Morgunblaðið - 16.10.1991, Síða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 1991
Makossamaðurinn
ÞAÐ hefur vonandi ekki farið fram hjá neinum að frægasti tónlistar-
maður Afríku, kamerúnski saxófónjeikarinn Manu Dibango, en
staddur hér á landi og leikur í Hótel íslandi í kvöld með tólf manna
sveit sinni. Tónleikar Manus hér á landi eru vissulega tímamót,
enda hefur afrísk tónlist hefur sótt verulega f sig veðrið á Vesturlönd-
um á síðustu árum. Tónleikarnir eru iiður í menningarsamskiptum
Frakka og íslendinga, enda hann frá fyrrum franskri nýlendu og
hefur dvalið langdvölum í Frakklandi.
Manu Dibango fæddist í Douala
í Kamerún 1934. Hann fór til
Frakklands í nám 1949 og segir
jjað hafa verið áhugaverðan tíma.
Á jasssviðinu deildu menn um
hefðbundinn jass og nýja strauma
og Manu stóð með þeim sem vildu
veita nýjum hugmyndum inn íjass-
inn. Hann fór að læra á píanó
samhliða heirtispékinámi, til að
geta fylgst betur með í tónlistinni
en þegar foreldrar hans komust
að því að hann væri að læra á
píanó skrúfaði faðir hans fyrir alla
peninga að heiman.
Manu kynntist saxófóninum í
Afríku og smám saman varð hann
kjörhljóðfærið, en einnig lærði
hann á orgel og fiðlu til viðbótar
við áðurnefnt píanónám. Hann fór
að troða upp á smástöðum og
margir töldu hann svartan Banda-
ríkjamann.
f París spilaði hann það sem til
féll, en segist hafa lifað fyrir þær
tíu mínútur á hverjum klukkutíma
þegar sveitin spilaði tæran jass. Á
endanum tók hann sig upp og fór
til Brussel að leika með sveit frá
Fílabeinsströndinni, en fjölmargir
afrískir og karíbskir tónlistarmenn
reyndu fyrir sér í Brussel. Sveitin
lék latin-jass, afríska tónlist og
kabaretttónlist og fríkvöldin fóru í
að hlusta á þá tónlistarmenn sem
lögðu leið sina um Brussel.
í Brussel komst Manu í kynni
við afríska frelsisbaráttu og 1960
fluttist hann aftur til Afríku og
gekk í hljómsveit frumherja
zaireskrar tónlistar, Josephs Kab-
aseles. „Ég ætlaði að vera í mán-
uð, en það teygðist í tvö ár. Það
var á þeim tíma sem afrískri tón-
list óx fiskur um hrygg og tónlist-
armenn eins og Kabasele, Franco,
Tabu Ley og Dr. Nico voru frægir
um alla Afríku. Latin-jass var vin-
sæll um alla Afríku vegna conga-
trommanna, Hvítir í Norður-Amer-
íku leyfðu svertingjum ekki að leika
á conga-trommur, vegna þess að
það væri tónlist djöfulsins, en í
Brasilíu og Kúbu fengu þrælarnir
að halda trommunum og um leið
tengslum við fortíð sína. Þetta
heyrðu Afríkumenn og kunnu vel
að meta.”
Með Kabasele lék Manu inn á
tugi smáskífna sem seldust í millj-
ónaupplagi og hann varð frægur
um alla Afríku fyrir að spila afríska
tónlist með jassáhrifum, enda var
jassinn allsráðandi í upphafi sjötta
áratugarins. „Louis Armstrong
kom til Zaire 1960 og allir vissu
hver hann var. Þó ekki hafi allir
þekkt tónlist hans vissi almenn-
ingur að hann var svartur maður
sem náð hafði heimsfrægð og all-
ir vildu því sjá Armstrong, þeim
fannst það eins og að sjá Guð.”
Manu sneri heim til Kamerún
1963 og stofnsetti eigin-sveit. Þar
átti hann erfitt uppdráttar til að
byrja með, enda þótti mönnum
hann full vestrænn og ekki bætti
úr skák að hann kom með hvíta
eiginkonu með sér frá Belgíu.
„Menn gleymdu, eða vildu ekki
muna, að ég hafði spilað með
Kabasele í tvö ár. Þeir gátu ekki
skilið að það eru ekki til svartir
eða hvítirtónlistarmenn, bara tón-
listarmenn." Eftir fjögur ár í Ka-
merún ákvað hann að fara til Par-
ísar aftur. „Þar þurfti ég að byrja
á núlli, enda allir búnir að gleyma
mér. Þá heyrði ég fyrst í soul-tónl-
ist, James Brown, Otis Redding
og Booker T. og fór að spila á
Hammond-orgel. Ég hafði lengi
dálæti á Jimmy Smith, en Booker
T. kom með nýja vídd inn í spila-
mennskuna, nýjan hljóm.”
Eftir því sem Manu kom undir
sig fótunum í París fór að hann
að leika undir hjá ýmsum popp-
stjörnum í sjónvarpi. Hann komst
einnig á plötusamning, sem náði
þó aðeins yfir útgáfu í Afríku og
tók upp sínar fyrstu breiðskífur,
þrjár alls, með afrískum bræðingi.
1971 bað forseti Kamerún, Ahidjo,
hann að semja þjóðlegan
hvatningarsöng fyrir Afríkumeist-
aramótið í knattspyrnu, sem átti
að halda í landinu. Á B-hliðina á
smáskífunni með laginu setti
Manu lag sem hann hafði spilað
á tónleikum lengi, Soul Makossa.
Tveimur árum síðarfór plötusnúð-
ur í New York að leika lagið í vin-
sælum útvarpsþætti og hleypti af
stað makossa-æði í borginni. í
París áttuðu menn sig ekki á því
að eitthvað væri á seyði, fyrr en
Bandaríkjamenn komu til borgar-
innar og keyptu þúsundir eintaka
til að fara með til Bandaríkjanna
og selja þar. „Ég var að spila í
smáklúbb í París fyrir litla þóknun,
þegar menn fóru að tala um að
ég hefði slegið í gegn í Bandaríkj-
unum. Þegar Ahmed Ertegun frá
Atlantic kom síðan í klúbbinn og
bauð mér samning fannst mér
sem mig væri að dreyma.” Lagið
seldist í milljónum eintaka um
heim allan og ekkert afrískt lag
hefur náð viðlíka vinsældum.
Manu fór til Bandaríkjanna til að
fylgja laginu eftir og lék á fjölda
tónleika um gervöll Bandaríkin.
„Ég fór út í Harlem og það var
eins og heima í Kamerún, Allir sem
hittu mig úti á götu og höfðu séð
mig í sjónvarpinu sögðu „Soul
Makossa” og kölluðu mig „makos-
samanninn”. Ég átti að spila í
Apollo-tónleikastaðnum og var
stoltur af því og taugaóstyrkur um
leið, en áður en við komum á svið
byrjuðu áhorfendur að spila, það
var annar hver maður með mar-
akkas og tambórínu; fjölmennasta
og sterkasta rytmasveit sem ég
hef spilað með um ævina.”
f kjölfar Soul Makossa fylgdu
fjölmargar breiðskífur, þar á meðal
plata sem Manu hljóðritaði á
Jamaíka með Sly og Robbie. „Það
var spennandi að spila reggí, fyrir
mér er reggí litur, eins og zouk
og makossa eru litir." Á síðustu
breiðskífum Manus má glöggt
heyra að hann er enn að blanda
saman afrískum áhrifum og vest-
rænum. „Ég vil skapa alvöru tón-
list með alvöru tónlistarmönnum.
Bresku rappi svipar ekkert til þess
sem hæst ber í Bandaríkjunum, í
Bretlandi er tónlist sveita eins gg
Soul II Soul afrísk/evrópsk. Ég
held upp á bandarískan jass, en
ekki bandarískan lífsmáta. Ungu
mennirnir í dag, eins og Marsalis-
bræður og Terry Blanchard, eru
frábærir spilarar en frumleg sköp-
un er annað mál, á meðan ungir
evrópskir tónlistarmenn finna
sköpunarstrauma á milli Evrópu
og Afríku. Ég gerði plötu í Banda-
ríkjunum, en það vantaði í hana
hlýju. Á síðustu plötu minni, Poly-
sonik, sem ég gerði með Simon
Booth í Bretlandi er allt annað upp
á teningnum.”
Manu segist vilja breyta ímynd
afrískrar tónlistar: „Ég vil koma
afrískri tónlist út af safninu og að
fólk átti sig á að það er til rafmögn-
uð Afríka, álfan er full af tónlistar-
mönnum sem leika á saxófóna,
píanó og hljóðgervla. í augum
fólks á Vesturlöndum geta afrískir
tónlistarmenn bara barið bumbur
og kyrjað, en það er að breytast.”
Árni Matthíasson tók saman.
Kvikmynclahátíð Listahátíðar:
Nða
Úr hinni hrollvekjandi þjóðfélagsádeilu 1-2-3-4-5 Dimmalimm.
1-2-3-4-5
Dímmalimm
0
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
1-2-3-4-5, Dimmalimm. Sýnd í
Regnboganum. Leiksljóri Vitali
Kanevski. Aðalleikendur Pavel
Nazarov, Dinara Droukarova,
Elena Popova. Lenfilm. 90 mín.
Enskur texti Sovétríkin 1990.
Ef verið hefur til Helvíti á Jörð
þá hefur það verið í fullu fjöri aust-
ur í Síberíu, gúlaginu, sem er víst
enn við líði. Vestrænir kvikmynda-
gerðarmenn hafa gert tilraunir til
"Sð lýsa þessari ógnarveröld, Dagur
í lífi Ivans Denisovich, gerð af
Caspar Wrede eftir sögu Nóbels-
verðlaunaskáldsins Solzhenitsyn,
kemur uppí hugann. En þótt ömur-
leg væri er hún einsog Disneymynd
í samanburði við 1-2-3-4-5... og það
er tímanna tákn að þessi hrollvekj-
andi þjóðfélagsádeila er gerð af
Sovétmanni.
Austur á freranum, í litlum
námubæ, hefur verið holað niður
afbrotamönnum, geðsjúklingum,
óvinum kerfisins og japönskum
stríðsföngum — enda aðeins tvö ár
liðin frá lokum seinna stríðs. í þessu
jarðneska víti er tilgangslaust að
finna nokkra lífsfyllingu, tveir tólf
ára krakkar, rússneskur strákur og
tatarastelpa reyna þó að finna ein-
hveija hamingju og grafa upp örfá-
ar gleðistundir sem enda með skelf-
ingu.
Myndin er dæmafá lýsing á
mannlegri niðurlægingu, andlegri
og líkamlegri eymd og volæði.
Myndin hefst að vori, sem boðar
tíma aurs og drullu uppí ökla. Fólk-
ið er hraktir skuggar af sjálfu sér,
helst að brennivínið bæti örlítið um
stund þann óskapnað sem er tilvera
þess. Það er allt ótrúlega skítugt,
vanhirt og rotið. Meira að segja
börnin líta út einsog smávaxin gam-
almenni. Drengurinn og stúlkan eru
einu ljósu punktarnir í eymdinni,
þau eiga ekki heima í grátónunum,
bernska þeirra og hrekkleysi eru
fyrirfram dæmd til refsingar.
Það kemur ekki á óvart að 1-2-3-
4-5 Dimmalimm færði leikstjór-
anum Kanevski Evrópuverðlaunin í
fyrra fyrir besta frumraun. Hann
er óragur við að stinga á eitt kýla
þess óskapnaðar sem stjórnkerfi
„Sambands hinna sóíalísku Sov-
étríkja” ól af sér, jafnvel það sem
þrútnast var af sjúkdómseinkenn-
um hryllingsins — virðingarleysi
gagnvart smælingjanum, óttann við
fijálsa hugsun. Þá eiga þeir ungu
leikarar sem fara með aðalhlutverk-
in stóran þátt í að boðskapur mynd-
arinnar kemst til skila og gerir 1-2-
3-4-5 Dimmalimm eina af eftir-
minnilegustu myndum síðari ára.
Hugtakið að vera útskúfaður fær
nýja og óhugnanlegri merkingu eft-
ir að hafa upplifað hana.
Homo Faber
Homo Faber
Leikstjóri og handritshöfundur
Volker Schlöndorff. Byggð á
samnefndri skáldsögu eftir Max
Frisch. Aðalleikendur Sam
Shepard, Barbara Sukowa, Julie
Delpy. 117 mín. Islenskur texti.
Þýskaland 1990.
Eftir að hafa leitað fanga í bók-
menntaverkum Henrichs Böll,
Gúnthers Grass, Arthurs Miller og
Marcel Proust snýr Volker Schlönd-
orff sér nú að svissneska rithöfund-
inum Max Frisch. Sclöndorff tekur
fyrir skáldsöguna Homo Faher,
sem leikstjórinn iýsir sem heim-
spekilegu verki sem klætt sé bún-
ingi harmrænnar sápuóperu. Hér
segir af Faber (Shepard), arkitekt
sem er að nálgast miðjan aldur.
Eftir að hafa lent í fiugslysi og
fengið vægt hjartaáfall fer þessi
rökhyggjumaður að endurmeta líf-
sviðhorfin, það endurspeglast ekki
síst í óvæntu ástarsambandi við
gullfallega, unga stúlku (Delpy).
En aldurinn verður ekki umflú-
inn, það sannast rækilega á
átakanlegri lífsreynslu Fabers sem
bandaríska leikritaskáldið Shepard
leikur af jarðbundinni eðlisgáfu og
trúverðugleik sem er svo nauðsyn-
leg þessu dramatíska hlutverki.
Eins er Delpy gædd þeirri brot-
hættu og fínlegu fegurð sem er
ómissandi í túlkun hinnar ungu,
leitandi og ástföngnu stúlku.
Schlöndorff skýrir titilpersónu sína
á þá leið að þar fari maður sem
telji sér trú um að geta umflúið
dauðann með því að verða ástfang-
inn af tvítugri stúlku. Engu að síð-
ur snýst Homo Faber um ómann-
eskjuleg örlög, lygilega röð tilvilj-
ana sem snúast svo eftirminnilega
gegn persónum myndarinnar að
hún lætur engan ósnortinn. Við
upplifum einar ógnvænlegustu eft-
irhreytur stríðs sem sést hafa á
hvíta tjaldinu, þökk sé nostursömu
handbragði leikstjórans, skynsam-
legu og hnitmiðuðu handriti og
úrvalsleik. Tvímælalaust ein át-
hyglisverðasta mynd hátíðarinnar
þó hún standi ekki jafnfætis bestu
verkum Schlöndorffs.
Sýningar
í dag:
Vegur vonar (síðustu sýningar)
Friðhelgi
Gluggagægirinn
Lögmál lostans
Mjöli
Svartur snjór
1-2-3-4-5 Dimmalimm.
Badmintontímar í vetur!
Mán. Þri. Mið. Fim. Fös. Lau. Sun.
12.00 12.00 12.00 09.20 09.20
21.50 21.50 21.50 21.50 19.20 10.10 10.10
22.40 22.40 22.40 22.40 20.10 11.00 11.00
14.20 11.50
15.10 12.40
16.00 15.10
17.40 16.00
Tennistímar! 16.50 17.40
Mán. Þri. Mið. Fim. Fös. Lau. Sun.
12.00 12.00 12.00 12.00 15.10 09.20 14.20 15.10
Tennis- og badmintonfélag
Reykjavíkur,
Gnoðavogi 1, s. 812266.