Morgunblaðið - 10.10.1991, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 1991
19
verkefni sem kölluðu á umboðs-
kerfi. Þessi fælni hefur öðrum þræði
stafað af því að hin almenna um-
boðsstjórn hefur ekki fylgt tíman-
um. Ekki hefur þótt árennilegt að
leggja verkefni sem spretta af þörf-
um nýrra tíma í hendur fornum
stofnunum þar sem enn viðgengst
úrelt sambýli stjórnsýslu og dóms-
valds.
Þetta viðhorf á nú ekki rétt á sér
lengur, enda kemur skýrt fram í
aðskilnaðarlöggjöfinni sú stefna að
sýslumenn eigi almennt að fara með
stjórnsýslu ríkisins i héraði og að
þeim skuli fengin vérkefni í veruleg-
um mæli sem hingað til hefur verið
fengist við í stjórnarráðinu eða öðr-
um miðstjórnarstofnunum i höfuð-
borginni.
Ákæruvald og dómgæsla
í konungstilskipun frá 1622 er
gert ráð fyrir að sýslumenn eigi að
„administrere og betjene Retten”.
Samkvæmt hinni nýju skipan munu
sýslumenn aftur fá í hendur ákæru-
vald í vissum opinberum málum
undir yfirumsjón ríkissaksóknara
og þeir munu sækja þessi mál og
önnur sem ríkissaksóknari kann að
fela þeim fyrir hinum nýju héraðs-
dómstólum þannig að saksóknarar
getá eftirleiðis einbeitt sér að hinum
alvarlegri málum og málflutningi
fyrir Hæstarétti. Sýslumenn verða
héreftir sem hingað til lögreglu-
stjórar nema í Reykjavík. Þá verður
sektarvald lögreglustjóra fyrir yfir^
sjónir mjög rýmkað og þeir munu
fá heimild til að ákveða allt að eins
árs ökuleyfissviptingu með sátt. í
einkamálum (en þannig nefnast
einu nafni öll mál önnur en þau sem
höfðuð eru til refsiviðurlaga af
hálfu ákæruvaldsins) munu sýslu-
menn eftirleiðis fara með þau sátta-
störf, sem hingað til hafa fylgt
dómarastörfum þeirra, sem yfir-
vald. „Hugtakið dómsvald, eins og
það er skilgreint miðað við gildandi
réttarfarsskipun, hlýtur nú að fá
annað inntak að verulegu leyti.
Ymis framkvæmdastörf sem nú
teljast dómstörf verða eftirleiðis
skilgreind sem umboðsstörf eða
stjórnsýslustörf og falin sýslumönn-
um eða sjálfstæðum sýslunarmönn-
um sem slík. Þannig verður um
þinglýsingar, skipti dánarbúa og
félagsbúa, aðfarargerðir, nú oft
nefndar fógetagerðir, og uppboð.
Einungis kemur til kasta dómstóla
þegar réttarágreiningur verður við
frarnkvæmd þessara starfa en þá
er gert ráð fyrir brotaminni leið til
að afla dómsúrlausnar en þegar
máli er stefnt fyrir dóm með hefð-
bundnum hætti. Skipti þrotabúa
verða alfarið í höndum sjálfstæðra
skiptastjóra en héraðsdómarar
munu kveða upp gjaldþrotaúrskurði
eftir sem áður.
Dreifing valds og verkefna
Þegar er þess farið að gæta í
samþykktum lögum og stjórnar-
frumvörpum að sýslumönnum séu
falin verkefni sem þeir hafa ekki
með höndum nú, einkum á sviði
sifjamála og varðandi málefni barna
og annarra lögræðisskertra. í þessu
efni þarf að gera svipað átak og
þegar hefur verið gert í Noregi þar
sem hvert ráðuneyti um sig var
látið taka saman skrá um mála-
flokka sem flytja mætti frá þeim
til fylkismanna.
í þessu efni gilda samkvæmt
ríkjandi viðhorfum um góða stjórn-
sýslu og valddreifingu eftirtalin
meginsjónarmið:
— Ráðuneytin eiga ekki að fjalla
um ágreiningsmál nema sem áfrýj-
unaiyfirvald.
— Stjórnsýsluverkefnum á að
dreifa til staðbundinna stjórnvalda
eftir því sem við verður komið.
— Miðstjórnarstofnanir eiga því
aðeins að hafa verkefni með hönd-
um að ríkar ástæður mæli með
þeirri skipan, svo sem það sjónarm-
ið að æskilegt sé talið að tryggja
samræmda framkvæmd.
— Þegar verkefni eru flutt til
staðbundinna stjórnvalda eiga
sveitarstjórnir að ganga fyrir. Þessu
sjónarmiði ráða lýðræðisviðhorf en
af þeim sömu viðhorfum Ieiðir að
ekki ber að fela sveitarstjómum
verkefni nema þeim fylgi sjálfstæð-
ur ákvörðunarréttur um meðferð
þeirra. Sjálfræði sveitarfélaganna
eflist ekkert við að þeim sé falið
að annast framkvæmd ákvarðana
annarra.
— Að sveitarstjórnum frágengn-
um ber að fela almennum umboðs-
mönnum ríkisins valddreifð verk-
efni í sem ríkustum mæli.
Til þess liggja tvenn rök aðal-
lega. Það varðar allan almenning
miklu að sú þjónusta sem menn
þurfa að sækja til ríkisins sé veitt
á einum stað í nágrenni þeirra og
að þegar ríkisvaldið á fleiri erindi
en eitt við menn þurfi þeir ekki að
fara í marga staði ýmist heima eða
í höfuðborginni. Að því er þannig
augljós hagur að menn geti gert
eina ferð á sýsluskrifstofu til að
sækja bætur almannatrygginga,
þinglýsa veðskjölum, sækja veðbók-
arvottorð, framlengja ökuskírteini,
greiða opinber gjöld, svara til saka
fyrir yfirsjónir í umferðinni o.s.frv.
í öðru lagi mun vera meiri sparnað-
ur að því að hafa eitt aðalumboð í
hveiju héraði en mörg umboð, hvert
fyrir sitt stjórnsýslukerfi. Mikilvæg
sjónarmið geta þó leitt til eðlilegra
frávika frá þessari reglu, en þar eru
skólakerfið og Póstur og sími skýr-
ustu dæmin.
Stórar sýslur og sóknarmenn
Á því er lítill vafi að skapa má
góð skilyrði virkrar stjórnsýslu með
hæfilega stórum umboðsstofnunum
eins og þegar eru í hinum stærri
sýslum. Þessi skilyrði má bæta með
samruna smærri umdæma og sam-
einingu þeirra við hin stærri. Mestu
máli skiptir að lögmætar ákvarðan-
ir sem teknar eru af þingi og stjórn
verði hvarvetna færðar út í veru-
leikann í héruðum landsins án þess
að til þess þurfi að hafa refsivönd-
inn sífellt reiddan, en þetta hlýtur
að verða meginverkefni sýslumanna
í framtíðinni. Eftir þær breytingar
sem nú er verið að gera á hlutverk-
um sýslumanna ber næst að huga
að tvennu:
— Annarsvegar að fækkun emb-
ættanna og stækkun umdæmanna,
þannig að hvert héraðsumboð verði
af þeirri stærð að þar verði komið
við hagkvæmni í rekstri og eðli-
legri sérhæfingu og verkaskiptingu
og
— hinsvegar að séð verði fyrir
réttmætum þörfum fólks sem á um
langan veg að sækja til héraðshöf-
uðstaðar.
Á fyrri tíð höfðu sýslumenn úm-
boðsmenn sem nefndir voru sóknar-
menn, sóknarar og lögsagnarar.
Eftir 1808 urðu hreppstjórar um-
boðsmenn sýslumanna og helst sú
skipan enn. Héraðslögreglumenn
annast víða löggæslu íjarri héraðs-
lögreglustöð. á síðustu árum hefur
verið komið upp sérstökum umboðs-
skrifstofum á nokkrum þéttbýlis-
stöðum þar sem fastir starfsmenn
annast afgreiðslu en sýslumaður
eða fulltrúar hans koma við á
nokkrum fresti til viðtals og um-
sjónar. Þetta skipulag þarf allt að
endurskoða og samræma, einkum
út frá hag'kvæmnissjónarmiðum. í
nokkrum kaupstöðum þar sem nú
situr sýslumaður mætti e.t.v. kom-
ast af með umboðsskrifstofu. Sums
staðar mun haga svo til að innan
einnar sýslu verða fleiri en einn
þéttbýlisstaður. Þar sem sýslumður
situr ekki verður þá e.t.v. þörf á
umboðsmanni í fullu starfí og öðru
starfsliði, einkum vegna lögreglu-
stjórnar og gjaldheimtu. Slíkur
umboðsmaður þarf væntanlega
ekki að vera löglærður þótt hann
kunni að þurfa að annast eða segja
fyrir um löggæslu. Með fjarskipta-
tækni verður hægt að veita flesta
alménna þjónustu á umboðsskrif-
stofu af þessari gerð. Engin ástæða
er lengur til að einn hreppstjóri sé
í hveijum hreppi, hversu fámennur
sem hann er og að enginn umboðs-
maður sé í öðrum sveitarfélögum
með kaupstaðarréttindi þar sem
ekki situr sýslumaður. Vegna
bættra samgangna verður víða
kappnóg að einn hreppstjóri gegni
hreppstjórastörfum í einu umdæmi
hvort sem það tekur yfir fleiri eða
færri hreppa og vel má umboðs
maður í bæ þjóna nágrannahreppi.
Dreifbýlisumboð þyrfti ekki að vera
fullt starf hreppstjóra og vel mætti
hann, hér eftir sem hingað til sinna
búskap eða öðrum störfum jafn-
framt. Æskilegt væri að héraðslög-
reglumenn tengdust þessum um-
boðum í skipulagi.
Oftast er nokkur söknuður að
gömlum stofnunum þegar þær
hljóta að enda feril sinn vegna úr-
eldingar. Þannig hefði mátt fella
nokkur tár yfir sýslumannsembætt-
unum ef þau hefðu nú þurft að
afleggjast eftir 700 ára þjónustu
við þjóð og ríki eins og horfði um
sinn. Sem betur fer hefur nánari
athugun leitt í ljós að hér má láta
nýtt vín á gamla belgi þar sem
þessar fornu stofnanir henta einkar
vel til að tengja stjórn og þjóð í
nútíma lýðræðisríki.
Höfundur er borgardómari í
Reykjavík ogritari ístjórn
Dómarafélags íslands.
Þórður Friðjónsson forstjóri Þjóðhagsstofnunar:
Varhugavert að auka erlendar
lántökur vegna skuldastöðunnar
í FRUMVARPI til fjáraukalaga
sem lagt var fram á Alþingi í
síðustu viku kemur fram að til
að brúa fjármögnun rikissjóðs
sé nauðsynlegt að leita heimild-
ar til erlendrar lántöku að fjár-
hæð 13,6 milljarðar kr. Þórður
Friðjónsson, forstjóri Þjóðhags-
stofnunar, segir að erlend
skuldasöfnun sé orðin mikil sem
hlutfall af landsframleiðslu og
horfur á næsta ári bendi til
verulegs viðskiptahalla sein
muni leiða til erlendrar lántöku.
„Skuldastaða þjóðarinnar er
slík að það er nyög varhugavert
að auka erlendar lántökur með
þessum hætti, sem felst óhjá-
kvæmilega í því að við erum að
eyða meira en við öflum,” segir
hann.
Þórður sagði að lántakan færi
• sennilega að mestu fram í byijun
næsta árs. „Þessi lántökuáform
stafa að verulegu leyti af yfir-
drætti ríkissjóðs hjá Seðlabankan-
um allt þetta ár, sem hefur verið
frá 8-12 milljarðar kr. Þess vegna
mátti reikna með að á endanum
yrði óhjákvæmilegt að leita á er-
lendan lánamarkað,” sagði hann.
Þórður sagði ekki ástæðu til að
ætla að þessi lántaka sem slík
myndi valda mikilli þensluhættu.
„Þenslan á fyrri hluta ársins staf-
aði af yfirdrætti sem þá var stofn-
að til og flestar vísbendingar í
efnahagslífinu benda til að á síð-
ustu mánuðum hafi dregið veru-
lega úr þensluhættu,” sagði Þórð-
ur.
Hann sagði að oft hefði verið
bent á að peningaþensla stafaði
af yfirdrætti hjá Seðlabankanum
sem fæli í sér hættu fyrir efna-
hagslífið, og hefði komið fram í
miklum innflutningi á fyrri hluta
ársins.
GIVENCHY
Lflfifli
Bankastræti 8.
TINE BUS frá GIVENCHY Paris
kynnir og ráðleggur notkun á
GIVEIMCHY snyrtivörum
fimmtudaginn 10. október kl. 14-18.
WEIDER TG-700P ERGOMETER
ÞREKHJÓL MEÐ PÚLSMÆLI
Tölvumælir sem gefur upp hraða, tíma,
vegalengd, kaloríubrennslu og púls.
ÞÚ HJÓLAR OFTAR OG LEIMGUR Á GÓÐU HJÓLI
Þetta frábæra þrekhjól kemur nú endurbætt með
nýrri tölvu og púlsmæli. Hundruð ánægðra kaup-
enda geta vottað um frábæra eiginleika þessa
þrekhjóls.
• Ekkert reimadóf.
• Þungt kasthjól.
• Jafnt og gott óstiq.
• Hljóðlátt.
• Breitt og bólstrað sæti.
• Hæðarstilling á sæti og stýri.
• Stöðugt, endingargotf, fyrirferðarlítið.
• Hentar öllum aldurshópum.
• Gottverð.
Verð kr. 25.500Stgr. kr. 23.970,-
HHSHEm
SENDUMÍ
póstkröfu
UMLAND
ALLT.
úmJFi
Glæsibæ, sími 812922.
EUR0-VISA
RAÐ
SAMNINGAR