Morgunblaðið - 06.10.1991, Blaðsíða 10

1. JÚLÍ næstkomandi ganga í
gildi hér á landi þær umfangs-
miklu breytingar á dómstóla-
skipan og réttarfari sem unnið
hefur verið að frá því 1987 og
byggja á lögum sem samþykkt
voru á alþingi vorið 1989. Mark^
mið breytinganna er að skilja
að dómsvald og framkvæmdavald
sem til þessa hefur sameinast í
höndum sýslumanna og bæjar-
fógeta á landsbyggðinni og eru
Islendingar síðastir vestrænna
þjóða til að afnema þessa arfleifð
einvaldskonunganna, sem höfðu
alla þræði ríkisvaldsins í hönd-
um sér.
MEIRIBLÆRAFÞJON-
VSTV VIÐALMENNING
- segir Markús Sigurbjömsson prófessor
MARKÚS Sigurbjörnsson prófessor, einn helsti höfundur laga-
breytinganna sem koma senn til framkvæmda vonast til þess að
almenningur, ekki síst utan Reykjavíkur, verði fremur en áður
var við það í breyttri réttarskipan að sýslumannsembættin séu í
raun eins konar þjónustumiðstöðvar þar sem unnt sé að sækja
margvíslega þjónustu. Orð eins og þjónusta við almenning hafi á
hinn bóginn ekki verið nátengd imynd dómstóla, og þar með sýslu-
mannsembætta, meðan dómstörf voru óaðskiljanlegur hluti þeirra.
Markús sagðist aðspurður
telja að breytingarnar
yrðu til að efla sýslumannsemb-
ættin, þrátt fyrir að dómaraverk
væru tekin undan þeirra verk-
sviði. „Dómsmál hafa verið ákaf-
lega fá utan Reykjavíkursvæðisins
og Akureyrar. I áratug eða lengur
var talað um að smám saman
væri verið að reyta verkefnin frá
sýslumannsembættum og menn
voru að tala um það í dauðans
alvöru að þau væru hreinlega að
líða undir lok. Ég held að ef eitt-
hvað er geri þessi breyting það
að verkum að þeirri þróun verði
snúið við. Það er þó búið að marka
þessum embættum augljósan til-
gang, sem stjórnsýslustofnanir
ríkisins og tiyggja þeim stóran
verkefnagrundvöll sem er varla
smærri en sá sem er fyrir. Ég
held að þessi embætti muni frekar
draga til sín embætti en að verk-
efni dragist frá þeim. Þannig að
þegar til lengdar lætur held ég
að þetta efli þessi embætti með
því að tryggja tilvist þeirra sem
ella hefði getað verið í hættu.
Markús kvaðst telja erfitt með
að nefna eitt atriði öðru fremur
sem dæmi um mikilsverða breyt-
ingu á löggjöf í kjölfar breyting-
anna. „Það eru mýmörg atriði.
„Fyrir mitt leyti mundi ég nefna
breytt hlutverk dómara, störf
dómarans verða nú einangruð við
hið eiginlega hlutverk hans, með
því að taka burt framkvæmda-
valdsstörfin og ýmis umsýsluverk-
efni. Ég held að þetta sé mesta
byltingin og auðvitað það að sýslu-
mannsverkefnin fá sinn afmark-
aða bás til frambúðar með nýjum
verkefnum, til að mynda ákæru-
valdi og verkefnum f rá stjórnar-
ráði. Því fylgir meiri valddreifing,
verkefni eru tekin burt frá mið-
stýringunni og færð út í héruðin."
Aðspurður um gagnrýni eins og
þá sem Sigurður Gizurarson bæj-
arfógeti hefur sett fram opinber-
lega á breytingarnar (sjá hér á
síðunni), sagði Markús að út af
fyrir sig hljóti lög að marka það
hvað séu dómsathafnir og hvað
ekki. Einnig virðist sér Sigurður
taka tillit til mikilvægs greinar-
Markús Sigurbjörnsson
munar þegar hann ræði um að
fjölmargar stofnanir fram-
kvæmdavaldsins hljóti ávallt að
fást við störf sem séu í eðli sínu
dómsathafnir. „Þarna skilur á
milli á þann hátt að dómstólar eru
í þeirri sérstöðu að þeir eiga loka-
orðið. Því sem dómstóll leysir úr
verður ekki breytt, það sem stjórn-
vald, t.d. ríkisskattanefnd og ríkis-
saksóknari, gerir má almennt bera
undir dómstóla og leitast við að
fá því hnekkt. Eðliseinkenni dóms-
valds er að það felur í sér lokaorð-
ið og þar skilur að sjálfsögðu veru-
lega á milli stjórnsýslunnar og
dórhstólanna.1'
Að öðru leyti sagði Markús að
ýmis gagnrýni sem hann hefði
heyrt væri þess eðlis að ekki væri
gott að átta sig á því að hveiju
hún beindist. Því væri erfitt að
svara henni.
Sala á frjálsum
markaði í stað
nauðungaruppboðs
í frumvarpi til laga um nauðung-
arsölu, sem kemur til kasta Alþing-
is í vetur, er nýmæli sem heimilar
þeim sem stendur frammi fyrir því
að eign hans verði seld á uppboði
að óska eftir því við sýslumann
(nauðungarsala verður ekki talin til
verkefna dómara) við fyrirtöku
beiðninnar að nauðungarsala fari
fram á almennum markaði og er
til þess afmarkaður tími sem numið
getur allt að sex mánuðum berist
ekki tilboð. Þá er-gert ráð fyrir að
sýslumaður feli fasteginasala eða
lögmanni að leita tilboða í eignina
eins og um frjálsa sölu væri að
ræða. Meðan á sölunni stendur er
sýslumanni einum heimilt að ráð-
stafa eigninni. Þetta ákvæði er sam-
ið vegna kvartana um að eignir sem
seldar eru á nauðungaruppboðum
seljist undir því verði sem fyrir þær
fengist á almennum markaði.
Hugmyndir um breytt
umdæmi nyrðra og
eystra
í lögum um aðskilnað dómsvalds
og umboðsvalds er gert ráð fyrir
að stjórnsýsluumdæmi hinna 27
sýslumanna skuli ákveðin með regl-
ugerð að fenginni umsögn viðkom-
andi sýslumanna og sveitarstjórna.
Óskir hafa komið fram frá Grýtu-
bakkahreppi og Svalbarðsstrandar-
Ierindi á málþingi Lög-
fræðingafélags Is-
lands um síðustu
helgi rakti prófessor
Markús Sigurbjöms-
son, sem mikið hefur
unnið að samningu
lagafrumvarpa sem
tengjast aðskilnaðinum, að sögu-
lega hefði einn helsti aflvaki að-
skilnaðarins verið að finna í kenn-
ingum um þrígreiningu ríkisvalds-
ins í löggjafarvald, dómsvald og
framkvæmdarvald, en með að-
skilnaði í anda hennar hafi ekki
síst átt að tryggja sjálfstæði dóm-
ara gagnvart öðrum valdþáttum
ríkisins.
Þetta sjálfstæði hafi þótt vera
forsenda fyrir óhlutdrægni dóm-
ara og trygging fyrir því að utan-
aðkomandi hagsmunir hefðu ekki
áhrif á úrlausn dómsmála en það
hafi aftur verið talin frumforsend-
an fyrir réttaröryggi. „í þessum
efnum var bent á að dómari geti
ekki verið nægilega sjálfstæður
ef hann fer einnig með fram-
kvæmdarvaid. Hann er þá háðari
r
hreppi við austanverðan Eyjafjörð
að flytjast úr umdæminu á Husavík
í umdæmið á Akureyri. Þá virðist,
samkvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins, vilji fyrirþví meðal fulltrúa
allra sveitarfélaga á Fljotsdalshér-
aði að æskilegt væri að héraðið
væri í einu og sama umdæmi en
því er nú skipt milli Eskifjarðar
(S-Múl) og Seyðisfjarðar (N-Múl).
Aðrar hugmyndir um breytt um-
dæmamörk varða Mjóaíjarðarhrepp
og Norðfjarðarhrepp, sem heyrir
ekki undir Neskaupstað heldur
Seyðisíjörð, og einnig munu mörk
óljós milli umdæma sýslumannsins
í Keflavík og á Keflavíkurflugvelli.
Eina ákvörðunin sem tekin hefur
verið um breytt umdæmamörk
varðar sýslumann og Héraðsdóm
Reykjavíkur en Mosfellsbær, Sel-
tjarnarnes, Kjalarneshreppur og
Kjósarhreppur munu heyra undir
sýslumanninn í Reykjavík (og sömu
sveitarfélög heyra undir héraðs-
dómi Reykjavíkur.)
Sýslumenn semjium
sættir í einkamálum
í frumvarpi til laga um meðferð
einkamála er gert ráð fyrir að sýslu-
menn taki að sér að að ná sáttum
milli aðila að einkamáli, annað hvort
þannig að dómari vísi máli til þeirr-
ar meðferðar eða að aðilar komi sér
saman um að fara þessa leið. Sýslu-
menn geta þannig þrátt fyrir allt
lokið dómsmálum eftir aðskilnað-
inn.