Morgunblaðið - 17.09.1991, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. SEPTEMBER 1991
Friðarsáttmáli í Suður-Afríku:
Vonast til að blóð-
baði linni í landinu
Soweto, Jóhannesarborg. Reuter.
ÁTÖK í sjálfstjórnarhéruðum blökkumanna í Suður-Afríku lágu að
mestu niðri um helgina og í gær, eftir að ríkissljórnin og blökkumanna-
samtök skrifuðu undir friðarsáttmála á laugardag. Vonast menn til
að brátt linni blóðbaðinu í landinu. Vikuna áður en sáttmálinn var
undirritaður skarst oft í odda á milli blökkumanna og alls létust 145
manns í átökum. Aðfaranótt gærdagsins létust sjö manns.
Reuter
Stuðningsmaður Zviads Gamsakhurdia, forseta Georgíu, dansar fyrir utan þinghúsið í höfuðborginni
Tbilisi á sunnudag. Þar fór fram sérstakur fundur þingsins sem m.a. gerði allar sovéskar eigur í landinu
upptækar.
Kirkjunnar menn og háttsettir
menn í viðskiptalífinu áttu mestan
þátt í því að koma á fundi leiðtoga
Afríska þjóðarráðsins, Inkatha frels-
isflokks Zúlúmanna og forystumenn
ríkisstjórnarinnar, þar sem friðar-
sáttmálinn var undirritaður. Sátt-
málinn kveður á um að stofnaðar
verði fimm nefndir þar sem fulltrúar
allra aðila eiga sæti. Nefndimar eiga
að hafa eftirlit með því að friður
verði haldinn og ef átök verða munu
þær stilla til friðar.
Þrátt fyrir að ekki hafi verið mik-
ið um átök á milli blökkumanna eft-
ir að sáttmálinn var undirritaður,
vöruðu leiðtogarnir við of mikilli
bjartsýni. „Við gerum okkur engar
Georgía:
Þúsundir manna krefjast af-
sagnar Gamsakhurdia forseta
grillur um að sáttmálinn sé töfra-
sproti," sagði Nelson Mandela, for-
seti Afríska þjóðarráðsins. „Und-
irskriftir okkar einar og sér munu
ekki varpa ljósi á veg friðarins."
Afríska þjóðarráðið og önnur
blökkumannasamtök hliðholl því
beindu þeim tilmælum til íbúa sjálf-
stjórnarhéraða blökkumanna að
halda sig innandyra í gær og í dag
til að mótmæla ofbeldi. Ekki var
farið eftir þessum tilmælum og lífið
gekk sinn vanagang á flestum stöð-
um. Nóg var að gera hjá almennings-
vögnum og lestum og flest fyrirtæki
voru opin. Talsmaður Afríska þjóð-
arráðsins sagði í gær að of snemmt
væri að meta hversu vel heppnaðar
aðgerðirnar væru, en leiðtogar
flestra annarra blökkumannasam-
taka sögðu að þær leiddu aðeins til
sundrungar. „Reynslan sýnir að slík-
ar aðgerðir sundra fremur en sam-
eina, og þeir sem ekki hlíta kallinu
verða útskúfaðir,“ sagði Khulu Sibi-
ya, ritsjóri blökkumannablaðsins
Ci ty Press.
Georgíumenn vilja aðild að Sameinuðu þjóðunum
Tbilisi. Reuter, Daily Telegraph.
MEIRA EN tíu þúsund andstæðingar Zviads Gamsakhurdia, forseta
Georgíu, söfnuðust saman á Lýðveldistorginu í höfuðborginni Tbilisi
í gær og kröfðust afsagnar forsetans. Nær tuttugu sljórnarandstöðu-
flokkar stóðu að mótmælunum og fyrrverandi forsætisráðherra lands-
ins, Tengis Sigua, sem Gamsakhurdia rak í síðasta mánuði, ávarpaði
fundinn. Hann sagði forsetann bera ábyrgð á glæpsamlegum verkum,
„hann var meira að segja í sambandi við valdaránsmennina".
Sigua, sem verið hefur verið í stæðingar forsetans héldu fund sinn
felum að undanförnu af ótta við
handtöku, sagði að færi forsetinn
frá yrði hægt að koma fljótlega á
umbótum í landbúnaði, einkavæð-
ingu og tryggja mannréttindi sem
Gamsakhurdia er sakaður um að
bijóta.
Óstyrkir þjóðvarðliðar, vopnaðir
skammbyssum og vélbyssum, stóðu
umhverfis forsætisráðherrann fyrr-
verandi en reyndu ekki að stöðva
hann. Gamsakhurdia er einmitt sak-
aður um að beita varðliðunum gegn
andstæðingum sínum. Á meðan and-
Koivisto af-
þakkar laun
Helsinki. Frá Lars Lundsten, frétta-
ritara Morgunblaðsins.
MAUNO Koivisto, forseti
Finnlands, tilkynnti á föstu-
daginn að hann hygðist af-
þakka 10.000 mörk (u.þ.b.
140.000 ÍSK) af þeim hátt í
40.000 mörkum sem finnska
ríkið borgar forsetanum í
skattfrjálsa þóknun á mánuði.
Koivisto segist ætla að skila
fénu hjá ríkisféhirði á hverjum
mánuði næstu tvö ár til þess að
sýna samstöðu með þeim sem
verða að bera hitann og þungann
af þeirri efnahagskreppu sem nú
stendur yfir í Finnlandi. Tilkynn-
ing forsetans kom þegar hann
fór af ríkisráðsfundi þar sem
fjárlagafrumvarp næsta árs var
afgreitt til þjóðþingsins.
I ijárlagafrumvarpi sínu gerir
ríkisstjórnin ráð fyrir verulegum
niðurskurði í félagsmálum, enda
hefur hún verið harkalega gagn-
rýnd og hafa menn haldið þeirri
skoðun fram að nú væri reynt
að leggja velferðarþjóðfélagið í
rúst. Hyggst stjórnin spara hátt
í 10 milljarða finnskra marka
(140 milljarða ísl.króna) með því
að breyta lögum sem kveða á
um félagslegt öryggi lands-
manna.
voru þúsundir stuðningsmanna hans
á öðrum fundi, í grennd við skrifstof-
ur forsetans, og var búist við því
að hann ávarpaði fólkið.
Gamsakhurdia er ákafur sjálf-
stæðis- og þjóðernissinnni og barðist
gegn yfirvöldum kommúnista ára-
tugum saman áður en hann var kjör-
inn forseti með miklum meirihluta
atkvæða fyrr á þessu ári. Hann hef-
ur þótt beita vafasömum aðferðum
gegn andstæðingum sínum, látið
fangelsa suma þeirra. Einnig er
hann sakaður um að bijóta mann-
réttindi þjóðabrota í landinu, einkum
Osseta og Abkhaza, er vilja aukna
sjálfsstjórn eða vera áfram hluti af
Rússlandi en Georgíumenn hafna
öllu slíku tali.
Leiðtogi andstöðuflokksins Þjóð-
fylkingarinnar, Nodar Natadze,
sagði á útifundinum að Gamsakhur-
dia hefði glatað siðferðislegum rétti
sínum til að stjórna er hann lét ör-
yggislögreglu bijóta á bak aftur
mótmælaaðgerðir í Tbilisi fyrir tveim
vikum. Síðan hafa verið dagleg mót-
mæli í borginni og allmargir stuðn-
ingsmenn forsetans hafa snúist gegn
honum. Stúdentar hafa verið fram-
arlega í flokki mótmælenda og í síð-
ustu viku ákvað ríkisstjórnin að
fresta skólahaldi af ótta við óeirðir.
Þingmenn kommúnista, 64 að
tölu, hafa flestir verið reknir af þingi
landsins og flokkurinn bannaður. Á
sunnudag gengu 40 þingmenn,
þ. á m. nokkrir stuðningsmenn for-
setans, -úr salnum til að mótmæla
því að sljórnvöld neituðu að láta
Sjónvarpa beint frá umræðum þar
sem búist var við umræðum um tak-
mörkun á völdum Gamsakhurdia og
jafnvel áfsögn hans. Forsetinn hvatti
þá til að standa með sér í barát-
tunni gegn afskiptum „þriðja aðila"
af málefnum landsins og er talið að
hann hafi átt við Sovétstjórnina.
Almenningur hliðhollur
forsetanum
Sovéskir og rússneskir ráðamenn
hafa mótmælt afstöðu Georgíu-
manna til krafna þjóðabrotanna.
Talsmaður hóps þingmanna, sem
annars hefur stutt forsetann, sagði
að hann væri leiksoppur eigin ráð-
gjafa sem væru að svíkja hann; þjóð-
in yrði að fá að vita sannleikann.
Þingið samþykkti að þjóðnýta allar
sovéskar eignir í landinu og lýsti
sovéskt herlið í landinu hernmámslið
sem flytja bæri á brott. Georgíu-
menn hafa lýst yfir fullu sjálfstæði
og sótt um aðild að Sameinuðu þjóð-
unum.
Að sögn fréttamanna á staðnum
virðist Gamsakhurdia njóta fylgis
mikils meirihluta fólks í höfuðborg-
inni. Sjóhvarpið sýndi í gær allar
þingumræður sunnudagsins og var
iitið á þá ákvörðun sem merki um
sáttahug forsetans en um 100 frétta-
menn, sem verið hafa í mótmæla-
verkfalti vegna ritskoðunarstefnu
yfirvalda, héldu þó áfram aðgerðum.
Aquino stefn-
ir þjóðinni
gegn þinginu
Washington, Manilla. Reuter.
CORAZON Aquino, forseti
Filippseyja, sagðist í gær vongóð
um að þjóðaratkvæðagreiðsla
færi fram um framlengingu
samnings við Bandaríkjmenn um
afnot af flotastöðinni við Subic-
flóa. Hún sagðist þess fullviss að
þjóðin mundi snupra öldungdeild
þingsins og samþykkja áfram-
haldandi veru bandariskra her-
sveita á Filippseyjum.
Öldungadeildin hafnaði fram-
lengingu herstöðvasamningsins í
gær með aðeins eins atkvæðis mun,
12-1-1. Aquino áagði þingið ekki
hafa breýtt í samræmi við vilja
fólksins. „Mikill meirihluti þjóðar-
innar vill endumýja samninginn um
afhot af flotastöðinni við Subic-
flóa,“ sagði forsetinn í samtali við
bandarísku sjónvarpsstöðina NBC.
Brundtland um EES-samninginn:
Andstöðuflokkar leysi þing-
menn undan flokksaganum
ÞÁ VERÐA aðrir að taka við ábyrgðinni,“ var svarið þegar norska
blaðið Aftenposten spurði Gro Harlem Brundtland forsætisráðherra
hvað hún myndi gera ef samningurinn um Evrópska efnahagssvæð-
ið (EES) næði ekki tilskildum meirihluta, þrem fjórðu atkvæða, á
Stórþinginu. Tveir flokkar, Miðflokkurinn og Sósíalíski vinstriflokk-
urinn (SV), sem lagt hafa áherslu á andstöðuna við aðild landsins
að Evrópubandalaginu og EES, unnu mikinn sigur í þingkosningun-
um fyrir skömmu. Forsætisráðherrann hvetur forystu þeirra beggja
til að leysa þingmenn sína undan flokksaga og leyfa þeim sem það
vilja að styðja EES-samninginn.
Norski forsætisráðherrann seg-
ist fullviss um að lausn finnist í
EES-viðræðunum. „Ég tel að æ
fleiri skilji nauðsyn þess að við
náum saman. Það tjón sem varð
mánuðina júní-ágúst mun ekki
skipta neinu máli þegar lögð verður
áhersla á að finna viðunandi lausn.“
Aðspurð vildi hún ekki skýra nánar
hvað hún ætti við með orðinu „við-
unandi".
Brundtland segist vita að margir
liðsmanna SV og Miðflokksins séu
hlynntir EES þótt þeir séu andvíg-
ir aðild Noregs að sjálfu Evópu-
bandalaginu. Hún segir greinilegt
að mörgum kjósendum hafí ekki
verið ljóst að aðeins tveir raunhæf-
ir möguleikar séu í stöðunni fyrir
Norðmenn þegar rætt sé um Evr-
ópumálin. Annaðhvort aðild að
væntanlegu EES eða landið sæki
um aðild að EB.
Tómt mál sé að
tala um víðtæk-
ari fríverslunar-
samning lands-
ins við EB sem
nothæfa lausn.
Yrði farin sú leið
myndu lands-
menn verða að
sætta sig við að
áðlaga sig Evr-
ópubandalaginu
án þess að hafa nokkur áhrif á
framtíðarstefnuna í samskiptum
Evrópuríkja. Ráðherrann telur
brýnt að norsk fyrirtæki verði ekki
útilokuð frá mörkuðum og segir
að svo geti farið verði reynt að
láta nýjan, tvíhliða samning um
fríverslun duga. Einnig verði ráða-
menn í atvinnulífi að vita hvert
Brundtland
stefni því að ella geti þeir ekki
mótað framtíðarstefnuna. Hún spá-
ir því að áður en langt verði liðið
á vorið 1992, er atkvæðagreiðsla
fer væntanlega fram á þingi um
EES, muni hefjast umræður innan
flokkanna áðurnefndu um málið og
þá muni samstaðan þar á bæ rofna.
Brundtland segir að Norðmenn
hafi aldrei verið í sérlega góðri
samningsaðstöðu í EES-viðræðun-
um en hinar þjóðimar 18 á væntan-
legu efnahagssvæði skilji væntan-
lega betur afstöðu Norðmanna í
sjávarútvegsmálunum en fyrr,
tíminn að undanförnu hafi verið
notaður til að útskýra málin fyrir
þeim. Hún staðhæfír að úrslit kosn-
inganna muni engin áhrif hafa á
framhald viðræðnanna um EES-
samninginn.