Morgunblaðið - 17.09.1991, Qupperneq 30

30
MORGUNBLÁÐIÐ ÞRlÐJUDAGUR 17. SEPTEMBER 1991
1961 H3Hi/i:>lTtl.')8 .71 hUOA«I JUHflri______________
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. SEPTEMBER 1991
31

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Arvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpá(sson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Ríkisstjórn Carls-
sons fallin
Borgaraflokkunum í Svíþjóð
tókst að að fella stjórn
Ingvars Carlssons, leiðtoga jafn-
aðarmanna, í þingkosningum
síðastliðinn sunnudag. Þeim
mistókst hins vegar að ná þeim
þingmeirihluta, sem hugur
þeirra stóð til. Niðurstöður kosn-
inganna sýna ótvíræða hægri
sveiflu, en hún var ekki jafn
afgerandi og björtustu vonir
borgaraflokkanna stóðu til.
Flokkur jafnaðarmanna og
Vinstri flokkurinn tapa báðir
fylgi. Hægri flokkurinn og
Kristilegir demókratar styrkja á
hinn bóginn stöðu sína. Niður-
staðan er engu að síður sú að
hvorki hægri né vinstri blokkin
í sænskum stjórnmálum háfa
hreinan þingmeirihluta að leiks-
lokum. Höfuðástæða þessa er
umdeilt framboð, „Nýtt lýð-
ræði“, sem sakað hefur verið
um lýðskrum, og bæði hægri og
vinstri flokkar lýstu ósamstarfs-
hæft fyrir kosningarnar. Það
situr nú uppi-ineð 25 þingmenn
og hugsanlega „oddastöðu“ að
kosningum loknum. Græningjar
misstu hins vegar öll þingsæti
sín, 20 talsins.
Jafnaðarmannaflokkurinn
fékk óumdeildan skell í kosning-
unum síðast liðinn sunnudag.
Það hefur ekki gerzt eftir stríð
— og reyndar ekki frá árinu
1928 talið — að flokkur jafnað-
armanna hafi farið niður fyrir
40% kjörfylgi í Svíþjóð. „Ég
myndi ekki segja að það væri
stjórnarskrárbrot að jafnaðar-
menn fái undir 40% atkvæða en
það liggur við,“ sagði Olof Pett-
erson, prófessor í stjórnmála-
fræðum við Uppsalaháskóla á
dögunum. Þessi orð, í gamni
töluð, lýsa engu að síður þeirri
yfirburðastöðu, sem Jafnaðar-
mannaflokkurinn hefur haft í
sænskum stjómmálum. Flokk-
urinn hefur lengst af farið með
stjórnartaumana í Svíþjóð, ef frá
eru talin árin 1976-1982, þegar
borgaraflokkarnir sátu í ríkis-
stjórn.
Að þessu sinni fékk Jafnaðar-
mannaflokkurinn aðeins 38,2%
kjörfylgi (43,2% 1988) og 138
þingmenn í stað 156 áður. Kjör-
fylgi Vinstri flokksins (áður
Kommúnista) rýrnaði úr 5,8% í
4,5% og þingmannatala hans úr
21 þingmanni í 16. Jafnaðar-
menn og Vinstri hafa samtals
154 þingsæti af 349. Vinstri
blokkina skortir því töluvert á
hreinan þingmeirihluta.
Hægri flokkurinn hlaut 18,3%
kjörfylgi árið 1988. Hann styrk-
ir stöðu sína nú, fær 22,1% at-
kvæða og 80 þingmenn í stað
66 áður. Kristilegir demókratar,
sem ekki áttu þingmenn á liðnu
kjörtímabili, vinna og vel á, fá
7,2% kjörfylgi í stað 2,9% 1988,
og 26 þingmenn. Það veikir á
hinn bóginn stöðu hægri blokk-
arinnar að bæði Þjóðarflokkur-
inn og Miðflokkurinn tapa kjör-
fýlgi. Þjóðarflokkurinn fékk
9,2% atkvæða í stað 12,2% 1988
og 33 þingmenn í stað 44 áður.
Miðflokkurinn fékk 8,6% at-
kvæða í stað 11,3% áður og 31
þingmann í stað 42 áður. Hægri
blokkin, þ.e. Hægri flokkurinn,
Þjóðarflokkurinn, Miðflokkurinn
og Kristilegir, hefur samtals 170
þingmenn. Hana skortir því
herzlumuninn að því marki sínu
að vinna hreinan þingmeirihluta.
Ástæða þess að hallað hefur
undan fæti hjá sænskum krötum
er efalítið maVgþætt. Stefna
þeirra hefur þótt nokkuð hvikul
næstliðin ár. Árið 1988 börðust
þeir gegn aðild_ Svía að Evrópu-
bandalaginu. Árið 1991 sækir
ríkisstjórn þeirra um slíka aðild.
Árið 1988 lofaði flokkurinn að
loka kjarnorkuverum í Svíþjóð.
Skömmu síðar var mörkuð sú
stefna að treysta áfram á kjarn-
orku sem ódýran orkugjafa.
Þeir hafa staðið fyrir viðamikl-
um skattkerfísbreytingum, sem
voru á margan hátt réttlætan-
legar, en bitnuðu að hluta til á
hefðbundnum kjósendahópi
þeirra. Bryddað hefur á atvinnu-
leysi, sem er nýjung hjá Svíum.
Þá hefur hrun sósíalismans í
Sovétríkjunum og Austur-Evr-
ópu haft óbein áhrif og gefið
fijálslyndum sjónarmiðum byr
undir báða vængi. Carl Bildt,
formaður Hægri flokksins,
beindi t.d. þeirri spurningu til
kjósenda: „Áf hveiju eigum við
að fara að auka sósíalisma í
Svíþjóð á sama tíma og menn
eru að afnema hann alls staðar
annarsstaðar?“ En trúlega er
meginástæða fylgistaps jafnað-
armanna sú að sænskur almenn-
ingur treystir borgaraflokkun-
um betur til að bæta efnahags-
ástandið í landinu.
Það eru vissulega eftirtektar-
verð tíðindi að ríkisstjórn Ing-
vars Carlsson, leiðtoga sænskra
jafnaðarmanna, er fallin. Of
snemmt er að spá um hvers
konar landsstjórn tekur við í
Svíþjóð. Trúlegt er að Carl Bildt,
formanni Hægri flokksins (Hóf-
sama sameiningarflokksins)
verði falin stjórnarmyndun en á
þessu stigi málsins ómögulegt
að segja til um hver niðurstaðan
verður.
KOSNINGAR I SVIÞJOÐ
Ingvar Carlsson formaður
jafnaðarmannaflokksins:
Óvíst hvort bíða þurfi í
þrjú ár eftir kosningum
ÓSIGUR Jafnaðarmannaflokksins í sænsku þingkosningunum á sunnu-
dag var afdráttarlaus. Flokkurinn sem hefur stjórnað Svíþjóð nánast
samfleytt síðustu sex áratugi, ef frá eru skilin árin 1976-1982, er enn
stærsti flokkur Svíþjóðar, hlaut 37,6% atkvæða, en allt frá árinu 1928
hefur flokkurinn ekki fengið færri en 40% atkvæða. Ingvar Carlsson,
formaður Jafnaðarmannaflokksins, reyndi að klóra í bakkann á kosn-
inganóttinni og sagði flokkinn hafa unnið kosningabaráttuna. Þá hefðu
jafnaðarmenn unnið upp fylgistap sitt í skoðanakönnunum að verulegu
leyti en fyrr á árinu mældist fylgi þeirra undir 30%. „Stundum verður
jafnvel flokkur jafnaðarmanna að fara í stjórnarandstöðu," sagði Carls-
Jafnaðarmenn höfðu allt fram á
síðustu stundu bundið vonir við að
kjósendur myndu þegar á reyndi
kjósa „öryggið“ og tryggja að þeir
héldu sínum hlut. Frammistaða
Monu Sahlin, vinnumálaráðherra, í
sjónvarpsumræðum á föstudags-
kvöld, jók einnig trú þeirra á að
„Sahlin-áhrifm“ myndu snúa taflinu
við. Sú varð hins vegar ekki raunin.
Ingvar Carlsson sagði að nú væri
það hlutverk Carls Bildts, sem væri
sigurvegari kosninganna, að axla
ábyrgð og mynda starfhæfa ríkis-
stjóm. I stuttri ræðu á kosningavöku
jafnaðarmanna sagði formaður
flokksins að hann væri ekki viss um
að menn yrðu að bíða í þijú ár þang-
að til hægt yrði að breyta þessum
úrslitum í nýjum kosningum. Flokk-
urinn og verkalýðshreyfingin yrðu
að vera reiðubúin að geta hafið kosn-
ingabaráttu með skömmum fyrir-
vara.
Framkvæmdastjóri flokksins, Bo
Tyresson, sagði einnig, í viðtali við
blaðamenn, að ekki væri hægt að
útiloka kosningar innan eins árs.
Carlsson sagði strax á sunnudags-
kvöld að ekki væru lengur þinglegar
forsendur fyrir því að ríkisstjóm
hans sæti lengur og á mánudags-
morgun hélt hann á fund forseta
sænska þingsins og afhenti honum
beiðni sína um lausn frá embætti.
Margir af forystumönnum flokks-
ins, þar á meðal nokkrir ráðherrar,
hafa ítrekað að þeir telji ekki ástæðu
til að Ingvar Carlsson segi einnig
af sér sem formaður flokksins.
Urslit sænsku
þingkosninganna

Fjöldi þingmanna
v80
34
31
26
21,9%
-----------V”
Hægri flokkarnir fá samtals
171 þingmann en 175 þarf til
að mynda meirihlutastjórn
16
25
£
3,4%
IJVWÝ l#l®
c
‘S 4,5%

6,7%
S
+3,6%
+4,1%
-2,9%
-3,0%
Heimild.' Sænska utanrikisráðuneytið.
Óvanjlegar breytingar gætu oröið þar sem endanlegar niðurstöður liggja ekki fýrir.
-2,1%
-1,3%
-5,6%
Carl Bildt formaður Hægriflokksins:
Borgaraleg stjórn eftir
sögulegt tap vinstrimanna
CARL Bildt,
flokksins,
var
formanni Hægri-
ákaft fagnað er
Nýtt lýðræði veldur óvissu
TRÚÐAR sænsku kosningabaráttunnar, þeir Ian Wachtmeister og Bert
Karlsson, fögnuðu ákaft og skutu upp flugeldum eftir að ljóst var að
flokkur þeirra Nýtt lýðræði næði inn á sænska þingið. Það voru hins
vegar ekki margir stjórnmálamenn sem fögnuðu með þeim. Flestir hörm-
uðu að Nýtt lýðræði hefði náð slíkum árangri og þegar þeir Wachtmeist-
er og Karlsson mættu í upptökusal sænska sjónvarpsins til að taka þátt
í umræðum um úrslitin yfirgáfu formenn Þjóðarflokksins og Miðflokks-
ins salinn.
Nýtt lýðræði, flokkurinn sem eng-
inn annar flokkur vill eiga nokkuð
samstarf við og oft er sakaður um
lýðskrum og borinn saman við Fram-
faraflokk Carls Hagens í Noregi, fékk
atkvæði 6,7% sænskra kjósenda. Ekki
verður hægt að mynda borgaralega
stjórn gegn vilja þingmanna hans en
Nýtt lýðræði er hins vegar að mörgu
leyti óskrifað blað. Framboðslistar
flokksins voru búnir til í miklum flýti
og ekkert er vitað um hvemig þing-
menn hans eiga eftir að taka afstöðu
til málefna.
í kosningabaráttunni voru það
Wachtmeister og Karlsson einvörð-
ungu sem voru áberandi. Þúsundir
manna mættu á kosningafundi þeirra
- fyrst og fremst skemmtunarinnar
vegna. Tvímenningarnir reyttu af sér
brandara samhliða því sem þeir skýrðu
fólki frá því hvernig þeir vildu leysa
vanda Svíþjóðar og hlóðu upp tómum
bjórkössum. Þeir sögðust vilja ódýrari
mat og lægri skatta.
Vinsældir þeirra hafa fyrst og
fremst verið túlkaðar sem afleiðing
almennrar óánægju með stjórnmála-
menn. Þrátt fyrir óvægnar árásir ann-
arra stjórnmálamanna og fjölmiðla
hafa þeir haldið fylgi sínu síðustu vik-
ur. Samkvæmt könnun sem gerð var
meðal fólks á kjörstað af SIFO-stofn-
uninni fyrir sænska sjónvarpið voru
það fyrst og fremst óánægðir kjósend-
ur Jafnaðarmannafiokksins og Hægri-
flokksins sem greiddu „greifanum og
þjóni hans“, eins og þeir Wachtmeist-
er og Karlsson hafa oft verið
kallaðir, atkvæði.
hann talaði á kosningavöku
flokks síns á Ariadne-hótelinu í
Stokkhólmi eftir að fyrstu áreið-
anlegu kosningatölurnar höfðu
birst í sjónvarpi. Bildt lagði
áherslu á að Hægriflokkurinn
hefði náð næst bestu kosningu í
sögu flokksins og að vinstrimenn
hefðu aldrei haft eins veika stöðu
á sænska þinginu. „Þetta er sögu-
legt tap,“ sagði Bildt. Hægri-
flokkurinn fékk 21,9% atkvæða
en var með 18,3% í síðustu kosn-
ingum. í mörgum sveitarfélögum
vann flokkurinn mjög stóra sigra
og fékk til dæmis fleiri atkvæði
en jafnaðarmenn í höfuðborginni
Stokkhólmi.
Formaður Hægriflokksins sagðist
telja víst að mynduð yrði borgaraleg
ríkisstjórn þó að á því yrðu viss
vandkvæði. Staðan í þinginu væri
mjög flókin en ferlið yrði að hafa
sinn gang. Lagði hann áherslu á
að borgaraflokkamir yrðu að axla
Sænsk blöð um úrslitin:
Krafa um ný viðhorf til grundvallaratriða
SÆNSK dagblöð fjölluðu um kosningaúrslitin í gær, hver skilaboð
kjósenda hefðu verið, einnig helstu möguleika á samsteypustjóm.
Dagens Nyheter taldi ljóst að fylgistap jafnaðarmanna væri afdrifa-
ríkara en ósigur þeirra 1976 er borgaraflokkarnir mynduðu sljórn.
I kosningunum þá hefði helsta deiluefnið verið Rjarnorkuverin og
framtíð þeirra og þar að auki hefði Miðflokkurinn verið sterkastur
borgaraflokkanna en hann stæði næst jafnaðarmöunum af borgara-
flokkunum. Blað jafnaðarmanna, Aftonbladet, taldi tíðarandann í
heiminum og slæmt efnahagsástand valda erfiðleikum jafnaðar-
manna. Baráttumál Hægriflokksins hafi verið að koma jafnaðar-
mönnum frá og það hafi tekist. Nú verði Carl Bildt, leiðtogi hægri-
manna, að standa við stóra orðin og sanna að hann sé fær um eitt-
hvað annað en klofningsstarfsemi og árásarstefnu.
„Umskiptin núna eru af öðru
tagi en fyrir fimmtán árum,“ segir
Dagens Nyheter í forystugrein.
„Borgaraflokkamir hafa sigrað eft-
ir kosningabaráttu sem snerist um
hefðbundin ágreiningsmál hægri-
og vinstriflokka; skatta, velferðar-
þjóðfélagið, sjóðasósíalismann
[áætlun jafnaðarmanna um að nota
digra sjóði verkalýðshreyfingarinn-
ar til að kaupa hlutafé í fyrirtækj-
um], lífeyrismál, hlutverk ríkis-
valdsins o.s. frv. Úrslitin gefa til
kynna ákveðna ósk almennings,
ósk um nýja stefnu í helstu ágrein-
ingsefnum." Blaðið segir að þau
öfl í flokki jafnaðarmanna sem
barist þafi fýrir nútímalegri stefnu
muni nú fá aukinn byr í seglin.
Ingvar Carlsson hafí á hinn bóginn
staðið sig vel í erfiðri baráttu, hafi
forðast yfírboð og því geti flokkur-
inn staðið vel að vígi í umræðunni
á næstunni. Blaðið álítur að þar
sem Bengt Westerberg, leiðtogi
Þjóðarflokksins, hafi fyrirfram vís-
að á bug öllu samstarfi við Nýtt
lýðræði, sé mikilvægt að mynduð
verði minnihlutastjórn borgar-
flokka sem reyni að fá stuðning
jafnaðarmanna í a.m.k. sumum
málum. Það skipti meira máli en
hvaða flokkar verði í stjórninni.
Expressen segir að stund sann-
leikans hafi runnið upp fyrir jafnað-
armenn, er reynt hafi að notast við
gömul og slitin slagorð. Þeir hljóti
nú að skilja að þriðja leiðin svo-
nefnda, milli „hálfs sósíalisma" og
markaðsbúskapar, sé ófær. Eftir
ósigurinn 1976 hafi flokkurinn og
verkalýðshreyfingin litið á ástandið
sem undantekningu frá reglunni,
tilviljunarkennda „truflun" á eðli-
legum gangi sænsks samfélags. -
Kosningarnar nú hafi verið sögu-
legar, ef til vill sé tími hinnar miklu
óreiðu í sænskum stjórnmálum
hafínn. „Var það þetta sem kjós-
endur vildu’“ spyr blaðið. í annarri
forystugrein þess er eindregið
mælt með þriggja flokka stjórn
hægrimanna, Þjóðarflokksins og
Kristilegra. Með því að taka Kristi-
lega með í stjórnina sé hægt að
hindra að stjórnin fái of hörkulegt
hægra yfirbragð.
I forystugrein Svenska Dagblad-
et segir að enginn jafnaðarmaður
telji lengur mögulegt að endur-
skapa hina sterku stöðu flokksins
er hann hafði í nær hálfa öld. Líta
megi á niðurstöðuna að þessu sinni
sem inngöngu smáflokkanna á
vettvang sænskra stjórnmála en
einnig megi tala um hægrisveiflu.
Samvinna Þjóðarflokksins og
hægrimanna hafi haft að markmiði
að færa þungamiðjuna í stjórnmál-
unum nær stefnu þessara flokka
en kjósendur hafi ákveðið að ganga
mun lengra til hægri. „Möguleikinn
á meirihlutastjórn er augljós,“ seg-
ir blaðið. „Nú er til reiðu meiri-
hluti flokka sem andvígir eru
sósíalisma, mun öflugri meirihluti
en sá sósíalistameirihluti sem jafn-
aðarmenn hafa stutt sig við.“
Svenska Dagbladet segir gömlu
flokkana hafa reynt að sverta Nýtt
lýðræði í kosningabaráttunni í von
um að geta haldið flokknum utan
þings. Nú sé ljóst að Westerberg
og Bildt eigi að mynda minnihluta-
stjóm sem byggi á sameiginlegri
stefnuskrá flokkanna fyrir kosn-
ingamar. „Vandinn er ekki hvemig
slíkri stjórn gengur að stjórna held-
ur hvernig jafnaðarmönnum geng-
ur að gegna hlutverki stjórnarand-
stöðu.“
ábyrgð sameiginlega.
Það var ekki eins glatt yfir kosn-
ingavöku Þjóðarflokksins en hann
fékk 9,2%. Bengt Westerberg, for-
maður flokksins, segist hins vegar
vera sæmilega ánægður, að hans
mati hafi flokkurinn komið stefnu
sinni vel á framfæri við kjósendur.
„Ég var vonsviknari yfír kosn-
ingaúrslitunum 1988,“ sagði West-
erberg.
Hann segir flokk sinn hafa tekið
ákveðna áhættu með því að spyrða
sig saman við Hægriflokkinn fyrir
kosningar en flokkarnir lögðu fyrir
nokkru fram sameiginlega stefnu-
skrá í efnahagsmálum undir heitinu
„Nýtt upphaf fyrir Svíþjóð“. „En
ef menn ætla að vinna saman í rílris-
stjórn eftir kosningar verða menn
að leggja drög að því fyrir kosning-
ar,“ sagði formaður Þjóðarflokks-
ins.
Enn daufara var andrúmsloftið
hjá Miðflokknum. Flokkurinn fékk
8,4% atkvæða en hafði 11,3% í síð-
ustu kosningum. Er þetta mesti
ósigur sem flokkurinn hefur beðið
síðan á þriðja áratugnum og þegar
em farnar að heyrast raddir um að
formanninum Olof Johansson beri
að segja af sér. Raunar var jafnvel
um tíma óvíst hvort honum tækist
að halda þingsæti sínu.
Flokkurinn hafði fyrir kosningar
einsett sér að taka þátt í ríkisstjórn
með hinum borgaraflokkunum
þremur en nú er óvíst hvort af því
verði. Eftir að kosningaúrslitin lágu
fyrir sagði Johansson að nú væri
það þeirra sem hefðu unnið sigúr í
kosningunum að mynda ríkisstjórn.
Einungis ef „þjóðarheill“ væri í húfi
myndi Miðflokkurinn eiga aðild að
ríkisstjórn. I ræðu á kosningavök-
unni sagði hann að mjög erfitt
myndi reynast að stjórna landinu
eftir kosningar vegna þess í hversu
afdráttarlausa hópa menn hefðu
skipst.
Einn stærsti sigurvegari kosning-
anna er Alf Svensson og flokkur
hans, Kristilegi demókrataflokkur-
inn. Hann náði 7,0% atkvæð'a og
kom þar með mönnum inn á þing
í fyrsta skipti þótt að flokkurinn
hafi tekið þátt í kosningunum síðan
1964. Raunar hefur Svensson setið
eitt kjörtígiabil á þingi en það var
vegna kosningabandalags sem
kristilegir höfðu gert við Miðflokk-
inn. „Ótrúlegt," sagði Svensson um
úrslitin. Það eina sem skyggði á
sigurinn væri hve mörg atkvæði
Nýtt lýðræði hefði fengið. Af því
hefði hann miklar áhyggjur.
Stefnt að samstarfi Islands og Litháen í mennta-
og menningarmálum:
Litháar sýna íslenska
skólakerfinu áhuga
- segir Olafur G. Einarsson menntamálaráðherra
ISLAND og Litháen stefna að samstarfi á sem flestum sviðum
mennta- og menningarmála. Þetta var niðurstaða viðræðna Ólafs
G. Einarssonar menntamálaráðherra og Darius Kuolys mennta-
málaráðherra Litháen í Vilnius, höfuðborg landsins, á laugardag
þar sem Ólafur var í opinberri heimsókn. Lithár hafa sérstakan
áhuga á íslenska skólakerfinu og segir Ólafur að þeim verði sendar
um það allar þær upplýsingar sem þeir óska. Ólafur ræddi einnig
við menntamálaráðherra Lettlands í Riga um möguleika á menn-
ingarsamskiptum Islands og Lettlands.
„Við ætlum okkur að taka upp
samstarf á sviði menningarmála á
sem flestum sviðum, það er ótví-
ræður áhugi á því í Litháen og efa
ekki að sami áhugi sé hér heima,“
sagði Ólafur G. Einarsson en hann
kom á sunnudag úr opinberri heim-
sókn til Litháen. Með honum í för
var Kristinn Hallsson deildarsér-
fræðingur í lista- og safnadeild
menntamálaráðuneytisins.
Ólafur átti ýtarlegar viðræður
við Darius Kuolys menntamálaráð-
herra Litháen. „Við ræddum fram
og aftur um möguleika á samskipt-
um landanna á sviði mennta- og
menningarmála. Þeim er mjög
áfram um að fá upplýsingar varð-
andi skólakerfið, sem þeir bæði
vilja og þurfa að breyta, vegna
þess að það fellur ekki að þeirra
óskum að vera áfram í sovéska
kerfinu. Við munum að sjálfsögðu
verða við því.
Við ræddum einnig um sam-
skipti á sviði menningarmála, með-
al annars um möguleika á að senda
listamenn til þeirra og þeir til okk-
ar. Lithár, og raunar allar Eystra-
saltsþjóðimar, eiga það sameigin-
legt með okkur að þar er mjög rík
sönghefð; þeir eiga til dæmis afar
góða kóra,“ sagði Ólafur.
Að fundi þeirra Ólafs og Kuolys
loknum var haldinn blaðamanna-
fundur, sem Ólafur sagði að hefði
verið mjög fjölmennur. „Það var
mjög greinilegt hve sérstakan hug
íbúar landsins bera almennt til ís-
lands. Það kom vel fram á þessum
blaðamannafundi sem var mjög
langur og þar komu fram fjölmarg-
ar spurningar. Mér var sagt um
kvöldið, að fundurinn hefði verið
mjög fyrirferðarmikill í fréttum
útvarps og sjónvarps,“ sagði Ólaf-
ur.
Á laugardagskvöld var opnuð
alþjóðleg hátíð strengjakvartetta í
Vilnius með leik Reykjavíkurkvart-
ettsins og Ólafur flutti ávarp við
það tækifæri. Hann sagði, að leik-
ur Reykjavíkurkvartettsins hefði
fengið frábærar viðtökur, og aftur
hefði komið greinilega fram sá
hugur sem menn báru tii íslands.
Þegar Ólafur var spurður hvort
honum virtist Litháum og hinum
Eystrasaltsríkjunum hafí tekist að
viðhalda menningarlegu sjálfstæði
sínu eftir innlimun þeirra í Sovét-
ríkin, svaraði hann að enginn vafi
léki á að nú þegar þau hefðu feng-
ið sjálfstæði væri að vakna feiki-
legur áhugi fyrir að koma einkenn-
um sínum til skila.
„Þett er til dæmis mjög áber-
andi í borg eins og Vilnius þar sem
Ólafnr G. Einarsson
eru yfir 30 kirkjur en aðeins fjórar
þeirra fengu að vera opnar á tíma-
bili kommúnistastjórnarinnar. Nú
er verið að opna hinar hverja af
annari og það er mjög greinilegt
að trúin er mjög rík í fari þjóðar-
innar. Þetta er allt að vakna að
nýju.“
Ólafur sagði að lokum, að sér
hefði fundist afar lærdómsríkt og
áhrifamikið að heimsækja þing-
húsið í Vilnius, en þar standa enn
öll götuvígin, sem reist voru í ján-
úar þegar yfírvpfandi var árás so-
véska hersins. Ólafur sagði að allt
þinghúsið væri umgirt miklum
steinblokkúm og teppum úr
steypustyrktarjárni, sandpokar
væru bak við gluggarúður á fyrstu
hæðinni og vírnet fyrir öllum
gluggum til að hindra að hægt
væri að skjóta þar inn táragas-
sprengjum.
Sovéskum sendiráðsmanni vísað úr landi í Svíþjóð:
— ——
Notaði Island sem stökkpall
til frekari frama innan KGB
I VIÐTALI við Morgunblaðið, sem birtist þann 20. nóvember á
síðasta ári, greinir Oleg Gordíjevskíj, fyrrum foringi í sovésku
leyniþjónustunni (KGB), frá starfsemi hennar á íslandi. Hann minn-
ist m.a. á Igor Leonídovítsj Níkíforov, fyrrum yfirmann KGB á
Islandi og síðar í Svíþjóð, sem vísað var úr landi í Svíþjóð á dögun-
um. Gordíjevskíj sagði að Níkíforov væri bráðvel gefinn maður
sem náði svo miklum árangri á íslandi að þegar hann sneri til
Moskvu var hann gerður að næst æðsta yfirmanni þeirrar deildar
leyniþjónustunnar sem sá m.a. um Norðurlöndin.
Nfkíforov er sakaður um víð-
tækar njósnir í Svíþjóð og að hafa
ráðið uppljóstrara til starfa að
sögn Svenska Dagbladet. Níkí-
forov er nú rúmlega fimmtugur
að aldri og hann kom fyrst til
starfa á íslandi árið 1979. Hann
var skráður annar sendiráðsritari
og blaðafulltrúi á lista íslenska
utanríkisráðuneytisins árið 1980,
en fyrsti sendiráðsritari 1981-
1983. Árið 1984 er hann skráður
sem sendiráðunautur. Að sögn
Gordíjevskíjs var hann yfirmaður
KGB hér á landi árin 1981-1984.
Níkíforov kom aftur til íslands
í föruneyti Míkhaíls Gorbatsjovs
Sovétleiðtoga þegar leiðtogafund-
urinn var haldin i Reykjavík í októ-
ber 1986.
Árið 1987 kom Níkíforov til
starfa í sovéska sendiráðinu í
Stokkhólmi en þá var Borís Pank-
ín, núverandi utanríkisráðherra
Sovétríkjanna, sendiherra í Sví-
þjóð. Þetta gerðist þrátt fyrir áköf
andmæli sænsku öryggislögregl-
unnar. Það var Sten Andersson
utanríkisráðherra sem tók þá
ákvörðun að ganga þvert á ráð-
leggingar hennar. Að sögn
Svenska Dagbladet vissi Anders-
son að Níkíforov væri útsendari
KGB. Áður hafði honum verið
neitað um vegabréfsáritun til
Ástralíu þar sem hann átti að
starfa við sovéska sendiráðið. Að
sögn Svenska Dagbladet var Níkí-
forov stöðvarstjóri KGB í Stokk-
hólmi.
Gordíjevskíj deildi herbergi með
fyrrum yfirmanni KGB á Islandi
og forvera Níkíforovs, Jevgeníj
Gergel, í Moskvu 1981. Þar fékk
hann mikið af upplýsingum um
starfsemi KGB hér á landi. Hann
sagði að Gergel hefði verið lúsið-
inn, en ekki jafn skarpur og Níkí-
forov. Þess má geta að Gergel var
starfandi yfírmaður KGB í Stokk-
hólmi árin 1969-1979. „Stað-
reyndin er sú að allir KGB-foringj-
ígor Níkíforov
ar á íslandi voru færir í sínu starfí.
Ég veit ekki hvernig á því stend-
ur, líkast til vegna þess hve að-
stæður voru erfiðar," sagði
Gordíjevskíj í viðtalinu við Morg-
unblaðið. Hann sagði að KGB-for-
ingjarnir tveir sem að jafnaði væru
staddir hér á landi væru yfirleitt
mjög metnaðarfullir, þar sem þeir
vilja nota ísland sem stökkpall til
frekari frama innan leyniþjón-
ustunnar og það væri alltaf tekið
vel eftir þeim í Moskvu, einfald-
lega vegna þess hversu Reykjavík-
ur-stöðin væri fámenn. „Þeir eru
því alltaf iðnir við kolann til að
sýna yfirmönnum sínum í Moskvu
fram á hvað þeir séu duglegir,
þeir sofa ekki þessar löngu vetrar-
nætur á íslandi," sagði Górdíjev-
skíj.