Morgunblaðið - 06.09.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1991
Vangaveltur um kosningar á Bretlandi:
John Major segir
ríkisstjórn sína enn
hafa verk að vinna
London, Hong Kong. Reuter.
VANGAVELTUR um það að íhaldsstjórnin á Bretlandi myndi brátt
boða til kosninga fengu byr undir báða vængi þegar ákveðið var á
miðvikudag að lækka vexti til þess að bjarga breskum efnahag úr
þeim öldudal, sem hann hefur verið í. John Major, forsætisráðherra
Bretlands, sem staddur er í Hong Kong, vill hins vegar ekki tjá sig
um dagsetningu kosninga og segir ríkisstjórn sína „enn hafa verk
að vinna“. Ný Gallup-skoðanakönnun segir að íhaldsflokkurinn hafi
nú 4,5 prósentustiga forskot á Verkamannaflokkinn.
Breski seðlabankinn lækkaði út-
lánsvexti á peningum til annarra
banka niður í 10,5 prósent á mið-
vikudag. Það er túlkað sem merki
til viðskiptabanka um að lækka útl-
ánsvexti að sama skapi og þeir létu
ekki á sér standa.
Breska sterlingspundið hækkaði
á gjaldeyrismörkuðum vegna þess-
arar ráðstöfunar ríkisstjórnarinnar,
þótt hagfræðikenningar kveði á um
það að lækki land vexti leiði það til
þess að menn selji gjaideyri þess
lands og halli sér að gjaldmiðli lands
með hærri vexti.
Veðmangarar sögðu að líkur
íhaldsflokksins á sigri í kosningum
hefðu aukist við vaxtalækkunina og
sögðu þær vera átta á móti ellefu.
Efnahagslífíð tók afturkipp þegar
vextir voru hækkaðir í 15 prósent
1989. Vextir hafa hins vegar verið
lækkaðir jafnt og þétt frá því í októ-
ber á síðasta ári og á almenningur
því auðveldara með að verða sér úti
um fjármagn auk þess sem lægri
vextir af húsnæðislánum hafa
minnkað greiðslubyrði, svo dæmi sé
tekið. Gallup-stofnunin birti í gær
skoðanakönnun þar sem íhalds-
flokkurinn hafði fjögurra og hálfs
prósentustigs forskot á Verkamann-
aflokkinn. í skoðanakönnuninrii
kváðust 39,5 prósent aðspurðra
myndu kjósa íhaldsflokkinn ef þeg-
ar yrði gengið til kosninga, 35 pró-
sent kváðust fylgja Verkamanna-
flokknum að málum og 19,5 prósent
sögðust styðja fijálsa demókrata.
Þetta er önnur skoðanakönnunin í
þessari viku þar sem íhaldsflokkur-
inn hefur forskot á Verkamanna-
flokkinn. í Mori-skoðanakönnun,
sem birtist í fyrradag var forskotið
tvö prósentustig. í fyrri skoðana-
könnunum hefur Verkamannaflokk-
urinn allajafna haft sjö prósentu-
stiga forskot á íhaldsflokkinn.
Neil Kinnock, leiðtogi Verka-
mannaflokksins, kvaðst telja að
John Major forsætisráðherra væri
að búa sig undir kosningar 7. nóv-
ember og bætti við að það hentaði
sér ágætlega. Verkamannaflokkur-
inn og stuðningsmenn hans í stétt-
arfélögum segja að Major eigi eftir
að gjalda fyrir atvinnuleysið, sem
hefur fylgt í kjölfar kreppunnar á
Bretlandi, í kosningunum. Talið er
að 2,4 milljónir manna séu nú at-
vinnulausar á Bretlandi og er það
mesti ijöldi í þrjú ár.
Reuter
Frá fulltrúaþingi Sovétríkjanna í gær. Eftir hótanir Míkliaíls Gorbatsjovs og margar atrennur sam-
þykkti þingið að leggja sjálft sig niður og Sovétríkin í núverandi mynd.
Ályktun fulltrúaþings Sovétríkjanna:
Millibilsástand uns lýð-
veldin semja um samstarf
Mncl/vu Rantai*
Moskvu. Reuter.
Fulltrúaþing Sovétríkjanna samþykkti í gær að fella úr gildi
núverandi stjórnskipun Sovétríkjanna og setja þijár nýjar valda-
stofnanir á fót til bráðabirgða. Þar með hverfa Sovétríkin af sjón-
arsviðinu í núverandi mynd að minnsta kosti. Ekki er ljóst hvern-
ig nýr samstarfsvettvangur lýðveldanna, Samband fullvalda lýð-
velda eins og Sovétforsetinnn kýs að nefna hann, verður; sambands-
ríki, ríkjabandalag eða samveldi. Fulltrúaþingið samþykkti jafn-
framt viljayfirlýsingu um nýskipan samstarfs lýðveldanna þar sem
hvert þeirra ræður að hve miklu leyti það tekur þátt.
Tii að mæta mismunandi óskum
lýðveldanna um sjálfstæði er
stefnt að því að þau taki misjafn-
lega virkan þátt í hinu nýja sam-
bandsríki, það verði sem sagt lag-
skipt. Líklegt er talið að Rússland,
Hvíta-Rússland, Kazakhstan,
Túrkmenistan, Tadzhikistan, Úz-
bekistan og Kirgisistan myndi
kjarnann í sambandsríkinu þar
sem vamar- utanríkis- og efna-
hagsmál verði sameiginleg. Lík-
legt er að þessi lýðveldi hafi sam-
eiginlega stjómarskrá sem verði
þó að ýmsu leyti réttlægri en lög
lýðveldanna sjálfra.
Næst komi lýðveldi sem stefna
að stjómmálalegu sjálfstæði en
vilja þó náin tengsl við sambands-
ríkið. Þannig mætti sjá fyrir sér
að Armenía og Úkraína gerðu tví-
hiiða sáttmála við sambandsríkið
um sameiginleg vamar-, utanrík-
is- og viðskiptamál. Júríj Tsjerbak,
þingmaður frá Úkraínu, sagði í
gær að hann sæi fyrir sér að
Úkraínumenn gætu orðið reiðu-
búnir að taka þátt í ríkjabandalagi
sem sniðið yrði eftir Evrópubanda-
laginu. Hins vegar væri útilokað
að Úkraína gengist undir sameig-
inlega stjórnarskrá.
í þriðja lagi væru lýðveldi sem
einkum geta hugsað sér að taka
þátt í efnahags- og viðskiptasam-
starfí. Jafnvel er talið hugsanlegt
að öll fyrrverandi Sovétlýðveldin
fímmtán gætu bundist slíkum frí-
verslunarsamtökum.
í ályktun fulltrúaþingsins er
stefnt að því að gera sáttmála um
nýskipan Sovétríkjanna og nýja
stjórnarskrá á grundvelli hans.
Segir þar að valdaránið í Sovétríkj-
unum í ágústmánuði og sigur lýð-
ræðisaflanna hafí veitt sögulegt
tækifæri til að hraða endurnýjun
Sovétríkjanna. Til þess að afstýra
frekari gliðnun Sovétríkjanna er
lýst yfir að hafíst hafi millibils-
skeið sem nota eigi til að ijúka
samningsgerð um nýtt ríkjabanda-
lag sem reist verði á „frjálsri þátt-
töku lýðveldanna og hagsmunum
fólksins“.
Þangað til nýr sambandssátt-
máli tekur gildi munu þijár stofn-
anir fara með völd í Sovétríkjunum
Sovétríkin í 74 ár:
Kúgunartækin brugðust í rúss-
nesku byltinminni hinni síðari
Mnaliun Tho rinílt/ Tnlnnrnnli
Moskvu. The Daily Telegraph.
Sovétríkjanna verður minnst sem heimsveldis þar sem fór fram
ógnarlegasta tilraun mannkynsögunnar, tilraun til að setja í eina
deiglu hundruð þjóða og skapa nýja mannveru, homo sovietieus,
tilraun sem kostaði 50 milljónir manna lífið að mati Prövdu og
Izvestý'u og eru fórnarlömb stríðsins þá ekki meðtalin. í Sovétríkj-
unum kom hugmyndafræði kommúnismans í stað trúarbragða,
þegnunum var haldið í skefjum með ógnarstjórn sem hrundi þegar
helstu kúgunartækin, herinn og öryggislögreglan, megnuðu ekki
að bæla niður rússnesku byltinguna hina síðari.
Enginn hefði orðið meira hissa
en Vladímír Lenín hefði hann vitað
að Sovétríkin ættu eftir að stand-
ast tímans tönn í 74 ár. Stofnandi
Sovétríkjanna var þeirrar trúar að
ríki verkalýðsins myndi ekki lengi
standast árásir kapítalismans.
Hann treysti á að heimsbylting
myndi fylgja í kjölfar stofnunar
ríkis alþýðunnar. I öngþveitinu við
lok fyrri heimsstyijaidar virtust
Sovétrfkin í stakk búin til að leggja
heiminn undir sig. Ríkisstjórnir
hollar kommúnistum voru settar á
stofn í Ungveijalandi og víðar
1919 en héldu ekki velli. Þegar
ljóst var að byltingin breiddist ekki
út neyddust bolsévikkar til að ein-
skorða sig við heimalandið, gamla
rússneska heimsveldið sem teygði
sig frá Eystrasalti til Kyrrahafs.
Sovétríkin í núverandi mynd má
rekja aftur til ársins 1922. Flest
þau ríki sem öðlast höfðu sjálf-
stæði frá keisaraveldinu voru aftur
komin undir eina stjórn. í stað
Rússlands kom Samband sovéskra
sósíalískra lýðvelda. „Sovét“ þýðir
ráð á rússnesku og var eitt af slag-
orðum byltingarinnar. Undir dæ-
malausri ógnarstjórn Stalíns fengu
lýðveldin á sig mynd ríkis þótt
engin völd fylgdu, t.d. gátu þau
haft eigin utanríkisráðherra.
Á fjórða áratugnum þegar þjóð-
ernishyggja fór ljósum logum um
Evrópu bundu margir sem voru
vonsviknir með gömlu skipanina í
álfunni vonir sínar við Sovétríkin
og hugmyndafræði þeirra. Þeim
sem sáu það sem duldist bak við
pótemkín-tjöldin, fátæktina og
ógnina, snerist þó fljótt hugur.
Andstætt við önnur heimsveldi
jókst ekki dýrðin þegar nær dró
hjarta þess, Moskvu. Lífsgæðin
virtust mun meiri í Georgíu og
Eystrasaltsríkjunum þar sem ítök
flokksins voru minni.
Það tók flokkinn sem kenndi sig
við sósíalisma tvær til þijár kyn-
slóðir með hamslausri harðstjórn
að ala upp ósjálfstæði í þegnunum.
í stað þjóðerniskenndar kom so-
vésk dýrkun á Lenín og afrekum
sósíalismans. Flokkurinn og kenn-
ing hans hélt ríkinu saman og
þegar hann brast hrundi ríkið.
Það var úr þessum sama flokki
sem upp reis leiðtogi sem sá að
inniviðir ríkisins voru fúnir, Míkha-
íl Gorbatsjov. Hann innleiddi
glasnost og perestrojku, leyfði
frelsun Austur-Evrópu en átti að
sögn nánustu aðstoðarmanna þátt
í að leiða yfir sig valdarán harðlín-
umanna. Er hann sneri aftur til
Moskvu eftir gagnbyltingu hafði
hann enn ekki áttað sig á breyttum
aðstæðum, sagðist enn trúa á sós-
íalismann. Nokkrum dögum síðar
hafði flokkurinn verið bannaður,
KGB stokkað upp og nú stendur
hann yfir moldum ríkisins sem
ekki var hægt að endurnýja.
auk forsetans „til þess að tryggja
friðsamlega og stöðuga þróun í
átt til lýðræðislegs og borgaralegs
þjóðfélags," eins og segir í ályktun
fulltrúaþingsins í gær. Þingið mun
starfa í tveimur deildum. í lýðveld-
isráðinu verða sendinefndir frá
lýðveldunum og verða 20-52 full-
trúar í hverri nefnd. Hvert lýð-
veldi mun þó einungþ hafa eitt
atkvæði. í sambandsráðinu verða
þingmenn, valdir úr Æðsta ráðinu,
sem var nokkurs konar smækkuð
mynd fulltrúaþingsins sem lagt
var niður í gær.
Ríkisráðið fer með fram-
kvæmdavaldið og verða ákvarðan-
ir þess æðri samþykktum þings-
ins. Þar eru forseti Sovétríkjanna,
Míkhaíl Gorbatsjov, og leiðtogar
lýðveldanna. Ráðið fer með ut-
anríkismál, vamarmál, löggæslu
og öryggismál. Ríkisráðið mun
sjálft ákveða hvort ákvarðanir
þess verða teknar samhjóða eða
með einföldum meirihluta.
í efnahagsnefnd, sem leysir
núverandi ríkisstjórn Sovétríkj-
anna af hólmi, munu sitja fulltrúar
lýðveldanna og er hennar hlutverk
að samræma efnahags- og félags-
mál og sjá um daglega stjórn efna-
hagsmála eins og það er orðað.
Gorbatsjov mun tilnefna formann
nefndarinnar sem er háður sam-
þykki ríkisráðsins. Nefndinni er
falið að gera sáttmála um efna-
hagsbandalag sem verði opið að
því leyti að lýðveldi geti gerst aðil-
ar án þess að undirrita sambands-
sáttmálann.
að þessar bráðabirgðastofnanir
þurfi ekki að vera lengur við lýði
en í nokkra mánuði á meðan samn-
ingsgerð um nýtt ríkjasamband
stendur yfir. Þó kynnu t.d. deilur
um landamæri að verða óþægur
ljár í þúfu. Einungis ríkir sátt um
þrenn landamæri milli Sovétlýð-
velda og alls eru landamæradeilur
milli lýðvelda og héraða innan
Sovétríkjanna 75 talsins.
Um þau fimm lýðveldi (Eist-
land, Lettland, Litháen, Georgíu
og Moldovu) sem að svo stöddu
hyggjast ekki taka þátt í nýju ríkj-
asambandi segir í ályktun fulltrúa-
þingsins að sjálfstæði þeirra sé
bundið því skilyrði að þau hefji
viðræður við Sovétríkin til að leysa
fjölda mála sem tengjast sam-
bandssiitum.