Morgunblaðið - 21.09.1991, Blaðsíða 1

64 SIÐUR B/LESBOK
1
i
11
STOFNAÐ 1913
214. tbl. 79. árg.
LAUGARDAGUR 21. SEPTEMBER 1991
Prentsmiðja Morgunblaðsins
EES:
Tilboði EFTA um
sjávarafurðir hafnað
sem sammngsgruimi
Brussel. Frá Kristófer M. Kristinssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
LITIÐ hefur þokást í samkomulagsátt í viðræðum Norðmanna og
Islendinga við framkvæmdastjórn Evrópubandalagsins (EB), sam-
kvæmt heimildum innan EB. Viðræðurnar hófust að nýju á fimmtu-
dag. Fulltrúar EB standa fast á kröfum sínum um að tengja aðgang
að mörkuðum aðgangi að fiskimiðum og hafna með öllu hugmyndum
aðildarríkja Fríverslunarbandalags Evrópu (EFTA) um fullt toll-
frelsi í viðskiptum með sjávarafurðir innan Evrópska efnahagssvæð-
isins (EES).
Tillaga EFTA gerir ráð fyrir að
samið verði um tímabundnar und-
anþágur frá fullu tollfrelsi t.d. hvað
varðar lax, makríl og síld, en þess-
ar tegundir eru að mati EB-ríkjanna
sérstaklega viðkvæmar fyrir sam-
keppni.
Tilboðið gerir ráð fyrir að fullu
tollfrelsi verði komið á 1. janúar
1997. Evrópubandalagið hefur
hafnað tillögu EFTA sem samn-
ingsgrunni og vill fara þá leið að
semja um ívilnanir vegna hverrar
vörutegundar fyrir sig. EB leggur
enn til grundvallar tillögur sem
kynntar voru óformlega fyrir samn-
ingamönnum EETA í júlí með ein-
hverjum smávægilegum breyting-
um.
Gert er ráð fyrir að yfirsamning-
amenn EFTA íjalli um stöðu samn-
inganna á fundi í Brussel á sunnu-
dag en á þriðjudaginn verður sam-
eiginlegur fundur yfirsamninga-
nefnda bandalaganna beggja. Sam-
kvæmt heimildum innan fram-
kvæmdastjórnar EB leggur hún
áherslu á að samningunum verði
lokið fyrir fund utanríkisráðherra
bandalagsins sem verður í Brussel
30. september nk. Takist það,
stendur ekkert í vegi fyrir sam-
komulagi annað en að viðunandi
lausn fáist á ágreiningi um umferð
flutningabíla frá EB um svissnesku
og austurrísku Alpana, en þeim
samningum á að ljúka fyrir miðjan
október. Á þessu stigi treysta heim-
ildarmenn Morgunbla'ðsíns sér ekki
til að spá neinu um niðurstöður við-
ræðna næstu daga en telja líkurnar
á samkomulagi um sjávarafurðir
takmarkaðar. Framkvæmdastjórn
EB er sögð staðráðin í að láta samn-
ingana ekki stranda á því máli einu
saman. Ef viðunandi lausnir finnast
á málefnum þróunarsjóðsins og
flutningum um Alpana eru allar lík-
ur á að samningar takist.
Reuter.
Franjo Tudman, forseti Króatíu, heimsótti í gær sveitir Króata klæddur felubúningi. Hér sest hann
hvíla sig á útiveitingahúsi tuttugu kílómetrum frá vígstöðvunum.
Sambandsherinn ræðst inn í Króatíu:
Mesic hvetur hermenn til að
hlaupast undan merkjum
Heimavarnarlið kallað út í Bosníu
Zagreb, Weimar, Bonn. Reuter, The Daily
STIPE Mesic, forseti Júgóslavíu,
sagði í gær, eftir að harðir bar-
dagar blossuðu upp í Króatíu, að
hershöfðingjar sambandshersins
lytu ekki lengur sljórn og hvatti
hermenn til að hlaupast undan
merkjum. „Eg hvet alla óbreytta
hermenn og yfirmenn til að taka
afstöðu með fólkinu og hinum lög-
lega kjörnu sljórnvöldum í Króat-
íu og Bosníu-Herzegóvínu,“ sagði
Telegraph.
Mesic. Lét forsetinn, sem er Kró-
ati, þessi ummæli falla á blaða-
mannafundi í Zagreb, höfuðborg
Króatíu, eftir að ljóst var að lest
hermanna og sjö hundruð skrið-
dreka og brynvarinna ökutækja
hafði hafið árás á Króatíu. Mann-
fall er sagt verulegt.
Liðssöfnuður sambandshersins,
sem lagði af stað frá Belgrad á
Rússneska þingið:
Vald Jeltsíns dregið í efa
Mnskvn Rpntpr.
Moskvu. Reuter.
RÚSSNESKA þingið dró í gær í efa réttmæti þess valds sem Borís
Jeltsín Rússlandsforseti hefur tekið sér og sakaði ríkisstjórn hans
um að hafa tekið stjórn efnahagslífsins röngum tökum. Þingið fór
síðan fram á að umræður um hið síaukna vald sem Jeltsín hefur
öðlast upp á síðkastið færu fram. Jeltsín, sem ekki hefur mætt á
þingið síðustu daga vegna verks fyrir bijósti, var í gær á Ieið til
héraðsins Nagorno-Karabak til að gegna hlutverki sáttasenyara
milli Armena og Azera, að sögn aðstoðarmanna hans.
Nokkrir þingmenn sökuðu Jeltsín
um að nýta sér forföll sín til að
sleppa við að svara brýnum spurn-
ingum um hið mikla vald sem hann
hefur tekið sér frá því að valdaránið
rann út í s.andinn fyrir tæpum mán-
uði. Þingmennirnir virtust í miklum
ham og gerðu lítið úr þeirri hetju-
ímynd sem almenningur hefði búið
sér til af Jeltsín síðan hann leiddi
andófið gegn valdaræningjunum.
Samþykkt var ályktun þar sem að-
gerðir stjórnar Jeltsíns til að bæta
efnahagsástandið í landinu og ná
tökum á landbúnaðinum voru harð-
lega gagnrýndar og sagðar ófull-
naegjandi.
í ályktuninni var einnig farið fram
á það að Jeltsín ræki þá ráðherra í
ríkisstjórninni sem ekki framfylgdu
ákvörðunum þingsins. Forseti þings-
ins, Rúslan Khasbúlatov, sagði að
hömlulausar árásir á Jeltsín gætu
orðið til þess að öll ríkisstjórnin segði
af sér. Khasbúlatov kom í veg fyrir
að gagnrýnisraddir í garð Jeltsíns
heyrðust á fundi þingsins á fimmtu-
dag.
Þingmennirnir samþykktu einnig
að umræður skyldu fara fram um
þær tilskipanir sem Jeltsín hefur
gefið út upp á síðkastið. Mörgum
hefur þótt sem tilskipanir um að rík-
isstjórnin heyri beint undir hann
væru ólýðræðislegar og einnig það
að hann hafi vald til að ráða eða
reka háttsetta embættismenn víðs-
vegar um landið.
Leiðtogar Armeníu og Azerbajdz-
hans hafa fagnað þriggja daga ferð
Jeltsíns til lýðveldanna. Talið er að
Míkhaíl Gorbatsjov Sovétforseti sé
að undirbúa tilskipun sem binda á
enda á deilur á svæðinu og sem tek-
ur tillit til sjónarmiða allra sem hlut
eiga að máli.
Rússneska þingið fór fram á það
á miðvikudag við þýsk stjórnvöld að
allar innistæður sovéska kommún-
istaflokksins í Þýskaiandi yrðu fryst-
ar, en heimildir innan þýska stjórn-
kerfisins herma að það sé ekki
mögulegt að svo stöddu máli. Fyrst
yrði rússneska lýðveldið að færa
sönnur á að það væri lögmætur arf-
taki flokksins. Svissnesk stjórnvöld
sögðu á fimmtudag að þau væru að
íhuga ámóta beiðni, frá rússneskum
stjórnvöldum.
fimmtudag, er sagður hafa gert árás
inn í austurhluta Króatíu frá þremur
mismunandi stöðum. Fregnir bárust
af hörðum árásum við þorpin Tov-
amik, Nijemci og Lipovac, sem eru
rétt við landamærin að Serbíu.
Embættismaður hjá króatíska
upplýsingaráðuneytinu sagði að
einni árásinni hefði verið hrundið af
króatískum sveitum við Nijemci, en
gaf ekki frekari upplýsingar. Er
sambandsherinn talinn vera að reyna
að loka af borgirnar Vukovar, Osijek
og Vinkovci. Útvarpið í Belgrad
sagði þrjú hundruð skriðdreka vera
komna í úthverfi Vukovar og að
herinn væri smám saman að ná borg-
inni á sitt vald. Þá eyddu íbúar í
borginni Vinkovci deginum í kjöllur-
um húsa sinna vegna stöðugrar skot-
hríðar frá sveitum Serba. „Það ríkir
algjör upplausn vegn loftárása og
stórskotaliðsárása," sagði embættis-
maður í króatíska innanríkisráðu-
neytinu.
Einnig var barist í kringum hafn-
arborgina Split og greindi sjónvarpið
í Króatíu frá því að haldið væri upp
stórskotahríð af skipum flotans á
sveitir Króata i kringum flugvöll
borgarinnar og að breskt flutninga-
skip hefði einnig orðið fyrir skoti.
Yfirstjórn flughersins sagðist hafa
gert loftárásir á sveitir Króata við
Split eftir að þær hefðu reynt að ná
þyrluflugvelli á sitt vald.
Yfirvöld í Bosníu-Herzegóvínu
skipuðu heimavarnarliði lýðveldisins
í viðbragsstöðu af ótta við að svipuð
árás yrði gerð á það. Talið er að um
150 þúsund manns séu í liðinu. Liðs-
sveitir sambandshersins hafa ekið í
gegnum Bosníu á leið til Króatíu og
skýrði Tan/ug-fréttastofan frá því
að á sumum stöðum hefði fólk sett
upp vegatálma og véibyssuhreiður
til að reyna að hindra för þeirra.
Kom til skotbardaga við bæjinn
Caplina af þessum sökum. Sjónvarp-
ið í Bosníu sagði að tekist hefði að
stöðva sextíu skriðdreka lest við
borgina Visegrad.
I gær sögðust ráðamenn í Bosníu
óttast að Serbar væru hægt og síg-
andi að hernema lýðveldið og að til
mjög harðra, átaka kynni að koma.
Ante Markovic, forsætisráðherra
Júgóslavíu, fór þess á leit við varn-
armálaráðherra landsins, Veljko
Kadijevic, að hann segði af sér og
sakaði hann um að heyja einkastríð
í Króatíu. Kadijevic neitaði að segja
af sér. Vestrænn stjórnarerindreki
sagði að þetta sýndi vel hversu lítið
vald stjórnmálamenn hefðu yfir
hernum að segja. „Þetta markar
endalok hinnar hefðbundnu borgara-
legu ríkisstjórnar," sagði stjórnarer-
indrekinn.
Francois Mitterrand Frakklands-
forseti boðaði í gær Öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna (SÞ) á fund á
mánudag þar áem rætt verður um
átökin í Júgóslavíu. Ríkisstjórn
Kanada hafði farið þess á leit við
Frakka, sem fara með forystu í Ör-
yggisráðinu þennan mánuð, að boða
slíkan fund en Kanadamenn vilja að
SÞ grípi inn í átökin.
Friðarráðstefna Evrópubanda-
lagsins sem haldin var á fimmtudag
fór út um þúfur þegar Serbar þver-
tóku fyrir að vopnað friðargæslulið
yrði sent til landsins. Rætt var um
að slíkt lið, sem skipað væri her-
mönnum frá aðildarríkjum Vestur-
Evrópusambandsins, yrði sent og
sagði framkvæmdastjóri þess, Hol-
lendingurinn Willem van Eekelen,
að 4-5.000 hermenn væru til reiðu.
Hann sagði að slíkt lið myndi einung-
is fara til að sjá um að friður héld-
ist, ekki til að taka þátt í átökunum.
Sjá nánar frétt á bls. 21