Morgunblaðið - 17.09.1991, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. SEPTEMBER 1991
Meðferð Ávöxtunarmálsins hafin í sakadómi:
Pétur Björnsson rengir
ekki tölur og framsetn-
ingu sakargifta í ákæru
YFIRHEYRSLUR hófust í Ávöxtunarmálinu í sakadómi Reykjavíkur í
gær, með þvi að Pétur Björnsson, fyrrverandi mcðeigandi Ávöxtunar
sf. og verðbréfamiðlari, var yfirheyrður um efni ákærunnar sem tekur
til meintra brota á lögum um sparisjóði, viðskiptabanka, verðbréfamiðl-
un, bókhald, hlutafélög, verðlag samkeppnishömlur og óréttmæta við-
skiptahætti og almcnnum hegningarlögum. Þau brot sem Pétri, ýmist
einum eða með öðrum ákæru, Ármanni Reynissyni, Reyni Ragnarssyni
og Hrafni Bachmann, eru gefin að sök varða hundruð milljón króna
hagsmuni og í yfirheryslunum véfengdi hann ekki þá útreikninga sem
settir eru fram í ákærunni, kvaðst telja tölur réttar enda teknar úr
bókhaldi félagsins og sagðist í svari við einni spurningu ekki hafa les-
ið ákæruna með það fyrir augum að véfengja hana. Pétur neitaði ásök-
unum um að óeðlilega hefði verið staðið að reikningsskilum Ávöxtunar
sf og Verðbréfasjóðs Ávöxtunar hf og sagði meðal annars að niður-
staða skipta í þrotabúi Ávöxtunar sf - þar sem eignir reyndust, að
sögn Atla Gíslasonar hrl, sækjanda málsins, 10-35 milljónir króna en
ekki 139 milljónir króna eins og greint var frá í reikningsskilum -
skýrðist meðal annars af þeirri keðjuverkun gjaldþrota sem orðið hefði
í tengslum við það að Ávöxtun komst í þrot. Pétur játaði að hafa til-
kynnt hlutafélagaskrá um 11,1 milljón króna innorgun hlutafjár í Brauð-
gerð Suðurnesja þegar ekkert hlutafé hafði verið innborgað og að
hafa selt, í ógáti, lausafé sem Kjötmiðstöðin hafði á kaupleigu.
í ákærunni er þeim Pétri og Ár-
manni gefið að sök að hafa sameigin-
lega afiað félaginu fjár frá stofnun
1983 til 16. desember 1986 með þvi
að taka við fé frá almenningi til
ávöxtunar með útlánum og geymslu.
Hafí innlánin í september 1986 num-
ið ekki undir 55 milljóum króna og
með þessari starfsemi hafi verið brot-
ið gegn lögum um sparisjóði og við-
skiptabanka. í september 1986 hafi
Pétri verið veitt leyfí til verðbréfam-
iðlunar en Ávöxtun hafí áfram verið
rekin í óbreyttu formi og eftir það
og til ágústmánaðar 1988 er starf-
semin stöðvaðist, hafí verið gerðir
til viðbótar 201 ávöxtunarsamningur„
um 49 milljónir króna án þess að
þeir hafí uppfyllt þær skyldur verð-
bréfamiðlara að halda þessu fé ásamt
kröfum sem kaupa átti fyrir hvern
einstakan viðskiptamann á sér-
greindum reikningum heldur hafí
þeir haft féð allt í einum sjóði.
Mótnmælir ekki útreikningi í
ákæru
Við árslok hafi innlagnir á ólögleg-
um ávöxtunarsamningum numið
81,5 milljónum króna. Pétur mót-
mælti ekki þessari tölu fremur en
öðrum útreikningum eða orðalagi í
ákærunni en sagðist ekki hafa talið
ávöxtunarsamningana ólöglega auk
þess sem það hefði betur þjónað
hagsmunum smærri viðskiptavina og
komið í veg fyri mismunun að ávaxta
féð í stærri sjóði þar annars hefði
veltuhraði á reikningi þeirra minnk-
að. I þessum kafla ákærunnar eru
þeir Ármann Reynisson einnig taldir
hafa lokkað almening með blekking-
um til viðskipta við fyrirtæki sín með
auglýsingum á árinu 1987 og til 1.
september 1988, þar sem ávöxtun
ávöxtunarbréfa Verðbréfasjóða
Ávöxtunar sé kynnt með heilu eða
broti úr prósenti og gengi þeirra sem
fjórum aukastöfum, sem gefíð hafi
viðskiptamönnum ranglega til kynna
að nákvæmir og traustir útreikning-
ar byggju að baki. Sama gildi um
ávöxtunarsamninga þar sem lofað
hafí verið 12-15% raunávöxtun þegar
ákærðu hafí ekki getað dulist að við
það loforð gætu þeir ekki staðið.
Atli Gíslason sækjandi spurði Pétur
ítarlega út í hvaða útreikningar
hefðu legið að baki auglýstu gengi
ávöxtunarbréfanna en Pétur neitaði
að hafa lokkað almenning til við-
skipta með blekkingum. Auglýst
hefði verið sú ávöxtun og það gengi
sem þeir hefðu talið sig geta staðið
við. Sækjandinn vísaði í samþykktir
verðbréfasjóðsins um að reikna ætti
út stöðu sjóðsins og gengi bréfanna
daglega til að fá fram daglegar upp-
lýsingar um nettóstöðu sjóðanna.
Pétur Björnsson sagði að gengi hefði
verið ákveðið daglega. Þótt ekki hefði
verið farið að ákveðum samþykkt-
anna hefði vérið unnið eftir aðferð
sem miðað hefði í sömu átt. Tölur i
auglýsingunum hefðu byggst á út-
reikningum á bókaðri innistæðu í
sjóðum félagsins en ekki uppgjöri á
raunvirði eigna og skulda. Þótt ná-
kvæmt bókhald hefði ekki legið fyrir
á hverjum tíma hefði hann ekki þurft
á því að halda til að vita hve mikið
af kröfum sjóðurinn ætti.
Ekkert mat lagt á tryggingar
Spurt var út í hvemig háttað hefði
verið mati á kröfum og tryggingum
að baki þeim. Pétur Björnsson sagði
að gert hefði verið ráð fyrir að allar
kröfur yrðu greiddar og ekkert sjálf-
stætt mat hefði nokkru sinni verið
gert á raunvirði þeirra og greiðslu-
getu skuldara. Sækjandi spurði hvort
viðskiptavinir hefðu ekki mátt ætla
að farið yrði eftir samþykktum sjóðs-
ins við útreikning á genginu og sagð-
ist Pétur þá ekki telja að viðskipta-
vinir hefðu mikið verið með sam-
þykktir félagsins fyrir augunum.
Hann játaði því hins vegar að sam-
þykktir félagsins hefðu verið látnar
liggja frammi á skrifstofum Ávöxt-
unar til að viðskiptavinir gætu kynnt
sér þær. Þá sagði Pétur aðspurður
að samþykkt stjórnar sjóðsins um
mótum fastra starfsreglna til að
meta verðmæti eigna í samráði við
löggiltan endurskoðanda félagsins
hefði ekki verið framkvæmd.
Sækjandi rakti að 19. ágúst 1988,
eíftir að mál rekstur Ávöxtunar komst
í hámæli, hefði Pétur gert ávöxtunar-
samning við einstakling og lofað
honum 18% ársávöxtun umfram
verðbólgu og spurði hvort honum
hefði ekki mátt vera ljóst ef hann
hefði kannað kröfueign Ávöxtunar
og skoðað stöðu trygginga að hann
væri að lofa upp í ermina á sér.
Pétur sagði að það kynni að vera að
á þeim tíma hefði mátt komast á
þeirri niðurstöðu en hins vegar hefði
þarna verið unnið að breytingum í
því skyni að treysta stöðuna.
Eignir 10 - 35 millj. en ekki 139
millj.
í 2. kafla ákærunnar eru Pétur,
Ármann Reynisson og Reynir Ragn-
arsson löggiltur endurskoðandi
ákærðir fyrir hvemig þeir höguðu
reikningsskilum fyrir Ávöxtun sf
árið 1987. Þeim er gefíð að sök að
hafa rangfært ársreikning Ávöstun-
ar sf, sem var áritaður af endurskoð-
andanum með því að ofmeta tekjur
og eignir og leyna skuldastöðu Pét-
urs og Ármanns og skyldra og ná-
kominna aðila við félagið. Þá er
ákært fyrir óreiðu í bókhaldi ásamt
skorti á afsternmíngum. Þannig séu
heildareignir tiifærðar á 139,2 millj-
ónir en að áliti skiptastjóra sé verð-
mæti þeirra áætlað 35 milljónir að
því gefni að 25 milljón króna riftun-
armál við skilanefnd Verðbréfasjóðs
Ávöxtunar vinnist í Hæstarétti.
Reikningasskilin hafí verið til þess
falin að villa um fyrir Bankaeftirliti
Seðlabanka og viðskiptamönnum fé-
Iagsins og almenningi. Rakin eru
dæmi um samtals 65,9 milljón króna
ofmat eigna félagsins í kröfum á
fyrirtæki og einstaklinga sem þá
voru eða urðu skömmu síðar gjald-
þrota. Um er að ræða meðal annars
Kjötmiuðstöðina, Hjört Níelsen hf og
Hughönnun hf, sem Ármann og Pét-
ur áttu að stærstum hluta, en tvö
þau fyrstnefndu fengu rekstrarfé frá
Ávöxtun inn á opinn viðskiptareikn-
ing án þessa að tiyggingar væru
settar jafnóðum.
Pétur Björnsson kvaðst ekki fall-
ast á að hafa rangfært ársreikning
Ávöxtunar af ásetningi en miðað við
það sem síðar hefði komið í ljos
mætti ef til vill segja að tekjur og
eignir hefðu reynst ofmetnar.
Ársreikningurinn var fyrst og
fremst skattframtal
Atli Gíslason, sérlegur sækjandi í
málinu, sagði að í samþykktum fé-
lagsins væri kveðið á um hvernig
standa skyldi að gerð reikningsskila
og spurði hvort Pétur teldi að reikn-
ingsskil ársins 1987 hefðu verið í
samræmi við samþykktir félagsins.
Pétur kvaðst gera ráð fyrir því og
sagði að ársreikningur Ávöxtunar
hefði fyrst og fremst verið skatt-
framtal, gert til að senda skattstof-
unni. Sækjandi spurði hvort það rétt-
lætti minni nákvæmni við gerð árs-
reikningsins og hvort ef til vill hefði
verið gerður annar óopinber árs-
reikningur. Pétur neitaði því og sagði
að í ársreikningnum hefðu átt að
felast nákvæm reikningsskil.
Sækjandinn sagði að í ársreikning-
inum hefðu vextir verið reiknaðir á
allar kröfur, án nokkurrar athugunar
á þeim tryggingum sem að baki
stæðu enda hefði svo farið að stærst-
ur hluti þeirra hefði tapast. Pétur
sagði að ákveðið hefði að reikna vexti
á allar kröfur fyrirtækisins og hefði
ekki verið talin þörf á að beita við
það sérstakri varfærni. Þá hefðu all-
ar skuldir borið vexti.
Sækjandi sagði að með þessum
vaxtareikningi hefði staða fyrirtæk-
isins verið bætt um 26 milljónir króna
og komið í veg fyrir að niðurstaðan
yrði 30,7 milljón króna tap, en Pétur
neitaði að það hefði verið tilgangur-
inn. Sækjandi sagði af þessum 26
milljónum væru 12 beinlínis ofreikn-
aðar vegna klaufalegrar villu. Gagn-
rýni á ársreikninginn svaraði Pétur
sagði að Ávöxtun hefði verið sam-
eignarfélag sem ætlað hefði verið
að standa undir öllum skuldbinding-
um. Hins vegar væri erfitt þegar
fyrir lægi hver niðurstaðan hefði
orðið að standa gegn þeim sem segðu
að sjá hefði mátt þetta og hitt fyrir.
Þannig vildi hann ekki gera athuga-
semdir við þau atriði ákærunnar þar
sem segði að eignir væru ofmetnar
enda byggðist það á niðurstöðu sem
fengin væri eftir á, þegar allt það
sem í kringum Ávöxtun var hefði
verið hrunið til grunna.
Gjaldþrota aðilar fengu
fyrirgreiðslu
Sækjandi spurði hvort eigendur
Ávöxtunar hefðu keypt Lögbirting-
arblaðið og lesið tilkynningar um
gjaldþrot. Tilefni spurningarinnar
væri að meðal þeirra sem Avöxtun
hefði keypt af hæpnar kröfur væru
kaupsýslumenn sem orðið hefðu
marggjaldþrota og’að í ársreikningi
hefði meðal annars verið talin með
í ósundurliðuðum lista yfir útistand-
andi eignir 365 þúsund króna krafa
á fyrirtæki sem þá hafði verið í skipt-
ameðferð í tvö ár.
Opinberir aðilar báðu aldrei
um viðbótarupplýsingar
Sækjandi spurði Pétur hvort hann
teldi að utanaðkomandi aðili gæti
glöggvað sig á eignastöðu félagsins
með því að lesa ársreikninginn, sem
verið hefði markleysa ein. Pétur
sagði að reikningurinn hefði ekki
verið ætlaður utanaðkomandi. Hins
vegar hefði hann verið sendur banka-
Morgunblaðið/Þorkell
Atli Gíslason hrl., sækjandi Ávöxtunarmálsins, gengur í dómsal í gær.
eftirliti og skattstofu og þeim aðilum
hefðu verið allar viðbótarupplýsingar
heimilar en aldrei hefði verið kallað
eftir slíku.
Pétur Björnsson sagðist aðspurður
telja að farið hefði að halla undan
fæti hjá Ávöxtun þegar komið var
fram á árið 1988 er ljóst hefði orðið
að væntingar sem gerðar hefðu verið
til íjarfestinga stæðust ekki, einkum
vegna hruns a'fasteignamarkaði. Þá
hefði verið farið að huga að breyting-
um og farið hefði verið í fyrirtækja-
reksfur, svo sem með Ragnarsbakarí
og Kjötmiðstöðina í því skyni að
bæta stöðu þeirra og selja með hagn-
aði.
40% eigna óinnheimtanlegar
kröfur
Um ársreikning Verðbréfasjóðs
Ávöxtunar hf árið 1987 er ákært
fyrir stórfellt ofmat tekna _og eigna
og leynd yfír skuldastöðu Ármanns,
Péturs og tendra aðila við sjóðinn. Á
efnahagsreikningi eru eignir taldar
um 253 milljónir króna en að áliti
skilanefndar eru 110,5 milljónir óinn-
heimanlegar kröfur. Ekki hafí verið
gætt viðurkenndra reikningsskilaað-
ferða og reikningsskiin hafí verið til
þess fallin að villa um fyrir Banka-
eftrliti, viðskiptamönnum og almenn-
ingi. Ymsar stærstu kröfur hafi lítt
eða ekki verið tiyggðar og skuldar-
arnir í veikri fjárhagstöðu enda brátt
gjaldþrota og því segir í ákæru að
hafi borið brýna nauðsyn til að meta
verðmæti krafnanna einstaklings-
bundið en það hafí ekki verið gert
heldur talið nægja að leggja til hlið-
ar til afskrifta allt of lágar ijárhæðir.
Pétur Bjömsson kvaðst telja að
ársreikningurinn hefði verð samvisk-
usamlega gerður og hann mótmælti
því að nokkru hefði verið leynt. Hins
vegar kvaðst hann ekki gagnrýna
talnastærðir í ákæru og kvaðst að-
spurður lítt þekkja til þess hvort brot-
ið hefði verð gegn bókhalds- eða hlut-
afélagalögum. Sækjandi sagði að í
samþykktum félagsins væri óheimilt
að lána meira til eins aðila en 5%
sjóðsins og spurði hvort frávik þau
sem til voru frá því hefðu verið gerð
með samþykki stjórnar sjóðsins. Pét-
ur sagði svo ekki vera og sagði einn-
ig að stjórn sjóðsins hefði aldrei veitt
heimild til að fyrirtæki í eigu hans
eins og Kjötmiðstöðin fengju lán á
opinn viðskiptareikning.
Sækjandi vitnaði til bréfs Reynis
Ragnarssonar löggilts endurskoð-
anda til Ávöxtunar þar sem hann
hefði sagt að viðskipti Ávöxtunar við
Kjötmiðstöðina væru innlánsstarf-
semi sem bryti gegn lögum og spurði
hvers vegna þessari lánastarfsemi
hefði verið haldið áfram eftir að þar
var ljóst. Pétur sagði að þetta hefði
ekki verið útlán rétt væri að ræða
um heldur fyrirgreiðsla, svo sem
kröfukaup. Hins vegar hefðu kröfur
ekki skilað sér á móti eins og til stóð.
Pétur sagði að engin vinna hefði við
gerð reikningsskilanna verið lögð í
að meta sjálfstætt raunvirði krafna
heldur hefðu þær verið færðar ti!
eignar úr bókhaldi. Hann hefði talið
að kröfumar mynu inheimtast að
fullu þótt það kynni að kosta fyrir-
höfn og vinnu í einhveijum tilvikum.
7,2 milljónir týndar
Sigurður G. Guðjónsson hrl, veij-
andi Reynis Ragnarssonar, vakti at-
hygli Péturs á að skuld íslenskra
matvæla í Hafnarfirði, sem Pétur
átti 20% í, sem í ársreikningi sjóðsins
verið talin 9,7 milljónir, hefði reynst
2,5 milljónir króna. Pétur sagðist
engar skýringar hafa á mismuninum.
Iðnaðarbankinn hefði innheimt
skuldina og greiðslan verið lögð á
ákveðinn hlaupareikning þar sem
skráður hefði verið á nafn Péturs.
Hann kvaðst enga skýringu hafa á
hvers vegna þessar 7,2 milljónir
hefðu ekki komið fram í bókhaldi
sjóðsins en sagði að peningarnir
hefðu ekki mnnið til sín persónulega.
Nánar er fjallað um fyrrgreindar
9,7 milljónir í einum kafla ákærunn-
ar sem beinist að því hvernig Pétur
einn hafí hagnýtt sér og fyrirtækjum
sínum fé úr verðbréfasjóðum Ávöxt-
unar en hann er talinn hafa notað
verulegan hluta af fjármunum sjóð-
anna í eigin þágu eða í þágu fyrir-
tækja sem hann átti hlut í. Þannig
hafi hann valdið þeim sem keypt
höfðu hlutdeildarbréf í sjóðunum
fjártjóni eða verulegri hættu á slíku
tjóni. Spurningu um hvort hann hefði
eitthvað við framsetningu ákærunn-
ar að athuga sagðist Pétur jörnsson
ekki hafa lesið ákæruna með það
fyrir augum að véfengja það sem
þar stæði.
Fyrrgreind 9,7 milljóna skuld var
í skilmálalausum peningalánum á
opnum viðskiptareikningi auk þess
sem keyptir höfðu verið reikningar
Islenskra matvæla á þriðja aðila.
Pétur sagðist ekki muna til að stjórn
sjóðsins hefði veitt sér formlega
heimild til þessara viðskipta. Hann
var spurður hvers vegna hann hefði
ekki tekið tryggingar frá íslenskum
matvælum og sagði að sjálfur hefði
hann haft vitneskju um stöðu is-
ienskra matvæla og því vitað hver
staða þess var. Hann hefði aldrei
lánað óskyldum aðila þessa fjárhæð
án þess að taka tryggingar.
Álls er Pétur í þessum kafla ákær-
unnar talinn hafa ráðstaðað 17,1
milljónum króna af fé verðbréfa-
sjóðsins til eigin fyrirtækja og til að
greiða fyrir persónuleg hlutafjárkaup
í fyrirtækjum.
Meðferð málsins verður haldið
áfram í dag þegar Ármann Reynis-
son meðeigandi Péturs að Ávöxtun,
verður yfírheyrður. Dómsformaður í
Ávöxtunarmálinu er Pétur Guðgeirs-
son sakadómari en meðdómendur
hans eru löggiltu endurskoðendurnir
Sigurður Stefánsson og Sigurður
Pálsson. Veijandi Péturs Björnsonar
er Skarphéðinn Þórisson hrl; veijandi
Ármanns er Hilmar Ingimundarson
hrl; veijandi Reynis Ragnarssonar
er Sigurður G. Guðjónsson hrl og
veijandi Hrafns Bachnann, sem á
aðild að einum kafla ákærunnar, er
Jón Magnússon hrl.