Morgunblaðið - 06.09.1991, Blaðsíða 12

I
12
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1991
Um húsnæðismál
eftir Halldór Jónsson
Eitt af stórverkefnum þessarar
þjóðar eftir síðasta stríð, var að
koma fólkinu fyrir í mannsæmandi
íbúðum, sem þá bjó margt í brögg-
um og öðru heilsuspillandi hús-
næði. Þetta tókst með ríkisátaki,
þar sem húsnæðislánakerfið var.
En snemma fór að bera á því, sér-
staklega eftir að Framsóknarára-
tugurinn fyrsti gekk í garð, að illa
gekk að viðhalda fé Byggingar-
sjóðs ríkisins vegna verðbólgunnar
sem sótti á þó hægt færi í fyrstu.
Vegna verðbólgunnar þurftu
þeir sem óverðtryggð húsnæðislán
höfðu fengið í minna en 10% við-
reisnarverðbólgunni aðeins að
borga til baka rheð hraðminnkandi
Framsóknarkrónum, eftir að ríkis-
stjórn framsóknarmanna og
kommúnista hleypti öllu í bál og
brand 1971 með styttingu vinnuvi-
kunnar og lögbundinni kauphækk-
un, ásamt skuttogarafylleríinu sem
enn heldur raunar áfram þó undir
nýju kvótaflaggi sé.
En verkefnið var ekki leyst.
Nýir árgangar fólks þurftu nýtt
húsnæði. Bankarnir voru að hrynja
í óðaverðbólgu Framsóknaráratug-
arins, peningasparnaður var að
verða óþekktur og æ erfiðara var
að afla lánsfjár til húsbygginga.
Þá var farið að verðtryggja fjár-
skuldbindingar. Allt í einu var aft-
ur hægt að geyma peninga í öðru
en steinsteypu. Framboð á fé jókst
skiljanlega og menn urðu að breyta
lagalegu gildismati sínu á því hvað
væri okur og hvað væri bisness.
En síðan þurfti að lækka kaupið
með gengisfellingum þegar taxt-
arnir höfðu verið spenntir of hátt
með verkföllum. Kaupvísitalan var
afnumin. Ohjákvæmilega kom
fram misgengi kaupgjalds, verð-
lags og vaxta. Mann hrópuðu hátt
um misrétti í húsnæðislánum, þar
sem eldri lán voru ekki verðtryggð
eins og þau nýju.
I þessari umræðu gleymdu menn
því gjarnan, að lánahlutfallið hafði
allt stórhækkað með verðtrygging-
unni. Sífellt yngra fólk gat fest
kaup á húsnæði með aðstoð hús-
næðislánakerfisins án þess að hafa
sparað saman höfuðstól. En jafn-
framt jókst auðvitað íjármagns-
kostnaðurinn á hveija íbúð. Þetta
skulduga fólk varð hart úti.
Aðstæður manna höfðu breyst
frá því að geta ekki fengið nema
lág lán til húsbygginga, sem þeir
borguðu ekki öll til baka. Nú fengu
menn há lán, sem þurfti að borga.
Þessu gleyma þeir oft sem finnst
að þeir hafi tapað af verðbólgunni
góðu, þegar heil kynslóð var sögð
hafa grætt á að féfletta gamla
fólkið.
Byggi ngarkostn aðu r hefur
lækkað í raun frá því sem áður
var við ýmsar sérstakar ráðstafan-
ir. Sagt hefur verið að hann hafi
til dæmis lækkað um 10% við það
eitt, að Davíð og hans menn sköp-
uðu nægt lóðaframboð fyrir alla í
Reykjavík.
Ny tækni á byggingarstöðum
jók einnig byggingahraða og og
hagkvæmni. Nyjar tölur segja okk-
ur að byggingakostnaður á íslandi
sé lægri en víða annars staðar. Þó
er hætt við að gengisfall á haust-
dögum myndi breyta þeim mynd
okkur í óhag.
1986 var gert átak til þess að
auka framboð og lánshlutfall hús-
næðislána. Menn athuguðu bara
ekki að 3,5% vextir á húsnæðislán
í upphafi okuraldar meðan önnur
lán báru fijálsa vexti ofan á ríkis-
bréfavaxtastigið, sem ræður öllu
vaxtastigi í landinu, leiddu til enda-
loka Byggingasjóðs ríkisins og sí-
fellt lengri biðraða eftir þessum
ódýru lánum. Menn gáfust upp
fyrir vandanum. Húsnæðiskerfið
hrundi.
Hvergi í heiminum hafa raurf-
vextir af peningaeign geta haldist
nema frá einhveijum mínus til plús
1,5% til iengri tíma. Þjóðfélög bera
ekki meira. Okkar fáránlega vaxt-
astig á útlánum byggir alfarið á
ósvífni ríkisvaldsins í hávöxtum
ríkisbréfa, sem bera uppi ævintýri
pólitíkusanna eins og við sjáum
þau til dæmis birtast í fallíttum
Byggðastofnunar og Stefánssjóð-
anna.
í heilabúum stjórnmálamann-
anna verður allur ríkissjóðshallinn
til. Áframhald hans og árlegur
vöxtur mun fyrr en síðar leiða til
atvinnuleysis peningaseðla okkar,
sem aftur þýðir kreppu og atvinnu-
leysi fólksins.
Þessi þróun er þegar hafin þeg-
ar bankar sitja uppi með milljarða
í verðtryggðum innistæðum, sem
þeir geta ekki lánað út á verð-
tryggðum kjörum. Þá eru keyrðir
upp vextir og gjöld á öllu öðru, sem
atvinnureksturinn getur ekki borið
til lengdar.
Auk þessa er bankakerfi íslend-
inga alltof dýrt, sem sést best á
því að bankastarfsmenn eru hér
hlutfallslega tvöfalt fleiri en í
Bandaríkjunum þó þeir velti mun
minna. Enda ijölgar opinberum
starfsmönnum um þijá á hveijum
40 klukkustundum og töluvert af
því hjá ríkisbönkunum.
Það er ekkert lögmál að allir
vextir skuli miðast við 8,1% vegna
krónísks hallareksturs ríkissjóðs
sem býður þetta í peninga fólks-
ins, sem á lífeyrissjóðina. Hallalaus
ríkissjóður þyrfti ekki lán og allir
vextir í landinu myndu þá geta
lækkað um 8,1%. Væru ríkisbréfa-
vextir 3% yfir verðbólgu myndu
allir vextir í landinu fylgja á eftir
og lækka um 5%.
Ríkið gerir sér sekt sína í raun-
inni ljósa, með því að taka upp
vaxtabótakerfið. Með því viður-
kennir það, að enginn getur borgað
þann ijármagnskostnað, sem það
hefur vakið upp með ríkisbréfa-
trippinu, sem er bein samkeppni
við atinnulífið og einstaklingana.
Húsbréfin
Frammi fyrir gjaldþroti gjafa-
stefnunnar í Byggingasjóði ríkisins
voru tekin upp húsbréfin, sem Al-
þýðuflokkurinn boðaði sem sitt
fagnaðarerindi, þó að það sé í raun-
inni aðeins nýtt form á fijálsri
skuldabréfasölu.
Svona bréf bera hins vegar ein-
hvern sósíaldemókratískan huliðs-
hjálm, sem er ríkisábyrgð og happ-
drættisvon. Kratar héldu því fram
að markaðurinn myndi trúa þessu
og kaupa þetta á pari.
Markaðurinn er auðvitað ekkert
vitlausari en venjulega og mat
þessi húsbréf því fljótlega eins og
önnur skuldabréf til langs tíma.
Tölvurnar reikna á augnabliki
verðmæti hvers bréfs útfrá ávöxt-
Halldór Jónsson
„Húsbréfakerfið hefur
þannig sýnt sig að vera
ekki sú lausn á hús-
næðismálum þjóðarinn-
ar, sem stefnt var að.
Það er lánað of mikið
til hverrar íbúðar og til
of stutts tíma. Það er
tímalengd lánsins frem-
ur en vextirnir sem
skipta sköpum."
unarkröfu markaðarins og tíma-
lengd. Húsbréfin eru ekkert öðru-
vísi.
Nú hafa verið gefin út húsbréf
í stórum skömmtum og var sér-
stökum viðskiptavökum falið að
tryggja sölugengi bréfanna. En
jafnhliða þessu þurfti ríkissjóður
að selja enn meira af bréfum sínum
og víxlum. Hann keppir því við
allt og alla um ljármagn lands-
manna. Vextir og afföll ijúka því
upp. Frá er skemmst að segja, að
húsbréfaafföll hafa nálgast 25%
með öllum kostnaði og ávöxtunar-
krafa hækkar nokkuð örugglega
enn meira með aukinni ríkisbréf-
aútgáfu sem yfirvofandi er.
Hinn endi markaðarins, fólkið
hefur hinsvegar við þetta að mestu
misst lystina á að kaupa ný hús á
byggingarkostnaðarverði. Til við-
bótar breyttu gildismati og aukinni
útþrá, hefur það beint sjónum sín-
um að gömlum húsum, sem fást
fyrir lægra verð.
En þeim fer fjölgandi sem sjá
að það er skynsamlegast í þessari
stöðu að raða sér á félagslega
kerfið, þar sem vextir eru niður-
greiddir beint af ríkisvaldinu og
lánstíminn nægur. Félagslega
íbúðakerfið er því það sem koma
skal segja kratar. Það sannar vax-
andi aðsókn'.
Byggingastarfsemi nýrra íbúða
á fijálsum markaði er því að mestu
að leggjast af. Hundruðir nýrra
íbúða seljast ekki.
Hvað skal gera?
Bent hefur verið á, að taka
megi upp ríkisábyrgð á fasteigna-
verðbréf beint vegna íbúðabygg-
inga í stað húsbréfanna. Þannig
gætu menn ráðið afföllum með
tímalengd, sem væri til hagsbóta
með auknum sveigjanleika bæði
lánstíma og gjalddaga. En þetta
nægir ekki eitt og sér.
1986 kerfið var í sjálfu sér nokk-
uð gott og gæti verið til framtíðar
ef vextir í því fylgdu markaðnum.
Þannig myndi Byggingasjóðurinn
vera varðveittur. Það er lánstíminn
sem skiptir meira máli en vextirnir.
Vaxtabótakerfi í gegnum skatt-
inn gæti þá, ásamt vissum for-
gangi, komið þeim til góða, sem
eru að byggja fyrstu íbúðir.
Endurreisn byggingalána til
Iangs tíma myndi geta hleypt nýju
lífi í Byggingasamvinnufélög til
dæmis. En þau eru nú flest að
leggja upp laupana. Þessi félög
hafa komið ungu fólki vel og hald-
Þórður H.
Hilmarsson for-
stjóri Globus hf.
„Reynsla okkar af
starfsmönnum,
sem stundað hafa
nám í Skrifstofu-
og ritaraskólanum,
sýnir að námið
hentar í alla staði
vel til hvers konar
-ritarastarfa og allra almennra skrifstofu-
starfa.
Sérstaklega hefur verið áberandi hversu
fljótt þessir starfsmenn hafa náð tökum
á nýju starfi og nýjum verkefnum."
Katrín Óladóttir
ráðningastjóri hjá Hagvangi
„Skrifstofu- og ritaraskólinn hefur
markvisst unnið að því að þjálfa
og leiðbeina þeim, sem áhuga
hafa á að gegna skrifstofustörf-
um. Atvinnurekendur hafa í aukn-
um mæli sýnt áhuga á að ráða
nýútskrifaða nemendur skólans til
almennra skrifstofustarfa. Er það
bæði þeirra mat og okkar, sem
vinnum við starfsmannaráðningar, að þeir, sem útskrif-
ast með góðan vitnisburð, séu vel undirbúnir til að tak-
ast á við svo fjölbreytt starf sem hið almenna skrifstofu-
starf er í dag."
Viltu auka atvinnumöguleika þína?
KVÖLDNÁMSKEIÐ
Skrifstofu- og ritaraskólans
Til að auðvelda þeim, sem stunda vinnu og hafaáhugaáað aukastarfsmögulcika sína, býður Skrif-
stofu- og ritaraskólinn kvöldnámskcið, þar sem hægt cr að Ijúka almcnna skrifstofunáminu á þremur
önnum í stað tveggja.
Kennsla hefst 16. september næstkomandi.
Ath! Kennsla í dagskóla hefst miðvikudaginn 11. september, fáein pláss laus.
Nánari upplýsingar í
símum 621066 og 10004.
SR
SKRIFSTOFU- OG
RITARASKÓUNN
Stjórnunarfélag
íslands
Skrifstofu- og ritaraskólinn er í eigu Stjórnunarfélags íslands. Skólinn er starfræktur i
Reykjavík, á Selfossi, í Vestmannaeyjum, í Keflavík, á ísafirði og á Egilsstöðum.
ið byggingakostnaði niðri með
staðreynslu. Dauði þeirra er því
spor aftur á bak.
Húsbréfakerfið hefur þannig
sýnt sig að vera ekki sú lausn á
húsnæðismálum þjóðarinnar, sem
stefnt var að. Það er lánað of mik-
ið til hverrar íbúðar og til of stutts
tíma. Það er tímalengd lánsins
fremur en vextirnir sem skipta
sköpum.
Áð því leyti væri 1986 kerfið
betra fyrir almenning með nauð-
synlegustu leiðréttingum. Hin
giórulausa útþensla félagslega
íbúðakerfisins, sem Byggingasjóð-
ur íjármagnar nú með 1% vöxtum
og 90% fjármögnun til 43 ára í
samkeppni við einkaframtakið á
8% húsbréfamarkaðnum með 25
ára lánstíma, nær ekki nokkurri
átt.
Hverskonar þjóðfélag er það eig-
inlega, sem býður eldri borgurum
sínum 43 ára lánstíma meðan unga
fólkið fær 25 ára lán og sjöfalda
vexti til viðbótar?
Þegar eru um 40% nýrra íbúða
nú byggðar í félagslega kerfinu,
sem þýðir að annarhver Islending-
ur telur sig þurfa aðstoð af þessu
tagi. Það er athyglisverð niður-
staða.
Hitt er þó öllu alvarlegra, að við
blasir að hin 60% fólksins munu
aldrei hafa efni á að greiða þetta
niður með sköttum sínum samtím-
is og hann er að byggja yfir sig á
okurvaxtastigi ríkissjóðs. Rikis-
sjóðshallinn mun því ekki geta
lækkað af þessum ástæðum.
Vissulega verður ávallt að finna
lausnir á húsnæðisvanda fólks í
félagslegum erfiðleikum. En út-
þensla félagslega íbúðakerfisins
má ekki verða til þess að fólk keppi
að því að verða sem tekjulægst,
eða að hjón skilji til þess að kom-
ast í forgangshópa þessa kerfis.
Ofurkapp stjórnmálamanna á
vinstri vængnum á ágæti og nauð-
syn hins félagslega íbúðakerfis
hefur nú haft þær afleiðingar, að r
sjálfseignarstefnan í húsnæðismál-
um, sem hefur verið bakbein hinn-
ar íslenzku vísitölufjölskyldu, er á
hröðu undanhaldi og verður brátt
aldauða ef ekkert verður að gert.
40% hlutfall félagslegra íbúða
staðfestir aðeins að íslendingar eru
greint fólk, sem kann að nýta sér
framboðin tækifæri. Það segir hins
vegar ekkert til um raunverulegan
hug landsmanna til húsnæðismála.
Það getur ekkert einkafyrirtæki
í byggingariðnaði keppt við þá
kommisara í Húsnæðisnefndunum,
sem áður nefndust stjórnir verka-
mannabústaða, sem nú byggja í
stórum stíl með ótakmai'kað fé
milli handa.
Húsnæðisnefndirnar senda bara
reikningana niður í Húsnæðis-
stofnun þar sem aðrir kommisarar
greiða hann út í hönd. Á meðan
hafa frjáls félög ungs fólks, eins
og t.d. Byggung, orðið að greiða
hæstu yfirdráttarvexti fyrir fram-
kvæmdalán sín og njóta engrar
opinberrar fyrirgreiðslu lengur.
Þetta er sósíalismi andskotans á
hástigi.
Niðurlag
Tökum upp því 1986 kerfið að
nýju, lánum 40-60% íbúðaverðs til
40 ára með vöxtum sem duga
sæmilega til viðhalds kerfisins.
Húsbréf eða fasteignabréf á mark-
aðsvöxtum geta svo verið viðbót
við þetta eftir því sem menn tre-
ysta sér til að taka mikil lán til
að byggja yfir sig. Að þessu fengnu
munum við geta ákvarðað þörfina
fyrir félagslegar íbúðir mun nánar
en við getum nú.
Við verðum að gera ungu fólki
kleift að trúa á framtíð sína í þessu
landi. Það gerist ekki nema við
sköpum því tækifæri til-þess að
hjálpa sér sjálft í stað þess að
gera það að kerfisdýrkendum svo-
nefndra félagslegra lausna, sem
þýða aldrei annað en það. eitt, að
einhver annar en notandinn skuli
greiða reikninginn.
Ilöfundur er verkfnrdmgur og
annnr af forstjórum
St oyp us t ö() varinimr hf.