Morgunblaðið - 26.09.1991, Blaðsíða 14

14
IOM
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER 1991
Ríkið — það er égl
eftir Knstmu
Astgeirsdóttur
Stjórn Lúðvíks 14. Frakkakon-
ungs á mörkum 17. og 18. aldar
er einhver hin afdrifaríkasta sem
um getur í sögu Evrópu. Hver
styijöldin rak aðra, dýrindis hallir
risu (perlur Frakklands), konungs-
hirðin lifði í vellystingum praktug-
lega, dansað, drakk og át, milli
þess sem gengið var um garða við
hljóðfæraslátt og söng. Franski
aðallinn naut skattfrelsis, hafði
forgang að menntun og embættum
ríkisins, stjórnaði dómstólum í eig-
in þágu og stakk öllum þeim í
svartholið sem voru með derring.
Almenningi, sem lapti dauðann
úr skel, var ætlað að standa undir
öllu saman með skattgreiðslum
sem þyngdust stöðugt eftir því sem
leið á valdatíð Lúðvíks. Reyndar
dugðu skattar landsmanna hvergi
nærri til og varð því að leita til
lánardrottna. Skuldir hlóðust upp
og óánægja fór vaxandi, en kóngur
mælti: „Það lafír á meðan ég lifi.“
Lúðvík 14. og hans lið leit svo
á að þeir hefðu vald frá guði al-
máttugum til að stjórna ríkinu að
eigin vild, í eigin þágu sem þeir
og gerðu óspart. „Ríkið það er ég“
er haft eftir sólarkonunginum.
Enginn ber ábyrgð
Stjóm Lúðvíks 14. skildi eftir
sig skuldasúpu og forréttindakerfi
sem mölluðu áfram og kölluðu
nokkrum áratugum síðar á upp-
reisn, stjórnarbyltingu og umrót í
hugmyndaheimi Evrópubúa sem
enn stendur. Franska byltingin
gekk meðal annars út á það að
afnema öll forréttindi, skapa nýja
stjómarhætti sem þjónuðu almenn-
ingi og tækju mið af almannahag.
Byltingarmenn vildu stöðva mis-
notkun valds og tryggja mannrétt-
indi, þótt sumum þeirra yrði reynd-
ar hált á svellinu er þeir komust
í valdastólana.
Nú 200 árum síðar stöndum við
Islendingar frammi fyrir stjórnar-
háttum sem famir em að minna
óþægilega á tíma Lúðvíks 14. og
er leitt að líkjast. Glæsihallir rísa
á kostnað skattgreiðenda og fara
langt fram úr öllum kostnaðará-
ætlunum. Enginn ber ábyrgð á
því. Flokksgæðingar hafa forgang
að embættum sem stundum eru
ekki einu sinni auglýst. Það er
sama hve staða ríkissjóðs er sögð
erfið, ekki má hrófla við fjármagn-
seigendum. Þá er í gangi umræða
um skólagjöld sem með tíð og tíma
geta orðið til þess að gera menntun
í góðum skólum að forréttindum
hinna efnameiri. Síðast en ekki
síst hefja ráðherrarnir fyrirvara-
laust hvert stríðið á fætur öðru við
starfsmenn sína, stofnanir og
landslýð allan með hárbeittan nið-
urskurðarhnífinn að vopni.
Tilskipanir og aftur tilskipanir
Undanfama áratugi hafa ís-
lenskir ráðamenn verið helteknir
af miðstýringaráráttu sem gefur
austantjaldskerfinu sáluga lítið
eftir. Vald hefur smám saman ver-
ið dregið frá sveitarfélögum til rík-
isins, frá landsbyggðinni til
Reykjavíkur, frá stofnunum inn í
ráðuneytin og loks í hendur ráð-
herra, iðulega með lagasetningum
Alþingis sem gefíð hefur ráðherr-
um ótrúlegt vald til setningar regl-
ugerða.
Á síðustu vikum hefur skotið
upp kolli eitt form miðstýringar-
valds sem hingað til hefur verið
lítt áberandi, en það eru tilskipan-
ir ráðherra til hinna ýmsu stofn-
ana, hvort sem þær nú heyra und-
ir ríkið eður ei. Slíkt tilskipunar-
vald forseta eða ráðherra hefur
tíðkast í ýmsum ríkjum svo sem í
Weimarlýðveldinu og Sovétríkjun-
um með hörmulegum afleiðingum
enda ber það vott um óburðugt
lýðræði ef ekki lýðræði í hættu.
Skipað er: lokið skólanum 10
dögum áður en skólastarf hefst.
Skerið niður kennslu viku eftir að
nám er hafíð. Lokið skurðstofum
er skipað þótt verið sé að kanna
hagkvæmni þess að reka skurð-
stofur úti á landi og án þess að
fyrir liggi hvort aðrir spítalar geti
tekið við. Jafnvel sjálfseignastofn-
anir sem ríkið þarf að gera samn-
inga við fá skipunarbréf. Breytið
spítalanum er hrópað á Hafnfirð-
inga. Hættið við breytingar á námi
sem búið er að undirbúa mánuðum
og árum saman er sagt við fólk í
Kennaraháskóla íslands og Mennt-
askólanum við Hamrahlíð, án þess
að orsakir eða afleiðingar séu
kannaðar.
Það sem fyrri ríkisstjóm ákvað
skal nú aftur tekið. Á síðasta kjör-
tímabili var samþykkt að opna
framhaldsskólann öllum nemend-
um (án þess auðvitað að undirbúa
kennara eða skólakerfíð undir
slíkt), nú boðar aðstoðarmaður
menntamálaráðherra að svona
sjálfvirkni skuli hætt. Hvernig á
fólk að geta skipulagt líf sitt í
þessu landi?
Miðstýring eða valddreifing?
Miðstýringaröflin dreymir um
að sameina sjúkrahúsin í Reykja-
vík og búa til eitt allsheijar mið-
stýringarskrímsli ríkisspítalanna,
án þess að það hafí nokkuð verið
kannað hve hagkvæmt það er eða
hvort annað fyrirkomulag svo sem
meiri sérhæfing sjúkrahúsanna og
öflug sjúkrahúsþjónusta í hveijum
landsfjórðungi væri ekki betri kost-
ur og til sparnaðar. Er örlítil sam-
keppni og val fyrir neytendur heil-
brigðisþjónustunnar ekki góð þar
eins og annars staðar? Bréf eru
send og fyrirskipanirnar dynja yfír
einn daginn. Næsta dag kannast
heilbrigðisráðherra ekki við neitt.
Ekkert samráð er haft við viðkom-
andi aðila og ekkert faglegt mat
liggur fyrir um afleiðingar lokana
og niðurskurðar. Það er nefnilega
bara verið að skera og loka, ekki
að horfa fram á við, endurskipu-
leggja eða stokka upp spilin hvað
þá að skilgreina markmiðin upp á
nýtt.
Engu er líkara en ráðherrarnir
telji sig hafa vald frá guði en ekki
almenningi og yfír það hafna að
virða leikreglur lýðræðisins um
vilja meirihlutans, samráð og sam-
vinnu.
íbúar ráði sjálfir
Undirrituð hefur lengi verið
þeirrar skoðunar að sú byggða-
stefna sem hér hefur verið rekin
og byggist af mikilli dreifíngu fjár-
magns og þjónustu sé okkur allt
of dýr og löngu tímabært að sam-
eina sveitarfélög og skapa fáa en
öfluga þjónustukjarna samfara
góðum samgöngum. Fjölbreytt at-
vinna ásamt nálægð við góða þjón-
ustu í menntun, heilsugæslu og
öðrum mikilvægum þáttum sem
snerta daglegt líf mun ráða mestu
um það hvort byggð helst í öllum
landsfjórðungum. Mestu skiptir þó
að íbúar á hveijum stað (hverri
einingu) ráði sínum málum sjálfír
og geri það af skynsemi og með
almannahag í huga.
En það er ekki aldeilis verið að
færa vald heim í hérað, jafna að-
stöðu eða spyija fólkið í landinu
hvað það vilji. Sú tilskipanastefna
sem nú streymir út um dyr ráðu-
neytanna er einhver mesta árás á
landsbyggðina sem sést hefur um
árabil. Nái þær ráðagerðir ríkis-
stjórnarinnar í velferðarmálum
Kristín Ástgeirsdóttir
„Ef takast á að rétta
við hag íslenska ríkisins
sem auðvitað er langt
frá þjóðargjaldþroti,
verður ríkisvaldið að fá
fólkið með sér. Aimenn-
ingur verður að skilja
hvað verið er að gera,
hvers vegna og verða
virkur þátttakandi.“
sem þegar hafa verið tilkynntar
(fyrirskipaðar) fram að ganga,
þýðir það stóraukna miðstýringu
heilbrigðiskerfisins, verri þjónustu
á landsbyggðinni, aukið misrétti
til menntunar og aukinn straum
fólks til Reykjavíkur. Það er ekki
það sem stefna ber að. Menn verða
að gæta þess að skapa ekki meiri
vanda en þeir leysa. Hagræðing
og spamaður geta snúist upp í
andhverfu sína ef vaðið er áfram
hugsunarlaust og aðeins horft á
tölur og bókhald næsta árs. Það
er einfaldlega ekki hægt að rétta
ríkissjóð af á einu ári og á ekki
að gera með vanhugsuðum og illa
skipulögðum aðgerðum. Við þurf-
um að horfa fram á við, setja okk-
ur markmið og vinna að þeim í
sæmilegri sátt.
Fyrirbyggjandi heilsugæsla
Það eru til aðrar leiðir en beinn
niðurskurður til að ná niður út-
gjöldum ríkisins en þær þurfa sinn
tíma. Heilbrigðiskerfið dregur til
sín gífurlegt ijármagn, ekki síst
eftir breytta verkaskiptingu ríkis
og sveitarfélaga. Besta og ódýr-
asta leiðin til að draga úr kostnaði
við heilbrigðiskerfið er að leggja
stóraukna áherslu á fyrirbyggjandi
heilsugæslu með markvissum að-
gerðum.
í sumar var mikil umræða um
þau hörmulegu umferðarslys sem
dundu yfir helgi eftir helgi. í grein
eftir einn af yfirlæknum Borg-
arspítalans kom fram að umferðar-
slysin kosti samfélagið hátt í 10
milljarða króna á ári og munar um
minna. Með áróðri, bættri öku-
kennslu, lækkun hámarkshraða og
hugsanlega hækkun á aldursmarki
þeirra sem taka ökupróf mætti
draga verulega úr þessum kostnaði
og þeim hörmungum sem slysum
fylgja. Með aukinni fræðslu um
kynlíf og barneignir svo sem kveð-
ið er á um i lögum mætti draga
úr kostnaði við fóstureyðingar.
Bætt tannhirða dregur úr tann-
læknakostnaði. Markviss manneld-
isstefna dregur úr ýmsum sjúk-
dómum. Aðstaða til heilsuræktar
og almenningsíþrótta bætir heilsu-
far. Öflug vinnuvernd, vinnustaða-
leikfimi og kennsla í réttri beitingu
líkamans, allt stuðlar þetta að betri
heilsu og minni þörf fyrir lyf og
læknishjálp. Áfram mætti telja því
leiðirnar eru margar og kosta ekki
mikið, en myndu fljótlega skila sér
í betra þjóðfélagi og lægri útgjöld-
um til heilbrigðismála. Þær leiðir
sem rikisstjórnin hefur valið eru
hins vegar skammtímalausnir í
anda biðlistastefnu borgarstjórnar-
meirihlutans í Reykjavík og leysa
engan vanda.
Það er sama hvert komið er
þessa dagana, alls staðar er rætt
um væntanlegar aðgerðir ríkis-
stjómarinnar. Það er urgur og ótti
í fólki. Ef takast á að rétta við hag
íslenska ríkisins sem auðvitað er
langt frá þjóðargjaldþroti, verður
ríkisvaldið að fá fólkið með sér.
Almenningur verður að skilja hvað
verið er að gera, hvers vegna og
verða virkur þátttakancli. Við verð-
um að koma okkur saman um
meginlínur í rekstri okkar litla rik-
is. Með þeim stjórnarháttum sem
við höfum kynnst undanfarnar vik-
ur er ríkisstjórnin að kalla yfir
þjóðina óróa og mótmæli, en hvort
þeir leiða til stjómarbyltingar skal
ósagt látið. Tilskipanir, kollsteypur
og brussugangur eru síst til þess
fallin að skapa þjóðarsátt um þá
endurskipulagningu, uppbyggingu
og nýsköpun sem þarf að eiga sér
stað í íslensku samfélagi.
Ilöfundur er þingmaður
Kvennalistans í Reykjavík.
IÐNAÐAR-
VERKFÆRI
SEM ENDAST OG ENDAST...
Meflobo
Kraftur - Ending - Öryggi
>Quick<
SOLUSTAÐIR METABO
REYKJAVÍK - Húsasmiðjan - Ellingsen - B.B. byggingavörur - Metrö í Mjödd - HAFNARFJÖRÐUR - Húsasmiðjan - KEFLAVÍK - Járn og Skip - AKRANES - Málningarþjónustan - BORGARNES - Kaupl. Borgfirðinga - ÓLAFSVfK - Verslunin Vik -
GRUNDARFJÖRÐUR - Verslunin Hamar - ÍSAFJÖRÐUR - ÁRAL - BOLUNGARVÍK - Vélsm. Bolungarvtkur - HVAMMSTANGI - Kaupf. V-Húnvetninga - BLÖNDUÓS - Kaupf. Húnvetninga - SAUÐÁRKRÓKUR - Kaupf. Skagfirðinga -
SIGLUFJÖRÐUR - Verslunin Torgið - DALVÍK - Kaupf. Eyfiröinga - AKUREYRI - KEA - HÚSAVÍK - Kaupf. Þingeyinga - SEYÐISFJÖRÐUR - Stálbúðin - REYÐARFJÖRÐUR - Kaupf. Héraðsbúa - EGILSSTAÐIR - Kaupf. Héraðsbúa -
ESKIFJÖRÐUR - Verslunin Nýjung - NESKAUPSTAÐUR - Kaupf. Fram - FÁSKRÚÐSFJÖRÐUR - Kaupf. Fáskrúðsfj. - HÖFN - KASK - HVOLSVÖLLUR - Kaupf. Rangæinga - SELFOSS - G.Á. Böðvarsson
NU ÞARF ENGAN LYKIL FYRIR
SLÍPIROKKINN. ÝTIÐ TVISVAR Á
GULA HNAPPINN OG SKIPTIÐ
UM SKÍFU.
GERIR MÖGULEGT AÐ VEUA
ÁKVEÐINN HRAÐAOG HALDA
HONUM JÖFNUM l' LAUSAGANGI
OG UNDIR ÁLAGI
EF VERKFÆRIÐ FESTIST I
FYRIRSTÖÐU KEMUR
ÖRYGGISKÚPLING (VEG FYRIR
BAKSLAG SEM GETUR REYNST
HÆTTULEGT.

P
b
b
»

i
i
>
i
i
)