Morgunblaðið - 16.10.1991, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 1991
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 1991
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. i lausasölu 110 kr. eintakið.
Miðhálendið verði
gert að þjóðgarði
Ráðstefna Ferðamálaráðs,
sem haldin var í síðustu
viku, samþykkti tillögu um
ferðaþjónustu og umhverfismál,
þar sem m.a. er lagt til, að mið-
hálendi landsins verði gert að
þjóðgarði. Þessari samþykkt ber
að fagna. Full ástæða er til að
hafa áhyggjur af þróun mála á
hálendinu, bæði vegna mikillar
umferðar ferðamanna og ekki
síður vegna framkvæmda, sem
þar hefur verið unnið að í tengsl-
um við orkuverin.
Morgunblaðið fjallaði um þá
hugmynd að gera miðhálendið
allt að þjóðgarði í Reykjavíkur-
bréfi 10. ágúst sl. Þar sagði m.a.:
„Hernaðurinn gegn landinu,
sem Halldór Laxness skrifaði um
fyrir tveimur áratugum, er í full-
um gangi og menn verða að
snúast til varnar. Akvörðunin
um að gera allt miðhálendið að
þjóðgarði mundi koma í veg fyr-
ir, að mennirnir með reiknistokk-
ana, svo vitnað sé til orða skálds-
ins á Gljúfrasteini, geti farið um
allt þetta svæði að vild sinni og
gert það, sem þeim sýnist. Þeir
yrðu a.m.k. að hafa samráð við
aðra áður en í framkvæmdir
yrði ráðizt.
Hitt er svo annað mál, að slík
friðlýsing gæti reynzt býsna erf-
ið í framkvæmd, ef hún yrði
gerð á grundvelli núgildandi
náttúruverndarlaga og spurning,
hvort sérstök löggjöf á Alþingi
um friðlýsingu þessa svæðis yrði
ekki áhrifaríkari. Alltjent er hér
um að ræða verðugt umhugsun-
arefni fyrir Eið Guðnason, um-
hverfísmálaráðherra.”
Eiður Guðnason ræddi þessa
hugmynd í ræðu á ferðamálaráð-
stefnunni í Hveragerði og sagði
m.a.:
„Við verðum að auka eftirlit
með ferðamönnum á hálendinu.
Mönnum finnst það ef til vill
ekki aðlaðandi hugmynd, en
undan henni verður ekki vikizt.”
Ráðherrann sagði hugmyndina
um að gera miðhálendið að þjóð-
garði „aðlaðandi”, en til þess að
að gera hana að veruleika þyrfti
eignarhald ríkisins á svæðinu að
vera ótvírætt, en svo væri ekki
nú. Það breytti því hins vegar
ekki, að hugmyndin hlyti að vera
markmið okkar tii lengri tíma
litið.
Ferðaþjónusta er mikilvæg og
vaxandi atvinnugrein, sem
spannar 5-6 þúsund ársverk,
skilar um 11 milljarða árlegum
gjaldeyristekjum og mælist um
6-7% af landsframleiðslu. Þegar
horft er til nýs hagvaxtarskeiðs,
framtíðaratvinnuöryggis, auk-
inna þjóðartekna og batnandi líf-
skjara er ekki sízt horft til orkuf-
reks iðnaðar, sem breytir orku
fallvatna í störf og lífskjör, hugs-
anlegs útflutnings raforku um
sæstreng og aukinnar ferðaþjón-
ustu.
En það gildir óhjákvæmilega
hið sama um þessar atvinnu-
greinar, orkubúskapinn og
ferðaþjónustuna, sem hina hefð-
bundu atvinnuvegi, landbúnað
og sjávarútveg. Við verðum að
sameina það tvennt, bæði sem
þjóð og einstaklingar, að lifa á
gögnum og gæðum lands og
sjávar og í sátt við umhverfi
okkar, náttúru þess* og lífríki.
Forgangsverkefni í ferðaþjón-
ustu ættu að vera þessi: Að
lengja ferðamannatímann,
dreifa ferðamönnum á fleiri
mánuði ársins, til að nýta betur
fjárfestingu og aðstöðu. Að
'dreifa ferðamannastraumnum á
fleiri landshluta og héruð. Og
síðast en ekki sízt að stórefla
varðstöðuna um náttúru lands-
ins, vernda náttúruauðlindir,
ýmis náttúruundur og viðkvæm
gróðursvæði, einkum á hálend-
inu. Hugmyndin um að gera
miðhálendið að þjóðgarði eða
friðlýsa það með öðrum hætti
fellur því vel að forgangsverk-
efninu.
í starfsáætlun ríkisstjórnar-
innar segir, að skipuð verði
„samstarfsnefnd samgöngu- og
umhverfisráðuneyta til að
tryggja samvinnu allra aðila um
verndun íslenzkrar náttúru,
samhliða eðlilegum ferðamanna-
straumi”. Þar segir og að „há-_
lendið verði afmarkað og settar
reglur um skipulags- og bygg-
ingarmál þar. Sett verða ný lög
um skipulags- og byggingarmál
þar sem tekið verður aukið tillit
til umhverfis... Ríkisstjórnin
mun ötullega styðja einstaklinga
og félög í baráttu gegn landeyð-
ingu og fyrir gróðurvernd, m.a.
með landgræðslu og skógrækt.
Lög verði sett um eignarhald og
afnotarétt þjóðarinnar af landi
sem ekki er í séreign. Þjóðgörð-
um verður fjölgað og viðkvæm
svæði þarf að friða fyrir búfé...
Sett verði lög um vatnsvernd”.
Tilmæli Ferðamálaráðs, þess
efnis, að miðhálendið verði gert
að þjóðgarði sýnast koma heim
og saman við stefnumörkun
stjórnarsáttmálans: „Með sam-
vinnu og samstarfi við þá sem
sinna ferðamálum og ferðaþjón-
ustu verður tryggt eftir fremsta
megni að stefnan í þeim málum
samrýmist markmiðum um-
hverfisverndar.”
íltm ——
Utandagskrárumræða á Alþingi um málefni St. Jósefsspítala í Hafnarfirði:
Ráðherra óskar eftir tillög--
umfrá stjóm sjúkrahússins
MótmælaJisti með nöfnum 10.322 íbúa afhentur heilbrigðisráðherra og forseta Alþingis
SIGHVATI Björgvinssyni heilbrigðisráðherra og Salóme Þorkelsdóttur
forseta Alþingis voru upp úr hádegi í gær afhentir undirskriftalistar
með nöfnum 10.322 íbúa Hafnarfjarðar, Garðabæjar og Bessastaða-
hrepps, þar sem mótmælt er áformum um að leggja niður St. Jósefssp-
ítala í Hafnarfirði sem deildaskipt sjúkrahús og skorað á þingmenn
og ráðherra að standa vörð um óbreytta þjónustu spítalans. Kl. 13.30
hófst svo umræða utan dagskrár á Alþingi um málið að ósk Guðmund-
ar Árna Stefánssonar, bæjarstjóra í Hafnarfirði, sem situr nú á þingi
sem varaþingmaður Jóns Sigurðssonar viðskiptaráðherra.
Morgunblaðið/KGA
Hópur íbúa Hafnarfjarðar, Garðabæjar og Bessastaðahrepps afhentu
heilbrigðisráðherra og forseta Alþingis í gær áskorun um að standa
vörð um St. Jósefsspítala. Undir mótmælin höfðu 10.322 íbúar á þess-
ara sveitarfélaga ritað.
Guðmundur hóf mál sitt á Alþingi
á því að vitna til þess að afdráttar-
lausar yfirlýsingar íbúa sveitarfélag-
anna þriggja lægju fyrir. Sagði hann
að meðal þeirra væru 8.168 undir-
skriftir Hafnfirðinga. „Ég tel nauð-
synlegt að undirstrika alvöru þess
máls í þingsölum. Gerð er tillaga
um helmings niðurskurð á rekstrarfé
til St. Jósefsspítalans í Hafnarfirði
i frumvarpi til íjárlaga. Nái þær til-
lögur fram að ganga hefur rekstrar-
grundvelli sjúkrahússins verið kippt
undan því. Hér er ekki verið að
ræða tillögur til sparnaðar eða ha-
græðingar,” sagði Guðmundur.
Sagði hann að heilbrigðisþjónusta í
Hafnarfirði hefði verið byggð upp
markvisst og skipulega á löngum
tíma og gott samstarf tekist á milli
aðila í heilbrigðisþjónustu. Hefði
löngum verið litið til St. Jósefsspít-
ala sem fyrirmynd sjúkrahúsa í fag-
legu sem ijárhagslegu tilliti. „For-
svarsmenn St. Jósefsspítala, bæjar-
yfirvöld í Hafnarfirði sem og Hafn-
firðingar almennt eru vissulega
reiðubúnir til að leggja sitt af mörk-
um til aukins sparnaðar og hag-
kvæmni í heilbrigðiskerfinu. I góðri
samvinnu við heilbrigðisyfirvöld í
þessu landi er vafalaust hægt að ná
landi hvað varðar rekstur St. Jó-
sefsspítala. Öðru máli gegnir um
eðlisbreytingar á starfsemi sjúkra-
hússins eins óhjákvæmilegar og þær
eru miðað við óbreytt fjárlagafrum-
varp. Ekki verður unað við slík
áform,” sagði þingmaðurinn.
Beindi Guðmundur þeirri spurn-
ingu til heilbrigðisráðherra hvort
mætti treysta því að áfram yrði
unnið að lausn málsins í þeim anda
sem kæmi fram í undirskriftasöfn-
uninni. „Menn eiga að hreinsa arf-
ann og annað illgresi í garðinum
sínum en láta ósnertar eða í besta
falli hlúa að rósunum rauðu í fullum
blóma,” sagði hann.
Ohjákvæmilegar breytingar
Heilbrigðisráðherra tók þvínæst
til máls og sagði að miklar brejAing-
ar hefðu orðið í sjúkrahúsaþjónustu
síðastliðin tíu ár. „Öll tækniþróun
hefur verið í þá átt að draga úr
þörf fyrir almenn sjúkrarými en
auka þörfina í staðinn fyrir vistunar-
rými aldraðra og endurhæfingar-
pláss. Það er löngu orðið tímabært
að skoða skipulag sjúkrahússþjón-
ustu á höfuðborgarsvæðinu,” sagði
Sighvatur.
Hann sagði það staðreynd að þjóð-
félagið hefði ekki lengur fé til að
borga fyrir óbreytta starfsemi og
þyrfti að draga úr þjónustunni ef
ekkert yrði að gert. Á höfuðborgar-
svæðinu væru 100 sjúkrarúm sem
ekki væru í notkun árið um kring.
Sagðist ráðherra hafa óskað eftir
því að fá að hafa samstarf við for-
ráðamenn St. Jósefsspítala líkt og
ráðamenn annarra sjúkrastofnana á
höfuðborgarsvæðinu um endur-
skipulagningu og óskað eftir að þeir
gerðu sjálfir tillögu um breytingar
á skipulagi og starfsháttum spítal-
ans. „Á fundi sem ég átti með for-
ráðamönnum St. Jósefsspítala fyrir
nokkrum dögum, féllust þeir á að
gera slíkar tillögur og báðu um tíu
daga frest til þess,” sagði hann. „Ég
vil að St. Jósefsspítalinn taki fullan
þátt í þeirri skipulagsbreytingu sem
verið er að gera á höfuðborgarsvæð-
inu en verði þar ekki einhiver af-
gangsstærð. Til að svo geti orðið
þurfa stjórnendur spítalans að eiga
samvinnu við heilbrigðisráðherra,”
sagði hann.
Miðstýring ekki lausn
Árni M. Mathiesen (S-Rn) sagði
að útgjaldavandinn í heilbrigðis-
kerfinu væri mikill og hann þyrfti
að leysa. „Þessi vandi verður hins
vegar ekki leystur með sífellt meiri
samþjöþpun stofnana og miðstýr-
ingu, þannig að i landinu verði að-
eins tveir spítalar sem rísa undir
nafni, ríkisspítalar, staðsettir í
Reykjavík, eins og fram hefur komið
í tillögum hæstvirts heilbrigðisráð-
herra,” sagði þingmaðurinn.
Árni sagði að nauðsynleg hag-
ræðing og sparnaður næðist aðeins
með samstarfi sjálfstæðra stofnana
sem veittu hver annarri aðhald með
samanburði og samkeppni. Sagði
hann að afstaða ráðuneytisins í garð
St. Jósefsspítala í Hafnarfirði væri
furðuleg. „Það er því afar undar-
legt, sem jafnvel vekur tortryggni,
að ekkert samráð virðist hafa verið
haft við bæjarstjórn eða bæjarstjóra
fyrr en tilskipun um niðurskurð barst
til stjórnenda spítalans,” sagði hann.
Árni sagði ánægjuefni að heil-
brigðisráðherra virtist hafa ákveðið
að endurskoða fyrri áætlanir og ósk-
að eftir samráði við stjórnendur spít-
alans. Sagði hann einnig óeðlilegt
að sá spítali sem hefði náð hvað
lengst í hagræðingu skuli skorinn
niður við trog á sama tíma og aðrir
spítalar fengju 10-15% hækkun
framlaga á milli ára. „Það læðist að
mér sá grunur að þessi hugmynd
hafi skotið upp kollinum á síðustu
stundu þegar 120 milljónir vantaði
upp á að settu marki um niðurskurð
væri náð og hafi verið einskonar
afgangsstærð. Ég ætla að láta
hæstvirtan heilbrigðisráðherra vita
hér og nú að Hafnfirðingar, Garðbæ-
ingar og íbúar Bessastaðahrepps eru
ekki og verða ekki einhver afgangs-
stærð og þeirra málstað verður hald-
ið fram við afgreiðslu fjárlaga hér
á Alþingi,” sagði Árni.
Hámarkssparnaður 20 millj.
Svavar Gestsson (Ab-Rv) sagði
að ekki hefði verið gerð grein fyrir
hvernig ætti að skera niður framlög
til spítalans úr 223 millj. í 116 millj.
og það væri ljóst að forráðamenn
spítalans myndu ekki gera tillögu
til ráðherra eins og hann gerði kröfu
um. Sagðist hann hafa átt viðræður
við forstöðumann St. Jósefsspítalans
þar sem fram hafi komið að gerðar
yrðu tillögur um lítilsháttar breyt-
ingar á þjónustunni og að hámarki
væri hægt að ná fram sparnaði upp
á 20 millj. kr. Spurði hann heilbrigð-
isráðherra hvar hann hygðist taka
þá íjármuni sem á vantaði til að
tryggja rekstur spítlalans óbreyttan.
„Var þetta mál kynnt í þingflokkum
Aiþýðuflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins þegar íjárlögin voru lögð
fyrir? Var Alþýðuflokkurinn blekkt-
ur?" spurði Svavar.
Kynnt í þingflokkunum
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði að áform varðandi St. Jós-
efsspítala hefðu verið kynnt í báðum
þingflokkum stjórnarflokkanna.
„Það er áríðandi að menn missi ekki
sjónar af þeim áformum um hagræð-
ingu og sparnað í heilbrigðiskerfinu
sem nauðsynlegt er að ná fram ef
heilbrigðiskerfið á að standast,”
sagði Davíð.
„Nú er komið að því að hagræða
á sjúkrahúsum og það er algerlega
nauðsynlegt að líta til sjúkrastofn-
ana á svæðinu í heild,” sagði Davíð.
Lýsti hann fullum stuðningi sínum
við aðgerðir heilbrigðisráðherra.
Finnur Ingólfsson (F-Rv) sagði
að ef Guðmundur Árni Stefánsson
hefði vitað um tillögurnar þegar þær
hefðu verið kynntar í þingflokki Al-
þýðuflokksins væri hann nú með
lýðskrum gagnvart kjósendum sín-
um í Hafnarfirði. Rakti Finnur til-
raunir sem gerðar hefðu verið í tíð
fyrrv. heilbrigðisráðherra til endur-
skipulagningar sjúkráhúsa á höfuð-
borgarsvæðinu en sagði að tiliögur
hefðu allar strandað á þáverandi
borgarstjóra.
Minnstu stofnanirnar
lagðar niður
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir (SK-
Rv) minnti á að málefni St. Jósefssp-
ítla væru ekki einangruð heldur
tengdust umræðu um tilflutning
verkefna á milli sjúkrastofnana.
„Það á að leggja niður litlar og svo-
kallaðar óhagkvæmar rekstrarein-
ingar. 54 rúma sjúkrahús þykir of
lítið, 25 rúma hjúkrunarheimili þykir
of lítið,og tíu rúma fæðingarheimili
þykir of lítið. Þessar stofnanir eiga
það líka sameiginlegt að fólki var
ekki fyrir alls löngu talin trú um að
framtíð þessara stofnana væri
tryggð þegar þær flyttust frá sveit-
arfélögunum að stórum hluta til rík-
isins,” sagði þingmaðurinn.
Ingibjörg Sólrún sagðist óttast að
í hagræðingarmálunum væri einblínt
á tölur. Ekki ætti að spyija hvað
kostaði að reka þessar stofnanir,
heldur hvernig gengi að manna þær
og halda í starfsfólk.
Jón Baldvin Hannibalsson utan-
ríkisráðherra sagði að þessi umræða
væri ekki tímabær því heilbrigðis-
ráðherra hefði lýst sig reiðubúinn
til að taka upp viðræður við forráða-
menn St. Jósefsspítala um að þeir
legðu fram sparnaðartillögur. „Það
á einfaldlega að bíða eftir því að
fagleg umijöllun um þær fari fram,"
sagði hann.
Jón Baldvin sagði að ekki væri
verið að veitast að hagsmunum
Hafnfirðinga því um væri að ræða
eitt samfellt heilbrigðisþjónustu-
svæði. „Meginmarkmiðið er að taka
á þeim vanda sem er til orðinn vegna
þeirrar þróunar sem orðið hefur á
tíu til fimmtán árum. Það er skortur
á hjúkrunarrými fyrir aldrað fólk en
það er offramboð á almennum
sjúkrarúmum og það eru tillögur
uppi urn að breyta þessu með því
að nýta þetta svæði í heild sinni.
Það tekur ekki bara til St. Jósefsspít-
ala heldur til viðamikilla ski^ulags-
breytinga varðandi stóru sjúkrahús-
in í Reykjavík,” sagði Jón Baldvin.
_ Hann sagði einnig að þessar til-
lögur hefðu verið ræddar rækilega
í þingflokki Alþýðuflokksins, þær
væru sameiginlegar tillögur ríkis-
stjörnarinnar og á ábyrgð þingflokka
hennar.
Skrökvað að almenningi?
Páll Pétursson (F-Nv) sagði að
Guðmundur Árni væri vonarstjarna
og væntanlegur formaður Alþýðu-
flokksins og ætti því að hafa aðstöðu
til að koma vitinu fyrir heilbrigðis-
ráðherra innan eigin flokks. Hvatti
hann stjórnarþingmenn til að taka
höndum saman við stjórnarandstöð-
una til að tryggja áframhaldandi
rekstur St. Jósefsspítalans við af-
grejðslu fjárlagafrumvarpsins.
Ólafur Ragnar Grímsson (Ab-Rn)
sagði að formaður Alþýðuflokksins
héldi uppteknum hætti að hirta eigin
þingmenn í þingsalnum. Sagði hann
merkilegt að formenn stjórnarfiokk-
anna hefðu lýst yfir að tillögur um
að leggja niður St. Jósefsspítala í
núverandi mynd hefðu verið ræddar
í þingflokki Álþýðuflokksins og væru
á ábyrgð stjórnarþingmanna. „Hvað
á það að þýða fyrir þingmenn stjórn-
arflokkanna að mæta í Hafnarfirði
með okkur hinurn, forsvarsmönnum
spítalans og Hafnarijarðarbæjar og
þykjast ekki kannast við neitt,” sagði
þingmaðurinn. „Ef þeir mótmæla
ekki orðum forsætisráðherra og ut-
anríkisráðherra stendur það eftir,
að þessir þingmenn hafa skrökvað
að almenningi í Hafnarfirði og
Reykjaneskjördæmi,” sagði Ólafur
Ragnar.
Guðmundur Bjarnason (F-Ne)
sagði að Iagðar væru til kerfisbreyt-
ingar í heilbrigðisþjónustunni. Sagði
hann hagræðingu nauðsynlega en
þessar tillögur væru flausturslegar
og óyfirvegaðar. „Mér sýnist að ver-
ið sé að ráðast að stofnunum, sem
ef til vill geta gert aðgerðir á ódýr-
ari máta en í hinum stóru og dýru
stofnunum. Þar álít ég hins vegar
að sé möguleiki á að spara. Það á ,,
að gera með því að efla samstarf ,
og samvinnu allra sjúkrahúsanna
þriggja í Reykjavík,” sagði Guð-
mundur.
Pólitískur bófahasar
Guðmundur Árni Stefánsson tók
aftur til máls og sagðist láta gagn-
rýni stjórnarandstæðinga, sem hann
kallaði pólitískan bófahasar, liggja
á milli hluta. „En af því hér er spurt
beint, vil ég láta koma skýlaust fram,
að vitaskuld var sá sem þetta mælir
á móti öilum lausum og föstum hug-
myndum um eðlisbreytingar á starfi
St. Jósefsspítala á öllum stigum og
stundum,” sagði hann. Guðmundur
minnti einnig á að Hafnfírðingar
ættu enga aðild að Samstarfsnefnd
sjúkrahúsa í Reykjavík og hefðu
byggt upp sína heilbrigðisþjónustu
sjálfstætt. „Hvers vegna á að breyta
því núna án nokkurra gildra raka?”
spurði Guðmundur Árni.
Skv. þingskaparlögum má um-
ræða utan dagskrár ekki standa
lengur en í 30 mín. og tilkynnti for-
seti þingsins að ekki væri hægt að
gefa fleiri þingmönnum orðið. Sva-
var Gestsson kvaddi sér þá hljóðs
um þingsköp og benti á að skv. nýju
ákvæði þingskaparlaga væri þing-
mönnum heimilt að kveða sér hljóðs
til andsvara og hvatti formann þing-
flokks Alþýðuflokksins að nýta sér
það til að svara spurningum sem
fram hefðu komið. Ossur Skarphéð-
insson (A-Rv) tók þá til máls og kom
fram í ræðu hans að tillögur um St. v
Jósefsspítalann hefðu verið ræddar
í þingflokki Alþýðuflokksins. „Ein-
stakir liðir fjárlagafrumvarpsins
voru ekki lagðir fyrir til endanlegrar
afgreiðslu,” sagði hann.
Samstarf við forsvarsmenn
sjúkrahúsanna
Heilbrigðisráðherra kom aftur í
ræðustól og sagði að þar til Alþingi
afgreiddi málið yrði tíminn notaður
til að reyna_að ná samkomulagi við
stjórnendur sjúkrahúsa um óhjá-
kvæmilegar aðgerðir. Heilbrigðis-
ráðherra sagðist vegna spurninga
Svavars Gestssonar telja tilgangs-
laust að lýsa niðurstöðum sem ef 4iP
vill yrðu af samningaviðræðum sem
. væru nýlega hafnar. Ólafur Þ. Þórð-
arson (F-Vf) sagði að umræðan hefði
leitt í Íjós að fjárlögin væru í reynd
ósamþykkt af Alþýðuflokknum.
Konur í ábyrgðarstöðum láta
sér annt um daglegt líf fólks
- segir Mary Robinson, forseti írlands
MARY ltobinson, forseti írlands, segir í samtali við íslenska blaða-
menn að það sé engin tilviljun að Vigdís Finnbogadóttir sé fyrsti
erlendi þjóðhöfðinginn sem sæki írland heim eftir að hún tók við
embætti forseta í lok síðasta árs. Báðar séu þær konur, lýðræðislega
kjörnar til æðsta embættis þjóða sinna, og heimsóknin geri það að
verkum að það sé að verða eðlilegur hlutur að konur séu í aðalhlut-
verki þegar þjóðhöfðingjar hittast. En Robinson leggur áherslu á
að hún og Vigdís eigi fleira sameiginlegt og nefnir hún einkum ást
á leiklist, bókmenntum og menningarmálum almennt.
Mary Robinson
Mary Robinson fæddist 21. maí
1944. Hún nam lögfræði við Trinity
College í Dyflinni og lauk embættis-
prófi 1967. Árin 1969-75 var hún
prófeSsor í stjórnskipunarrétti og
refsirétti við Trinity College. 1975-
1990 kenndi hún Evrópubandalags-
rétt við sama skóla. Hún átti sæti
í öldungadeild írska þingsins frá
1969-1989. í öldungadeildinni sitja
fulltrúar úr háskólum landsins og
frá ýmsum hagsmunasamtökum.
Öldungadeildarþingmenn eru 60,
þar af sex kjörnir af háskólum
landsins, og var Robinson einn
þeirra. Deildin hefur umsagnarrétt
um lagafrumvörp en getur ekki
stöðvað lagasetningu. Mary Robin-
son hefur setið í mörgum þing-
nefndum og stjórnskipuðum nefnd-
umsem fjalla um lögfræðileg efni.
Árið 1970 giftist hún Nicholas
Robinson sem einnig er lögfræðing-
ur og eiga þau þrjú börn. Nicholas
á lögfræðistofu og að sögn viðmæl-
enda Morgunblaðsins þarf hann
ekki nauðsynlegá að sinna dagleg-
um rekstri hennar og getur því fylgt
eiginkonu sinni í opinberum erinda-
gjörðum hennar.
Forsetinn nýtur ekki
málfrelsis
Mary Robinson beitti sér mjög í
kvenréttindamálum áður en hún var
kosin forseti. Einn heimildarmanna
Morgunblaðsins sagði að hún væri
nú í mjög erfiðri stöðu vegna þess
að samkvæmt stjórnarskránni hefur
hún ekki fullt málfrelsi. Og það sem
meira er; þau málefni, sem hún
má ekki tjá sig um, lúta einmitt
að því sem hún hafði beitt sér hvað
mest fyrir áður en hún var kosin,
þ.e. rétti til hjónaskilnaða, fóstur-
eyðjnga og getnaðarvarna.
Á meðan heimsókn Vigdísar
Finnbogadóttur til Irlands stóð yfir
2.-4. þessa mánaðar féllst Mary
Robinson á að veita fréttamönnum
frá Ríkissjónvarpinu, Ríkisútvarp-
inu og Morgunblaðinu viðtal sam-
tímis. Áður en viðtalið hófst fór
ráðgjafi forsetans yfir spurningar
fréttamannanna og minnti á að hún
væri bundin af stjórnarskránni 'og
mætti ekki tjá sig um ýmis viðkvæm
efni nema mjög almennum orðum.
í samtalinu við íslensku frétta-
mennina sagði Mary Robinson að
það væri engin tilviljun að Vigdís
Finnbogadóttir væri fyrsti erlendi
þjóðhöfðinginn sem kæmi í opinbera
heimsókn til Irlands í forsetatíð
sinni. „Vigdís hefur gott orð á sér
sem kjörinn forseti lítils Evrópurík-
is með merkilega sögu. Vigdís er
kona og hún færir okkur heim já-
kvæða mynd af landi sínu. Af þess-
um sökum var það mikilvægt fyrir
mig að Vigdís yrði fyrsti þjóðhöfð-
inginn sem ég tæki á móti.”
Robinson sagði að heimsókn Vig-
dísar væri ekki fyrstu kynni sín af
Islendingum. Þegar hún starfaði
sem lögfræðingur hitti hún Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkisráð-
herra á fundi um lögfræðilegar hlið-
ar tengslanna milli Evrópubanda-
lagsins og Fríverslunarbandalags
Evrópu (EFTA), en hann var þá í
forsæti EFTA-ráðsins. „Eftir kynn-
■in við hann gerði ég mér Ijóst að
við ættum sameiginlega hagsmuni
og menningarlega samleið.”
Hönd sátta og kærleiks
í ræðu sem Robinson hélt er hún
tók við embætti rétti hún íbúum
Norður-írlands sáttahönd. Hún var
spurð um viðbrögð við þessu: „Ég
var að reyna-að breyta samskiptun-
um milli hinna tveggja hluta ír-
lands. Fram að þessari yfirlýsingu
minni höfðu mennhér syðra hneigst
til að líta á N-írland sem upp-
sprettu vandræða — flókins póli-
tísks vandamáls. Það vildi gleymast
að þetta er fallegur hluti lands okk-
ar þar sem býr fólk eins og við.
Þegar ég starfaði sem lögfræðingur
heimsótti ég N-írland og veit þvi
af gamalli reynslu að það þarf að
breyta samskiptunum á milli lands-
hlutanna. Ég rétti því fram hönd
sátta og kærleiks; hið síðarnefnda
er ekki algengt hjá manni í minni
stöðu. En viðbrögðin hafa verið
stórkostleg og innileg bæði frá kaþ-
ólskum og mótmælendum, þjóðern-
issinnum og sambandsmönnum.
Þeir þrá samskipti. Hingað í þessa
stofu hafa komið konur frá Belf-
ast, bæði kaþólskar og mótmæl- 1
endatrúar. Þær komu saman í lest
og sögðu mér frá erfiðu lífi í Belf-
ast. Þær vissu að það er ekki í
mínu valdi að breyta daglegu lífi
þeirra en þær vissu einnig að ég
hef áhuga á kjörum þeirra og gat
hjálpað þeim að komast í samband
við samtök kvenna hjá okkur, eink-
um á vesturströndinni, en þær eru
einnig óánægðar með stöðu sína.”
Robinson var spurð hvort hún
teldi að konur myndu leysa vandann
á Norður-írlandi. „Að mörgu leyti
er gott að hafa konur í opinberum
stöðum. Við innleiðum okkar eigin
starfshætti, eigið tungutak og
hugsun. Það sem gleður mig við
heimsókn Vigdísar er að hér hittast
tveir kvenforsetar þannig að slíkt
er að verða eðlilegt. Ég held að við
auðgum stjórnmálin með áhuga
okkar á fólki. Ég hef sjaldan hitt
konu í ábyrgðarstöðu sem ekki læt-
ur sér annt um daglegt líf fólks.
Annað sem tengir mig og forseta
íslands er áhugi á leikhúsi, ljóðlist
og menningu. Mér þótti einnig sér-
staklega vænt um að með ökkur
tókst ekki einungis vinátta heldur
skapaðist djúpstæður skilningur og
gagnkvæmur áhugi, við hefðum
getað spjallað tímunum saman.”
Robinson gat þess að sér hefði líkað
vel hvaða staði Vigdís óskaði eftir
að sjá á írlandi. Val hennar bæri
vott um djúpa tilfinningu fyrir
menningu þjóða. Þar nyti hún þekk-
ingar sinnar á leiklist og tungumál-
um. „Ég veit að þeir sem hittu
hana í Newgrange [þar sem er
5.000 ára gömul grafhvelfing] og
Trinity College voru djúpt snortnir
sökum þessa, og hins hversu opin
hún var fyrir írskri menningu.
Heimsókn hennar hefur eflt tengsl-
in milli okkar tveggja og landa
okkar.”
Morgunblaðsviðtal minnisstætt
Blaðamaður rifjaði upp ummæli
Mary Robinson í viðtali sem Morg-
unblaðið tók við hana í síma að
kvöldi kjördags 7. nóvember 1990
og birt var á forsíðu daginn eftir
en áður en hann gat borið upp
spurninguna gi'eip forsetinn fram í
og sagði: „Það var mér ekki einung-
is mikið gleðiefni að slíkur áhugi
væri fyrir hendi á íslandi heldur
einnig að fyrsta stuðningsyfirlýs-
ingin skyldi koma þaðan.” En
spurningin sem blaðamaður bar síð-
an upp var þessi: í viðtalinu sagðist
þú vilja færa forsetaembættið nær
þjóðinni næðir þú kjöri. Hefur þetta
tekist?
„Já. Ég hef ferðast mikið. Ég
hef kynnst því hvernig almenningur
reynir að varðveita menningararf-
leifðina. Þar á ég ekki .einungis við
arfleifð víkingatímans sem við heyr-
um svo mikið um hér í Dyflinni,
Waterford og Limrick. Ég hef hitt
samtök æskufólks og komist að
raun um hvernig það reynir að efla
samfélag sitt á hveijum stað. Þetta
er nauðsynleg þróun því félagslegu
vandamálin eru ærin, einkum at-
vinnuleysi meðal ungs fólks, mennt-
aðs fólks sem verður að yfirgefa
írland vegna þess að það fær ekki
tækifæri hér. Þegar ég ferðast hitti
ég iðulega skólabörn og e.t.v. vegna
þess að ég er kona met ég áhuga-
mál þeirra mikils. Þau hlusta líka
gjarnan á það hvað felst í því að
vera íri, og með þeim vex sjálfsvit-
und, og trú á lýðræðið í landinu.
Fimm, sex ára gömul vita þau hvað
það er að vera íri. Og þau þekkja
mig, ekki sem forsetann, heldur
sem Mary eða Mary Robinson.”
Irskan verði hversdagsmál
Forsetinn var nú spurð hveiju
hún vildi helst fá áorkað í starfi
sínu. „Ég minntist áðan á aukin
samskipti milli írska lýðveldisins
og N-írlands. En ég vil einnig auka
tengslin milli íra um allan heim. í
hveiju því sem ég tek mér fyrir
hendur vil ég endurspegla nútíma-
legt Irland, Evrópuríki sem byggir
á ævafornri menningu. En því mið-
ur stöndum við íslendingum að
baki að því leyti að írska er ekki
fyllilega lifandi mál. Vissulega hafa
sumir Irar hana að móðurmáli en
ljölmargir tala hana ékki. Ég vil
reyna að gera hið fallega gelíska
tungumál, írskuna, að hversdags-
máli í stað enskunnar.”
Þegar Mary Robinson var spurð
hvort hún hefði lengt stefnt að þvi
að verða forseti svaraði hún því til
að lengst _af hefði það ekki hvarflað
að sér. „Ég var lögfræðingur fyrst
og fremst og naut starfsins og
málanna sem ég fékkst við. Þetta
hefur hjálpað mér í forsetaembætt-
inu. Eins og lögræðingi er tamt
geri ég mér far um að vera vel
undirbúin áður en ég tekst á við
ný verkefni eða heimsæki ókunna
staði. Að þessu leyti myndi ég vilja
bera mig að saman við Vigdísi Finn-
bogadóttur sem býr í starfi sínu að
reynslu sem leikhúsmaður og unn-
andi tungumála. Það er gott fyrir
forseta að hafa sérsvið af þessu
tagi þangað sem hann getur sótt
efnivið til að auðga starf sitt.”
PÞ
I