd fyrir
höfuð sér.
Nú er hætta á að stjórnir ríkja
heims grafi undan vonum manna
um nýja tíð í mannréttindamálum,
vonum sem milljónir manna beijast
fyrir og hætta oft lífi sínu og frelsi
fyrir. Stjórnir sumra ríícja grafa
undan þessum vonum með eigin
brotum; aðrar með því hvernig þær
beita áhrifum sínum. Jafnvel ríkis-
Jóhanna K. Eyjólfsdóttir
„Amnesty-félagar hvar
sem þeir búa á jarðar-
kringlunni vinna allir
að sameiginlegu mark-
miði, sem er mannúð-
legri heimur, heimur
án samviskufanga, án
pyntinga og dauðarefs-
inga.“
stjórnir sem leggja sig fram um að
veita eigin þegnum mannréttinda-
vernd hafa annarra hagsmuna að
gæta í utanríkismálum og vilji
þeirra til að gegna skyldu sinni til
mannréttindagæslu um heim allan
lýtur oft í lægra haldi fyrir þessum
hagsmunum. Stundum njóta mann-
réttindin góðs af hentistefnu; oftar
bitnar hún þó á þeim. Af þessum
sökum eru alþjóðleg, óháð mann-
réttindasamtök nauðsynleg.
Árið 1974 var stofnuð Islands-
deild Amnesty International, sem í
dag hefur rúmlega eitt þúsund fé-
laga. Félagar vinna að hinum ýmsu
verkefnum og fer framlag þeirra
eftir áhuga og getu hvers og eins.
Starfið í samtökunum getur verið
mjög krefjandi en um leið gefandi.
Starfið tengir saman fólk úr hinum
ýmsu stjórnmálaflokkum og þegar
fréttir berast af fólki sem hefur
verið leyst úr haldi, þá gerir maður
sér grein fyrir því að alþjóðlegur
þrýstingur ber árangur. Það sem
er einstakt við samtökin er sú stað-
reynd að innan þeirra starfa ekki
einungis einstaklingar sem hafa
ólíkar stjórnmálaskoðanir heldur
einnig fólk sem hefur mjög ólíkan,
menningarlegan, félagslegan og
trúarlegan bakgrunn. Þessa ein-
staklinga sameina grundvallarsjón-
armið mannréttinda og samstarf
þessa fólk gefur til kynna að það
er hægt að byggja brýr milli ólíkra
menningarheima, þar sem sérkenni
hverrar menningar eru virt. Amn-
esty-félagar hvar sem þeir búa á
jarðarkringlunni vinna allir að sam-
eiginlegu markmiði, sem er mann-
úðlegri heimur, heimur án sam-
viskufanga, án pyntinga og dauða-
refsinga.
Amnesty International hefur tek-
ið þátt í alþjóðlegu starfi fyrir
mannréttindum frá því samtökin
voru stofnuð árið 1961. Þau urðu
til vegna þess að mönnum blöskraði
mannréttindabrot stjórnvalda í ríkj-
um sem höfðu samþykkt Mannrétt-
indayfirlýsingu sameinuðu þjóð-
anna. Enn blöskrar okkur þijátíu
árum síðar. Daglega berast skrif-
stofu samtakanna hvaðanæva að
skýrslur um samviskufanga, rang-
láta meðferð mála pólitískra fanga,
pyndingar, mannshvörf eftir hand-
tökur og um aftö(cur án dóms og
laga.
Aldrei hafa komið fram viðhlít-
andi afsakanir fyrir þessum hrotta-
legu mannréttindabrotum. Þeir sem
drýgja þá vanrækslusynd að hafast
ekkert að afsaka sig með vanþekk-
ingu. Mannréttindasamtök hafa
svipt ríkisstjórnir og almenning
þessari afsökun með starfi sínu í
staðbundnum deildum, landsdeild-
um og á alþjóðavettvangi. Þær af-
sakanir hafa heyrst of oft að stjórn-
málahagsmunir og efnahagslegir
skipti meira máli en mannréttindi.
Atburðir sem þegar hafa orðið á
þessum áratug ættu að hafa bundið
enda á slíkar afsakanir í eitt skipti
fyrir öll. Á síðustu áratugum tutt-
ugustu aldar er ekki nóg að sumum
finnist þeir hafa hlotið uppreisn en
aðrir skammist sín í kjölfar þeirra
breytinga sem orðið hafa á viðhorf-
um manna gagnvart mannréttind-
um í sumum ríkjum. Nú þarf að
tryggja þessa sigra, eiiikum vegna
þess að hætta er á nýjum átökum
og að gamlar deilur blossi upp. Það
er tímabært að láta sér blöskra að
gróf mannréttindabrot viðgangist
enn þann dag í dag. Jafnframt er
tímabært að huga að aðstæðum
sem almenningur, stjórnvöld og
samfélag þjóðanna mun fyrst
blygðast sín fyrir síðar, nema við
hefjumst handa nú þegar. Við höf-
um hlustað nógu lengi á afsakanir.
Nú er að heijast handa.
Höfundur er formaður Amnesty
International á Islandi.
_ tt
jríunifih
VORLINAN
3 HAUPSTADUR
yyx
í MJÓDD
AHKUG4RDUR hf.
VIÐSUND----
AFMÆUSTILBOÐ
I tilefni af 50 ára afmæli Grimsstaóa,
Heiómörk 52, Hveragerói, bjóóum við alla okkar
framleióslu á sérstöku afmælisverói
Ennfremur veróur boóió á sérstöku af-
sláttarverói eftirtaldar tegundir meóan
birgóir endast:
Birkikvistur í pokum kr. 190,-
Gljávíðir í pokum kr. 88,-
Gljámispill í pokum kr. 158,-
Sem áóur er mjög fjölbreytt úrval afsumar-
blómum, fjölærum, kálplöntum og aó
ógleymdu rósaúrvalinu.
Veríó velkomin.
Garðyrkjustöðin Grímsstadir,
Heiðmörk 52, sími 98-34230.
Utsölustaðir í Hellisgerði, Hafnarfirði og Keflavík.
Opið frá kl. 9.00—21.00. Sendum plöntulista.