Morgunblaðið - 01.10.1991, Blaðsíða 24

24
MÖRGÚNÉLÁÐIÐ ÞRIDJUÚAGUR 1. OKTÓBER 1991
/
Rjarnorkuvarnir Bandaríkjanna í framtíðinni:
Áherslan á langdrægar
eldflaugar í kafbátum?
Bush Bandstlhlaforset! tilkynnti á föstudaaskvöld um wíðtækan nlðui skurS
kjarnorkuvopnabúrs Bandarikjanna, sem gen9ur mun lengra en kveðlð erSuml
START-sáttmálanum.
Núverandi kjarnavopnabúr
Áætlaður fjöldi skamm- og langdrægra kjamavopna stórveldanna
Flaugar Kjamaoddar
Lanqdræq vopn Sovétr. Bandar. Sovétr. Bandar.
Klamallaugar 4 WHlú IICBMs) 1 -109 1,QÖO 8?0(} mmm
KJamaflaugar á sjó (SLBMs) 946 608 3.900 5.216
tanadrasgar wranalultusvúlar '01 Wmm . 1.400 mmm
Langdræg alls 2.536 1.876 12.000 11.966
Skammdræn vopn
Loftsprengjur 2.-5ÖO T.3ÖG 4.000 mism
Flugskeyti - 1.330 100 2.800 1.282
Fallbyssukúiur 7,-pÖO. •4.T00
Kjamavopn flota 2.857 1.675 3.400 2.525
Skammdrœa alla I3ÍSS 12.300. 7,147
Samtals 16.223 9.651 24.200 19.113
Langdræg
kjamaflaug
Bandaríkjahers
Lance MX
6m 21,5 m
Tillögur Bush
■ ötlum kjarnaoddum í skammdrægum flaugum á jörðu, sem og
kjarnaoddum í fallbyssukúlum verði eytt.
■ öll skammdrasg kjarnavopn um borð í skipum og árásarkafbátum verði
fjarlægð.
■ Langdrægar sprengiflugvólar verði ekki lengur I sífelldri viðbragðsstöðu
og kjarnavopnum þeirra komiö fyrir á jörðu.
■ Langdrægar kjamaflaugar, sem á að farga samkvæmt START verði.
teknar úr viðbragðsstöðu.
■ Smíði MX-flaugakerfisins (færanlegar flaugar á járnbrautavögnum) og
færanlega hluta Midgetman-kerfisins verði hætt.
■ Smiöi skammdrægra vígvallarflauga (SRAM) verði hætt.
■ Stjómkerfi kjamaheraflans verði einfaldara og skitvirkara.
Bush 09 Mikhaii- Gortotejov yodir-
f ítuóu START-Öáttmáfenn um
ntóurskurð fanrjdfægra ftetuga fyrtr
•tveliw mánuðunum, Samkvæmt
ttóóum vefður kjamávóprtum
taskkað á næ$fu $jö árum
■ ÁKvæðl: Sáhmáilnnkveðui-á
um SO% fækkun á iartgdraagum
kjamavcp^m t?g qö hyort rifóð um
sig eígí ekki ffeirt en 1 ^600 fiaugör,

KmgtáJU&x TatknéNom
GEORGE Bush Bandaríkjafor-
seti tók með afdrifaríkum hætti
frumkvæðið í afvopnunarmálum
á föstudagskvöld er hann til-
kynnti einhliða niðurskurð á
kjamorkuvopnum Bandaríkj-
anna og bauð Sovétmönnum að
samið yrði um algera eyðingu
langdrægra, fjölodda kjarna-
flauga á landi. Upplausnin í
Sovétríkjunum og hættan á að
kjarnorkuvopn iandsins lendi í
höndum ábyrgðarlausra ævin-
týramanna hefur án efa hvatt
Bush til dáða. Dick Cheney,
varnarmálaráðherra Bandaríkj-
anna, skýrði frá því á laugardag
að hann hefði I samræmi við
fyrirmæli forsetans látið taka
flota B-52 og B-IB sprengjuflug-
véla Bandaríkjamanna, er bera
kjarnorkuvopn, úr viðbragðs-
stöðu. Sama væri að segja um
Minuteman-2 langdrægar kjarn-
orkuflaugar í neðanjarðarbyrgj-
um; liðsveitir þeirra væru ekki
lengur í viðbragðsstöðu. Fljót-
lega yrði hafist handa við að
eyða þeim kjarnavopnum sem
forsetinn hefði tilgreint eða
setja þau I geymslur. Breskur
sérfræðingur telur að með ræðu
Bush sé lagður grundvöllur að
nýrri stefnu í kjarnorkumálum
þar sem megináherslan verði
lögð á fælingarmátt langdrægra
eldflauga í kafbátum.
Cheney lagði áherslu á það á
blaðamannafundi á laugardag að
ekki stæði til að fækka stærstu
kafbátunum sem bera langdrægar
kjarnorkuflaugar og áfram yrðu
smíðaðar nýjar flaugar af Trident-
gerð. Þær eru fjölodda sem merkir
að hver flaug getur borið fleiri én
einn kjamaodd og hægt er að miða
hverjum oddi á sérstakt skotmark.
Til samanburðar eru flestar lang-
drægu flaugarnar í neðanjarðar-
byrgjum Bandaríkjanna aðeins
með einn kjarnaodd. Cheney sagði
að kafbátar Bandaríkjamanna og
Sovétmanna gegniiu mikilvægu
hlutverki í að hindra átök, þeir
hefðu mikið fælingargildi vegna
þess hve erfítt væri að fínna þá
-og tortíma þeim. Sovétmenn telja
að SS-18 flaugar þeirra, sem eru
í neðanjarðarbyrgjum, séu svar við
umræddum langdrægum flaugum
í kafbátum Bandaríkjamanna og
munu því verða tregir til að ræða
um fækkun þeirra.
START-samningur risaveld-
anna sem undirritaður var 31. júlí
sl., kveður á um allt að 30% fækk-
un langdrægra kjamorkuvopna.
Bush sagði að hraðað yrði fækkun
bandarísku langdrægu vopnanna
sem tilgreind eru í samningnum.
Fyrsta skrefíð er að 450 Minute-
man-2 langdrægar flaugar af
gamalli gerð, sem varðveittar eru
í neðanjarðarbyrgjum, eru ekki
lengur hafðar í viðbragðsstöðu.
Mikilvægasta tillagan er að áliti
embættismanna í Hvíta húsinu sú
að Bush forseti vill að Bandaríkja-
menn og Sovétmenn reyni að ná
sem allra fyrst samkomulagi um
að eytt verði öilum fjölodda, Iang-
drægum kjarnorkuflaugum úr
vopnabúrum ríkjanna tveggja.
Colin Powell, forseti herráðsins,
sagði á laugardag að svonefnd víg-
vallarkjarnavopn, 1.700 kjarn-
orkuhleðslur í fallbyssur og kjarn-
orkuhleðslur í skammdrægar
flaugar í bandarískum stöðvum
víða um heim, einkum í Evrópu,
yrðu flutt heim og þeim eytt. 400
hleðslur í Bandaríkjunum sjálfum
yrðu eyðilagðar. 400-500 stýri-
flaugar af Tomahawk-gerð er
draga 2.400 km og búnar eru
kjamaoddum, sprengjuhleðslur og
djúpsprengjur verða fjarlægðar af
herskipum og kafbátum og verður
sumum vopnanna eytt en önnur
flutt í geymslur. Powell lagði
áherslu á að árásarflugvélar sem
borið geta kjarnorkusprengjur og
kjarnaflaugar yrðu áfram til reiðu
og kafbátar með langdræg kjarna-
vopn eftir sem áður í viðbragðs-
stöðu.
Bush forseti sagði í ræðu sinni
að brygðust leiðtogar Sovétmanna
rétt við yrði hægt að fækka kjarn-
orkuvopnum stórlega. Hann hvatti
þó öldungadeild Bandaríkjaþings
til að treysta öryggi þjóðarinnar
með því að veita fé til að kaupa
75 B-2 torséðar sprengjuflugvélar
er kosta eiga 865 milljónir doilara
stykkið og jafnframt að lagt yrði
fram fé til að hanna geimvarnaá-
ætlun (SDI).
Heimur án kjarnavopna tálsýn
Þótt tillögur Bush séu róttækar
virðist ofmælt að með þeim sé
lagður grundvöllur að heimi án
kjarnavopna, eins og sumir þjóð-
arleiðtogar hafa gefíð í skyn. So-
véska ógnunin er ef til viil á enda
en rökin fyrir fælingarstefnunni
svonefndu em enn gild þ.e. að ógn
kjarnorkuvopnanna sé svo mikil
að tilvist þeirra geti dugað til að
hindra ráðamenn í að hefja stríð.
Þeirri staðreynd verður ekki breytt
að búið er að fínna þessi vopn
upp, kunnáttan að baki þeim er
dreifð um öll bókasöfn heimsins
auk þess sem þúsundir vísinda-
manna hafa hana á valdi sínu.
Kjarnorkuvopn eiga því eftir að
valda vanda eftir sem áður og
deila Sameinuðu þjóðanna við
Saddam Hussein íraksforseta
vegna kjarnorkutilrauna einræð-
isherrans er gott dæmi um það sem
búast má við. Kjarnorkuógnin hef-
ur hins vegar gerbreyst, hættan á
sovéskri skyndiárás er ekki lengur
efni martraða heldur vaxandi út-
breiðsla kjarnorkuvopna og eld-
flauga sem borið geta slík vopn
langar leiðir. Risaveldin söfnuðu
gríðarmiklum birgðum kjarnorku-
vopna til að tryggja sig gagnvart
skyndiárás óvinarins og geta á
næstunni losað sig við megnið af
þessum birgðum.
George Bush
Áherslan á kafbáta aukin
Sú ákvörðun Bush að fjarlægja
einhliða og án samninga
stýriflaugar af skipum Bandaríkja-
flota er mikill léttir fyrir samninga-
menn risaveldanna í afvopnunar-
viðræðum. Flaugarnar eru litlar
og afar nákvæmar og það hefur
reynst ókleift að fínna upp aðferð
til að staðfesta úr fjarlægð hvort
kjarnorkuvopn af þessu tagi séu
um borð í skipi.
Aðstoðarritstjóri breska dag-
blaðsins Sunday Telegraph, Jon
Connell, segir að ræða Bush sé
merki um að afdrifarík áherslu-
breyting hafi verið gerð á stefnu
Bandaríkjanna í kjarnorkuvörnum.
Stýriflaugar séu að vísu fjarlægðar
af herskipum og kafbátum en lang-
drægu vopnin í stærstu kafbátun-
um hljóti að verða mikilvægustu
kjarnorkuvopn Bandaríkjamanna
ef Bush fái Sovétmenn til að sætt-
ast á að allar langdrægar flaugar
á landi verði upprættar. Eyðing
skammdrægra kjarnavopna sem
skotið er af landi hafi verið fyrir-
sjáanleg. Þeim var fyrst komið
fyrir á sjötta áratugnum og áttu
að bæta heijum Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO) upp veikleika í
hefðbundum vopnabúnaði and-
spænis Varsjárbandalaginu. Vand-
inn hefur ávallt verið sá, segir
Connell, að fyrirsjáanlegt tjón af
beitingu vopnanna hefði aðallega
orðið á landsvæði nokkurra aðild-
arríkja NATO. En ákvörðunin
varðandi skammdrægu vopnin og
minnkandi áherslu á sprengjuflug-
vélar er bera kjarnorkuvopn gefí
til kynna að um ákveðna grund-
vallarstefnu sé að ræða að baki
ræðu Bush. Forsetinn hyggist
leggja meiri áherslu á vægi kjarn-
orkuvopna á og í hafínu á kostnað
vopna sem varðveitt eru á landi.
Bandarískir ráðamenn hafi lengi
gert sér grein fyrir því að kjarna-
vopn á skipum séu mun öruggari
gagnvart skyndiárás en kjarna-
vopn á landi. Gagnaðilinn geti því
freistast til að að íhuga möguleik-
ann á að verða fyrri til með skyn-
diárás á flaugarnar í neðanjarðar-
byrgjunum. Kosturinn við vopnin
í kafbátunum sem eru að vísu ekki
jafn nákvæm sé að þau tryggi að
ávallt verði hægt að grípa til síð-
asta örþrifaráðsins þar sem fjand-
maðurinn geti ekki eytt þeim í
upphafí átakanna.
Vandi þeirra Míkhaíls Gorbatsj-
ovs Sovétforseta og Borís Jeltsíns
Rússlandsforseta er m.a. sá að
þótt þeir vildu koma til móts við
Bush er alls ekki víst að þeir ráði
í reynd yfír sovésku kjarnorku-
vopnunum sem að hluta til eru
varðveitt í lýðveldum sem vilja
sjálfstæði. Afstaða lýðveldanna til
þess hvað gera^skuli við vopnin
byggist á sambandi þeirra við
stjórnvöld í Moskvu, þau sem
stjórna því sem eftir er af Sovét-
kerfinu og einnig sambandinu við
stjóm Rússlands. Bandaríkjastjóm
er að verulegu leyti utanveltu í
þessu samhengi. Tillaga Bush um
samvinnu á sviði stjórnunar kjarn-
orkuvarna, um eftirlit með öryggi
vopnanna og könnun á aðferðum
við flutning, geymslu og eyðingu
vopnanna er því afar mikilvæg og
það getur skipt sköpum ef sam-
komulag tekst um þessi mál.
Óttinn við upplausn
Óvissan um framtíð kjarnorku-
vopna á landsvæði gömlu Sov-
étríkjanna er það sem hvatti Bush
til að taka fmmkvæðið þótt vafa-
laust hafi honum ekki þótt verra
að slá jafnframt vopnin úr höndum
demókrata sem sakað hafa hann
um að nýta ekki tækifærið til af-
vopnunar. Vonin um að hægt sé
að minnka fjárlagahallann með því
að draga úr útgjöldum til varn-
armála vegur ekki þungt sé litið
til næstu ára. Bandarískir ráða-
menn vara kjósendur við því að
halda að hægt sé að spara þegar
í stað mikið fé með því að fækka
kjarnorkuvopnum. Ljóst sé einnig
að það kosti stórfé að flytja vopn
til heimalandsins og eyða þeim;
líða muni nokkur ár þar til hægt
verði að benda á augljósan hagnað
af takmörkun vígbúnaðar, annan
en minni stríðslíkur.
Það eru gömul sannindi að
kjarnavopn eru í sjálfu sé ódýr
miðað við „gagnið“ ef hægt er að
nota það hugtak yfír fælingarmátt
vopnanna. Helsti kostnaðarliður í
varnarmálum er mannahald og
ætlunin er að fækka í Bandaríkja-
her úr 2.5 milljónum manna í tvær
milljónir á næstu fímm árum.
Stefnt er að fámennari her sem
ræður yfír hátæknivopnum, er vel
þjálfaður og hreyfanlegur. Lang-
dræg og öflug kjarnorkuvopn
verða mun færri en áður en verða
áfram talin nauðsynleg trygging,
m.a. til að verjast árásum ríkja sem
ekki eru orðin kjarnorkuveldi núna
en vitað er að ætla sér að koma
sér upp slíkum vopnum. Bush vill
að komið verði upp takmörkuðum
geimvörnum sem varið geti landið
fyrir tiltölulega veigalitlum eld-
flaugaárásum sem meira eða
minna geðbilaðir einræðisherrar í
þriðja heiminum gætu reynt að
gera.' Hugmyndir um geimvarnir
sem geri iandið algerlega óhult um
alla framtíð eru hins vegar fyrir
löngu úr sögunni.
Kristján Jónsson
Eftirlitsmenn SÞ koma gögnum frá írak:
Fyrstu sannanir þess að Irakar
hugðust framleiða kjarnavopn
Bagdad, Vín. Reuter.
HÓPUR eftirlitsmanna á vegum Sameinuðu þjóðanna, sem látinn
var laus úr haldi í Bagdad á laugardag, fór frá Irak í gær með
fyrstu sannanirnar fyrir því að Irakar stefndu að framleiðslu kjarn-
orkuvopna og hefðu gert samninga við erlend fyrirtæki í þeim
tilgangi.
Hópurinn var í átta daga í írak
en helming þess tíma var hann í
haldi íraka á bílastæði í Bagdad
vegna deilu um gögn sem hann
hafði tekið úr skrifstofubyggingu
í grenndinni. Hópurinn kom til
eyjarinnar Bahrain á Persaflóa í
gær.
David Kydd, talsmaður Alþjóða-
kjarnorkumálastofnunarinnar {
Vín, sagði í útvarpsviðtali að gögn-
in sem hópurinn hefði náð gæfu
Sameinuðu þjóðunum ómetanleg-
ar upplýsingar um áform íraka
varðandi framleiðslu kjarnorku-
vopna. „í fyrsta lagi er hér um
að ræða fyrstu áþreifanlegu sönn-
unina fyrir því að írakar höfðu
hug á að framleiða kjarnorkuvopn
og voru að safna nauðsynlegum
upplýsingum í því skyni,“ sagði
hann. „I öðru lagi benda gögnin
til þess að þeir hafi gert nokkra
samninga við erlend fyrirtæki um
hluti sem þeir þörfnuðust fyrir
kjarnorkuáætlun sína.“
David Kay, sem fór fyrir hópn-
um, sagði að rannsókn væri þegar
hafin á öllum gögnunum og hún
myndi taka mánuði. Of snemmt-
væri að segja hvenær Irakar hefðu
getað hafið framleiðsluna. David
Kydd sagði hins vegar að almennt
væri álitið að írakar hefðu getað
framleitt tvö eða þijú kjarnorku-
vopn um miðjan áratuginn hefðu
þeir einbeitt sér að slíkri fram-
leiðslu. Hann sagði að upplýsingar
um samninga íraka við erlend fyr-
irtæki yrðu örugglega sendar til
stjórnvalda í viðkomandi löndum.