Morgunblaðið - 31.05.1991, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUÐAGUR 30. MAÍ 1001-
Fjármálaráðherra Póllands:
Vesturveldin aðstoði
Sovétmenn strax
Varsjá. Reuter.
LESZEK Balcerowicz, fjármála-
ráðherra Póllands, segir að efna-
hagslegt hrun Sovétríkjanna geti
ógnað friði og öryggi í allri Aust-
ur-Evrópu. Hann hvetur Vestur-
Svíþjóð;
Veikinda-
dögum
snarfækkar
Stokkhólmi. Frá Erik Liden, frétta-
ritara Morg’unblaðsins.
Veikindadögum launþega
í Svíþjóð hefur fækkað um
20% á tólf mánuðum. í fyrra
voru samþykkt ný lög sem
kváðu á um að atvinnurek-
endur en ekki ríkisvaldið
skyldu greiða bætur fyrir
fyrstu tvær vikur sjúkdóms-
ins en atvinnurekendur eða
fulltrúar þeirra mega fylgj-
ast með heilsufari sjúkling-
anna meðan fjarveran stend-
ur yfir.
Síðustu mánuði hefur einnig
orðið marktæk fækkun á fjar-
vistardögum sjúklinga sem eru
lengur frá vinnu en tvær vikur
og eiga yfirvöld erfitt með að
gefa skýringu á þeirri þróun.
Að öllu jöfnu hefur skipulag
og mat á sjúkralaunum engin
áhrif á Ijölda slíkra sjúklinga.
veldin til að veita jafnt Sov-
étmönnum sem öðrum þjóðum á
svæðinu strax efnahagsaðstoð.
Útflutningur Pólveija, Tékkósló-
vaka og Ungverja til Sovétmanna
hefur minnkað hratt síðustu mán-
uði, einkum vegna skertrar kaup-
getu hinna síðastnefndu, og dregið
hefur úr framleiðslu og efnahags-
legum þrótti í áðurnefndum þrem
A-Evrópuríkjum. „Vesturveldin
ættu að huga að því að þetta gæti
haft afdrifaríkar afleiðingar, jafnt
efnahagslegar sem pólitískar,“
sagði ráðherrann sem hefur verið
drifíjöðrin í sókn Póllands til mark-
aðsbúskapar.
Balcerowicz taldi rangt að bíða
með fjárhagsaðstoð við Sovétmenn
þar til leiðtogar vestrænna ríkja
væru orðnir sannfærðir um að
breytingar í efnahagsmálum þar
eystra horfðu í rétta átt.
Keuter
Þúsundir andstæðinga bráðabirgðastjórnar skæruliða í Addis Ababa hrópa slagorð gegn nýju valdhöfun-
um og Bandaríkjamönnum.
Spenna ríkir enn í Eþíópíu:
Skæruliðastjórnin treyst-
ir tök sín í liöfuðborginni
Sænski þjóðbankinn:
Forvextir
lækka um 1%
Stokkhólmi. Frá Erik Liden, fréttaritara
Morgunblaðsins.
ÞJOÐBANKINN í Svíþjóð lækk-
aði í gær forvexti um einn af
hundraði, í 9%. Lækkunin er tal-
in vera bein afleiðing þess að
sljórnvöld hafa ákveðið að tengja
gengi krónunnar við mynt Evr-
ópubandalagsins, ecu.
Vextir í Svíþjóð eru enn nokkru
hærri en í flestum öðrum Evrópul-
öndum. Viðbrögð stjórnmálamanna
við lækkuninni voru almennt já-
kvæð og viðskipti jukust mjög í
kauphöllinni.
Addis Ábaba, Adua, London. Reuter.
SKÆRULIÐAR Lýðræðis- og byltingarhreyfingar Eþíópíu
(EPRDF) í Addis Ababa, höfuðborg Eþíópíu, treysta óðum tök sín
eftir fall marxistastjórnarinnar á þriðjudag en í gær dreifðu þeir
nokkur hundruð manna hópi sem safnast hafði saman og æpt slag-
orð gegn skæruliðum og Bandaríkjamönnum. Skæruliðar skutu
af byssum upp í loftið til að hræða fólkið sem flúði þá á brott. Á
miðvikudag féllu nokkrir í óeirðum af sama toga og margir slösuð-
ust. Að sögn heimildarmanna ríkir gífurleg spenna í borginni.
Erlendur prófessor við háskóla borgarinnar kveðst aldrei hafa
orðið var við jafn mikið hatur á útlendingum þau 20 ár sem hann
hefur dvalist þar.
Mótmælendur kröfðust þess m.a.
að Eritreu yrði ekki leyft að öðlast
sjálfstæði. Haile Selassie, þáverandi
Eþíópíukeisari, innlimaði héraðið
1962 en leiðtogar þess, er átt hafa
samstarf við eþíópísku skæruliðana
um baráttu gegn Mengistu ofursta,
krefjast sjálfstæðis. Margir óttast
að samheldnin rofni nú þegar marx-
istastjórnin er fallin.
Strangt útgöngubann var fyrir-
skipað í Addis Ababa á miðvikudag
en það var síðar takmarkað við
næturtímana. Víða heyrðist skot-
hríð í borginni í gær og lík þeirra
sem féllu á miðvikudag lágu enn á
götunum. Fólk var hvatt til að sinna
venjulegum störfum sínum. Þrátt
fyrir spennuna fór líf að nokkru að
færast í sitt vanalega horf í gær,
verslanir opnuðu á ný, sama var
að segja um skrifstofur og lögreglu-
þjónar stjómuðu umferðinni. Víða
héldu opinberir starfsmenn þó að
mestu að sér höndum, sögðust ekki
hafa fengið nein fyrirmæli frá nýju
valdhöfunum. Erlendur stjórnarer-
indreki sagði skæruliða vera afar
vel skipulagða og þeir ræktu hlut-
verk sitt af mikilli kunnáttu. Ýmsir
draga á hinn bóginn lýðræðisást
leiðtoga EPRDF í efa.
Stuðningsmenn fyrrverandi
stjórnarherra segja Bandaríkja-
menn eiga sök á falli marxistanna
vegna þess að fulltrúi Bandaríkja-
manna í friðarviðræðum sem voru
nýhafnar í London að undirlagi
stjórnvalda í Washington, hvatti
skæruliða til að sækja inn í Addis
Ababa og koma þar á lögum og
reglu. Þá var orðið ljóst að gamla
stjórnin var að hruni komin og
stjórnleysi yfirvofandi. „Þeim finnst
þeir hafa verið sviknir,“ sagði fyrr-
greindur prófessor. „Þeir héldu að
nú væru að hefjast friðarviðræður
þar sem samið yrði um samsteypu-
stjórn allar aðila en í staðinn bjóða
Bandaríkjamenn skæraliðum að
taka völdin. Þannig gerðist þetta
séð með augum þeirra."
Amnesty hvetur til vægðar
Nokkurn óhug vakti tilkynning í
gær um að háttsettir embættis-
menn Mengistu-stjórnarinnar og
herforingjar fengju frest þar til á
morgun, föstudag, til að gefa sig
fram. Ella myndi EPRDF grípa til
„nauðsynlegra ráðstafana" sem
margir óttast að merki blóðugar
hreinsanir. Mannréttindasamtökin
Amnesty International hvöttu í gær
nýju stjórnina til að forðast mann-
dráp, pyntingar og fangelsanir er
einkennt hefðu stjórnarfar fyrri
valdhafa. Samtökin segja að tug-
þúsndir manna hafi horfið sporlaust
á valdatíma Mengistus, mörg þús-
und óvopnaðir borgarar hafi með
vissu verið myrtir og allt að 100.000
fangelsaðir.
Shevardnadzes minnst sem
blóðugs einræðisherra
- segir nýkjörinn forseti Georgíu, Zvíad Gamsakhurdia
NÝKJÖRINN forseti Georgíu, Zvíad Gamsakhurdia, sagði í símavið-
tali við Morgunblaðið í gær að I Georgíu væri Edúards Shevardnad-
zes, sem sagði af sér embætti utanríkisráðherra Sovétríkjanna sl. haust,
minnst sem blóðugs einræðisherra. Gamsakhurdia sat sjálfur í fangelsi
í mörg ár þegar Shevardnadze var flokksleiðtogi og innanríkisráð-
herra í Georgiu áður en hann varð utanríkisráðherra í júlí 1985.
Það hafa orðið mikil umskipti á
högum Gamsakhurdias síðan She-
vardnadze var valdamikill maður í
Tíflis, höfuðborg Georgíu, en hann
sjálfur andófsmaður á bak við lás
og slá. Síðastliðið haust voru haldnar
fyrstu fijálsu þingkosningarnar í
Georgíu síðan rússneskir bolsévikkar
innlimuðu iandið 1921. Gamsakhur-
dia var í fyrsta sæti á lista nokkurra
stjómarandstöðuafla sem kallaður
var „Hringborðið - fijáls Georgía".
Hann hóf afskipti af stjórnmálum
17 ára gamall, sonur þekkts rithöf-
undar, Konstantíns Gamsakhurdia.
Árum saman sat hann í fangelsi og
átti þátt í stofnun mannréttindasam-
taka í Tíflis sem kenndu sig við
Helsinki-sáttmálann frá árinu 1975.
Gamsakhurdia hefur lýst stjórnmála-
skoðunum sínum svo að hann sé
íhaldsmaður með kristna lífsskoðun.
Kommúnistum velt úr sessi
Áðurnefndur framboðslisti með
andófsmanninn og bókmenntafræð-
inginn í fyrsta sæti velti kommúnist-
um úr sessi og fékk meirihluta á
þingi eða 155 þingsæti af 250. í
apríl síðastliðnum lýsti hið nýkjöma
þing Georgíu yfir fullveldi. Um sama
leyti kusu þingmenn Gamsakhurdia
forseta Georgíu. Eftir kosninguna
lýsti forsetinn því yfir að stefnan
skyldi tekin á fullt sjálfstæði frá
Sovétríkjunum: „Georgíska þjóðin
ætlar ekki að feta götu guðleysis,
rányrkju og ógnarstjórnar." I al-
mennum kosningum síðastliðinn
sunnudag var kjör Gamsakhurdia
borið undir þjóðina og vann hann
yfirburðasigur, hlaut 86,5% greiddra
atkvæða. Þar með varð Gamsakhur-
dia fyrsti þjóðkjörni leiðtoginn í sögu
Sovétríkjanna.
Ásakanir um einræðistilburði
Stjórnarandstæðingar og tals-
menn þjóðarbrota í Georgíu hafa
sakað forsetann um einræðislega
stjórnarhætti. Hann hafi m.a. látið
stinga 70 pólitískum andstæðingum
í fangelsi og sett hafi verið lög í vik-
unni fyrir forsetakosningamar sem
banni móðganir við forsetann að við-
lögðu sex ára fangelsi. Þegar þessar
ásakanir voru bornar undir Gamsak-
hurdia svaraði hann: „Þetta er hreinn
og klár þvættingur. Mannréttindi
njóta vemdar hér í Georgíu og hið
sama á við um réttindi þjóðarbrota.
Þetta er sama sagan og í Litháen.
Interfront [samtök í Eystrasaltsríkj-
unum sem styðja Sovétstjórnina]
sakar líka stjórnvöld í Litháen um
að bijóta gegn réttindum sínurn."
Forsetinn var minntur á að á Vestur-
löndum hefðu verið fluttar fréttir af
því að hann hefði full tök á fjölmiðl-
um í Georgíu og hefði látið reka blað-
Zvíad Gamsakhurdia.
amenn sem væru honum andsnúnir.
„Þetta er lygi. í kosningabaráttunni
fengu allir frambjóðendur og allir
stjórnarandstöðuhópar að koma sjón-
armiðum sínum á framfæri í fjölmiðl-
um.“
Þú vísar því semsagt á bug að
brotin séu réttindi á minnhlutahópum
í Georgíu?
„Já, þeir lifa góðu lífí í Georgíu
og njóta fullra réttinda enda kusu
þeir mig allir!“
Sakar Gorbatsjov um
undirróður
Þess ber að geta að í nokkrum
kjördæmum innan sjálfstjórnarlýð-
veldanna Abkasíu og Adsjara og
sjálfstjórnarsvæðisins Suður-Ossetíu
í Georgíu var ekki kosið á sunnudag.
Ibúar þar vilja margir hveijir vera
innan Sovétríkjanna og óttast um
sinn hag öðlist Georgía sjálfstæði.
Undanfarna mánuði hefur ríkt um-
sátursástand í þessum héruðum, her-
menn Georgíu hafa barist við vopn-
aða flokka Osseta. Segja Georgíu-
menn að sovéskir hermenn styðji
aðgerðir Ossetanna. Gamsakhurdia
hefur haldið því fram að Míkhaíl
Gorbatsjov Sovétforseti hafi ýtt und-
ir óróann í Georgíu til þess að refsa
stjórnvöldum í Georgíu fyrir sjálf-
stæðisviðleitni sína og til að réttlæta
hemaðaríhlutun þegar færi gefist.
Undanfamar vikur hafa skilin orð-
ið skarpari milli þeirra lýðvelda Sov-
étríkjanna sem vilja vera áfram í ríkj-
asambandinu og hinna sem stefna
að sjálfstæði. Fyrir skemmstu gerðu
níu lýðveldi af fimmtán með sér sam-
komulag um nýskipan Sovétríkjanna.
Þau sex lýðveldi sem ekki tóku þátt
í því eru Eistland, Lettland, Litháen,
Armenía, Georgía og Moldova. Um
síðustu helgi stofnuðu Þjóðfylkingar
í lýðveldunum sex með sér samtarfsr-