Morgunblaðið - 21.09.1991, Blaðsíða 10

10
MORGUNBÍLAÐlÐ •LAUGARDAGUR 21. SÉPTÉMBER 1991
Sinfóníuhljómsveit Islands
Tónlisf
Jón Ásgeirsson
Vetrarstarfið 1991-92 hófstmeð
kynningartónleikum í Háskólabíói,
sl. fimmtudag og voru á efnis-
skránni þættir úr nokkrum þeirra
tónverka, sem flutt verða í vetur,
svo sem 1. þátturinn úr Júpitersin-
fóníunni eftir Mozart, 3. þátturinn
úr þeirri sjöundu eftir Dvorak, Int-
ermezzo úr Hárý Janos, eftir Kod-
ály, 4. þátturinn úr hljómsveitar-
konsertinum eftir Bartók og síðast
fyrir hlé var Coriolan-forleikurinn
eftir Beethoven. Eftir hlé var þátt-
ur í sinfóníu eftir Madetoja, tveir
kaflar úr Provensale-svítunni eftir
Milhaud og „gálgamarsinn“ úr
Draumórasinfóníunni eftir Berloz.
Tónleikunum lauk með því, að
allir viðstaddir sungu þrjú íslensk
lög, Hver á sér fegra föðurland,
eftir Emil Thoroddsen, Einu sinni
á ágústkvöldi, eftir Jón Múla, og
Hafið blaá hafið, eftir Friðrik
Bjarnason. Tónleikagestir tóku vel
undir, enda voru þeirra á meðal
söngfólk úr Skagfirsku söngsveit-
inni, Snæfellingakórnum, Dóm-
kórnum, Söngsveitinni Fílharm-
oníu og kór Háteigskirkju, sem í
lokin gengu upp á sviðið og sungu
þjóðsönginn, O, Guð vors lands,
eftir Sveinbjörn Sveinbjörnsson.
Kynnir á tónleikunum var Finnur
Hafnarfjörður - Öldutún
Nýkomið í einkasölu 2ja hæða 153 fm 6 herb. raðhús
auk 30 fm bílskúrs. Svalir á báðum hæðum. Skipti á
2ja eða 3ja herb. íbúð koma til greina.
Opið í dag
frá kl. 12-17
Arni Gunnlaugsson, hrl.,
Austurgötu 10, sfmi 50764.
21150-21370
LARUS Þ. VALDIMARSS0N framkvæmdastjóri
KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. loggiltur fasteignasali
Til sýnis og sölu m.a. eigna:
Glæsileg sérhæð í Hlíðunum
Neðri hæð 146,8 fm. Tvöf. stofa, 4 svefnherb. Öll nýl. endurbyggð.
Góður bílskúr 28 fm. Skipti mögul. á góðri 90-100 fm íbúð miðsvæðis
í borginni. Nánari uppl. á skrifst.
Nýtt og glæsilegt einbýlishús
á útsýnisstað í Kópavogi. Steinhús 157,1 fm auk bílskúrs 32,4 fm.
Úrvals frágangur á öllu. Mikil og góð áhv. lán. Skipti á góðri 4ra herb.
íbúð mögul.
Sérþvottahús - útsýni - laus strax
Stór og góð 2ja herb. íb. á 1. hæð 65,3 fm við Arahóla í 3ja hæða blokk.
Nýl. parket. Geymslu- og föndurherb. í kj. Góð sameign. Laus strax.
Nýleg og góð sérhæð við Sogaveg
6 herb. íbúð á 2. hæð 122,5 fm nettó. Sérþvhús. Rúmgott föndurherb.
í kj. Tvennar svalir. Góður bílsk. Fjórbhús. Eignask. mögul.
Skammt frá „Fjölbraut11 í Breiðholti
4ra og 5 herb. ibúðir á góðu verði þ.m.t. 4ra herb. með ágætum áhv.
lánum.
Skammt frá Háskólanum
Parhús - steinhús með 5 herb. ibúð á tveimur hæðum. Þarfnast nokk-
urra endurbóta. Húsnlán kr. 3 millj. Sanngjarnt verð.
Á vinsælum stað í Vogunum
Steinhús ein hæð 165 fm. 4 svefnherb. Bílsk. 23,3 fm. Skrúðgarður.
Skipti mögul. á 3ja-4ra herb. íbúð með bílskúr.
• • •
Opið í dag frá kl. 10-16.
Höfum á skrá óvenju marga
fjársterka kaupendur.
Margskonar eignaskipti.
ALMENNA
FASTEIGNASAIAH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
Húseign íHafnarfirði
Nýkomið í einkasölu mjög vandað timburhús við
Skúlaskeið (ofan við Hellisgerði) í ágætu ástandi.
Byggt 1936, stækkað 1964. Hæð, kjallari og ris
alls 244 fm. Á aðalhæð, með steyptri gólfplötu,
er 98,6 fm 4ra-5 herb. íbúð. í risi er 2ja herb.
íbúð. Kjallari undir öllu húsinu með góðri lofthæð
og möguleika á lítilli íbúð með sérinng. Bílskúr.
Opið í dag Árni Gunnlaugsson, hrl.,
frá kl. 12—17 Austurgötu 10, sími 50764.
Torfi Stefánsson tónskáld.
Allt fór þetta vel fram, svo sem
vænta mátti, en auk þess sem hér
hefur verið talið upp, var boðið upp
á vanadaða, litprentaða efnisskrá
fyrir veturinn. Sjö íslensk verk
verða flutt á þessum tónleikum,
eftir Áskel Másson, Finn Torfa
Stefánsson, Gunnar Þórðarson,
Jón Leifs, Karólínu Eiríksdóttur,
Pál P. Pálsson og John Speight.
Meðal íslenskra einleikara og
úr hópi starfandi tónlistarmanna
hér á landi, eru Sigrún Eðvalds-
dóttir, Bernhard Wilkinsson, Mon-
ika Abendroth, Guðný Guðmunds-
dóttir, Sigurður I. Snorrason og
Jónas Sen.
íslenskir einsöngvarar munu
einnig eiga drjúgan þátt í tónleika-
haldi vetrarins og skal þar nefna
Sólrúnu Bragadóttur, Elsu Wage,
Guðbjörn Guðmundsosn, Viðar
Gunnarsson og Kristin Sigmunds-
son. Kór Langhöltskirkju og Kór
íslensku óperunnar munu og
leggja sitt fram. Ungur íslenskur
Kristinn John Speight
Sigmundsson
hljómsveitarstjóri, Örn Oskarsson,
stjórnar SÍ í fyrsta sinn. Af þess-
ari upptainingu má sjá, að margt
verður að gerast hjá Sinfóníu-
hljómsveit Islands, er beinlínis
varðar íslenska tónmenningu.
Auk Petri Sakari, sem verður
aðalstjórnandi SÍ í vetur, koma
fram margir frægir erlendir stjórn-
endur og tónflytjendur, meðal ann-
ars ungverskur cembalonleikari en
tónflutningur á þetta hljóðfæri var
fyrirmynd Franz Liszt, við út-
færslu ungverskra þjóðlaga í pí-
anórapsódíunum hans. Breska tón-
skáldið Peter Maxwell Davies mun
stjórna eigin verkum og verða það
að teljast nokkur tíðindi. Verk
hans, eitt verk eftir Gottfried von
Einem og íslensku verkin, alls tíu,
Örn Óskarsson
Sigrún
Eðvaldsdóttir
er það eina sem heyrist af nýsa-
minni tónlist á þessum vetri og af
54 viðfangsefnum er 31 þeirra
gamlir kunningjar, svo að nýnæm-
ið teljast vera 13 verk.
Hér eru ekki taldir með jóla- og
vínartónleikarnir en það hefur ver-
ið stefna SÍ undanfarin ár, að flytja
tónlist „fyrir alla“ og svo virðist
sem flokkun tónleika eftir efni
hafi heppnst nokkuð vel og þar
með hafi verið rofinn sá múr, sem
fældi marga þá frá tónleikum SÍ,
er héldu að þangað færi fólk af
einskæru „snobbi". Það er nefni-
lega staðreynd, að fólk fer á tón-
leika til að hlusta á ákveðna tón-
list og flytjendur og því er val við-
fangsefna og flytjenda forsendan
fyrir aðsókn.
31
LL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Nú skal aftur horfið að beyg-
ingafræðinni um sinn. Hreinir
a-stofnar (sbr. 605. þátt) eru
fjarska margir. Dæmi í karlkyni
eru: armur, dagur, pallur (í
Norðurlandamálum tökuorð úr
fornslavn. polu), mór, bjór; öll
orð sem enda á all, ill ull; ann,
inn, unn, svo sem aðall, ferill,
jökull; aftann, arinij, ölunn
(=fiskur). Þá er og sægur karl-
mannsnafna í þessum flokki, t.d.
Álfur, Bárður, Grímur og Þor-
valdur.
I hvorugkyni er einnig aragrúi
hreinna a-stofna, svo sem haf,
bú, hreiður, borð og land, sum
þeirra aðeins höfð í fleirtölu:
býsn, grið, hjón, jól og laun.
í beygingu orðsins dagur
hefur orðið hljóðvarp í þgf. et.
degi. Sú breyting verður ekki í
orðum eins og armur og pallur.
Það byggist á því, að i í þágu-
fallsendingu þessara orða var
orðið til úr e og olli því ekki
hljóðvarpi, nema á undan því
færu gómhljóðin g eða k. Því
er það, að hljóðbreytingin í
dagur-degi er stundum nefnd
g-k-hljóðvarp eða gómhljóð-
varp.
í þeim orðum, sem enda á
all, ill, ull; ann, inn, unn, gild-
ir sú meginregla, að sérhljóð
fellur brott í viðskeyti, ef beyg-
ingarendingin hefst á sérhljóði.
Þess vegna segjum við: frá aðli,
ferli, jökli, aftni, arni og ölni.
Ekki er þessi regla jámhörð eða
undantekningarlaus. Eru forn
frávik, hvað þá síðar. En flestum
mun nú samt þykja fallegra að
segjast landa humri en humar
og að Páll byskup hafi verið
grafinn með bagli sínum fremur
en bagal. Hins vegar er það
líklega vegna hvorugkynsorð-
anna segl og regn, að fyrrnefnd
regla dugir illa, þegar við erum
að beygja karlkynsorðið segull
og nafnið Reginn. Þá þykir ekki
saka að segja frá segul (fremur
en segli) og vandfundin mun sú
kona sem ekki vildi fremur vera
gift Regin en 'Regni. Þá var
beyging hins týnda orðs drasill
(=hestur) háð svipuðum ann-"
marka. Enginn vildi ríða „á
drasli“.
í þeim orðum þessa flókks,
sem beygjast eins og mór og
bjór, er errið ýmist stofnlægt eða
ekki. Mór er í flt. móar, og svo
er um jór (=hestur) og hór
(=krókur), en bjór, skjór og
þjór (=naut, sbr. Þjórsá) hafa
stofnlægt r, og sömuleiðis drýgja
menn stundum hór, en það orð
sé ég ekki í fleirtölu.
Flest þeirra orða, sem hreinir
a-stofnar kallast, enda á s í eign-
arf. et., sum ýmist á s eða ar,
fá ein eingöngu á ar. Þar er t.d.
að nefna skógur og grautur
(sbr. skógarferð, „þau héldu til
skógar sem skiljanlegt er“ og
grautargerð, grautarlegur og
grautarpottur). Sömuleiðis
enda karlmannsnöfnin Bárður
og Þórður á ar í ef., en Þor-
valdur, Haraldur og Ólafur
aftur á móti á s.
Um hvorugkynsorðin í þess-
um flokki er fátt að segja. Beyg-
ing þeirra er vandalaus. Þau eru
að vísu miklu fastari á i-ending-
unni í þgf. et. en karlkynsorðin,
en þá flækju leysi ég ekki nú í
bili. I orðum, sem beygjast eins
og hreiður, gerist sama breyt-
ingin og í karlkynsorðum sem
herma eftir orðinu ferill. Við
segjum sem sagt frá heiðri,
amstri, daðri, leðri, klúðri og
þvaðri. En nú hættum við þessu
þvaðri og hvílum okkur um hríð,
áður en tekist verður á við undir-
flokka a-stofna.
í bréfi frá Guðmundi Sig-
valdasyni á Akureyri segir m.a.
svo: „Fyrir hálfu öðru ári skrif-
aði ég þættinum „Daglegt mál“
í Ríkisútvarpinu örfáar línur um
ranga beitingu á orðinu „sveitar-
stjórn“, sem er mjög algeng í
fjölmiðlum.
Mér virðist, að þetta tilskrif
mitt í fyrra hafi engin áhrif
haft. Því bregð ég nú á það ráð
að skrifa Morgunblaðinu í þeirri
von, að það dugi betur í barátt-
unni við þá misbeitingu, sem hér
eru tilgreind tvö dæmi um:
1) Orðasambandið „bæjar-
607. þáttur
og sveitarstjórnir“, sérstaklega
í samsetningum eins og „bæjar-
og sveitarstjórnarkosningar" og
„bæjar- og sveitarstjórnarmenn"
er líklega besta dæmið um hina
röngu beitingu orðsins „sveitar-
stjórn“.
2) Þegar rætt er um málefni
einhvers dreifbýlissveitarfélags,
er oft klifað á (ekki síst í Svæðis-
útvarpi Norðurlands), að „sveit-
arstjórn“ hreppsins hafi sam-
þykkt hitt eða þetta. T.d. mátti
nýlega lesa í blaði einu, að
„sveitarstjórn Hraungerðis-
hrepps hefur boðið húsið endur-
gjaldslaust...“ Vitanlega er átt
við, að „hreppsnefndin" hafi
ályktað.
Ég tel mikilvægt, að öllum sé
ljóst, að „sveitarstjórn“ er sam-
heiti orðanna „hreppsnefnd“ og
„bæjarstjórn“ og „borgar-
stjórn“.“
Síðan tekur bréfritari dæmi
af manni sem er fyrrverandi
bæjarfulltrúi í kaupstað og þá
jafnframt sveitarstjórnarmaður
á landsvísu. Á hinn bóginn væri
út í hött að kalla hann fyrrver-
andi „bæjar- og sveitarstjórnar-
mann“.
Umsjónarmaður tekur undir
með bréfritara og óskar þess að
rétt sé farið með það sem er
aðalefni bréfsins.
Hlymrekur handan kvað:
Hvorki ieyfist þeim harklíf né hústaka
sem í hassreyk og kókaínrús vaka,
meðan gríma í borg
leggst sem blý yfir torg
í bandittahverfinu í Lúsaka.
Fel þú mig, Svefn, í svörtum, þykkum
dúkum,
sveipa mig reifum löngum, breiðum,
mjúkum,
réttu svo strangann þínum þögla bróður.
M ertu góður.
(Sigurður Jónsson frá Brún;
1898-1968.)
P.s. í síðasta þætti breyttist
áfall í „fráfall“ í bréfi Jóhannes-
ar bónda í Ytri-Tungu. Hann og
aðrir eru beðnir velvirðingar á
þessu.