Morgunblaðið - 20.10.1991, Blaðsíða 13

MORGUNBÍAWÐ SUNNUDAGUR ‘20. OKTÖBER Í991
teljast og svo sem engin algíld fræði
til um það, en ég myndi halda að
26% skekkjumörk, eins og staðan er
nú í ráðhúsinu, væru allt of há,”
segir Pálmi Kristinsson, fram-
kvæmdastjóri Verktakasambands ís-
lands. „Vandinn er sá, virðist mér
vera, að þegar opinberir aðilar eru
að byggja, telja þeir það ekki vera
frágangssök þó sækja þurfí viðbót-
afjármagn til skattgreiðenda. Allir
muni lifa það af. Aftur á móti ef
fyrirtæki eða einstaklingar e.ru að
byggja yfír sig, geta 15-20% skekkj-
umörk ráðið úrslitum um hvort dæm-
ið gangi einfaldlega upp eða ekki.
Það sér það hver maður að ef kostn-
aður við 15 milljóna króna einbýlis-
hús, ykist allt í einu um 20%, þýddi
það þriggja milljóna króna aukafjár-
útlát fyrir viðkomandi einstakling.
Það sveiflar því engin meðalmaður á
einu ári,” segir Pálmi.
Mat á óvissuþættina
„Hver breyting hrindir af stað
ákveðinni keðjuverkun. Sú staðreynd
liggur fyrir að þegar breytingar fara
af stað, sem gerist oft þegar forsend-
ur eru ekki geirnegldar fyrirfram,
verða þær breytingar alla jafna mjög
dýrar og margfalt dýrari heldur en
viðkomandi vinnuþáttur ef hann
hefði verið hugsaður og skipulagður
fyrirfram. Að bijóta niður uppsteypt-
an vegg og setja hann upp annars
staðar, felur ekki bara í sér tvöfaldan
kostnað, heldur margfalt hærri
kostnað. Auk þess fela slíkar breyt-
ingar í sér seinkun annarra verk-
þátta sem raskar allri tímaáætlun,
sem er yfirleitt mjög stíf. Það er út
af fyrir sig ekkert óeðlilegt við það
að áætlanir á vegum hins opinbera
bregðist, rétt eins og í fjárhag heimil-
anna, en það sem mér fínnst skorta
í áætlanagerðina er mat á óvissuþátt-
unum, sem eru óneitanlega stórir í
svo óvenjulegum mannvirkjum. Fag-
menn gera mikil mistök með því að
vanáætla kostnað, en maður gæti
ætlað að pólitískt séð væri mun eðli-
Morgunblaðið/RAX
Níu áætlanir eru til um Listasafn íslands. Fyrsta kostnaðaráætlunin var gerð árið 1972 og sú síðasta
árið 1985. Áætlanirnar nema allt frá 247 milljónum króna upp í 391 milljón á verðlagi uip síðustu áramót.
Á hinn bóginn fór kostnaður við byggingu Listasafns íslands í tæpar 459 milljónir króna sem er 77%
frá upphaflegri áætlun, ef miðað er við fjórðu áætlunina sem gerð var árið 1977 rétt í þann mund er
framkvæmdir hófust.
Morgunblaðið/RAX
Kostnaður við endurbætur og framkvæmdir Þjóðleikhússins fór um
30% fram úr áætlunum, en heildarkostnaður við verkið stendur nú
í 725 milljónum króna. Umframkostnaðurinn felst að hluta til í
magnaukningu og hinsvegar því að viðbótarframkvæmdir komu til
þegar verkið var hafið.
Morgunblaðið/Björn Blöndal
Flugstöð Leifs Eiríkssonar var vigð 1987. Á verðlagi þess tíma kost-
aði byggingin 3,2 milljarða og hafði þá farið fram úr áætlunum sem
nam 871 milljón króna, samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar.
Þegar framkvæmdir hófust í Viðey, lá ekki fyrir hvað menn ætluðu
sér að gera þar. Þess vegna fór kostnaður við uppbygginguna um
200% fram úr upphaflegum áætlunum.
legra að hafa áætlanir heldur rúmar
en þröngar. Stjórnmálamenn gætu
þá staðið kokhraustir á því að aflo-
knu verki að tekist hefði að byggja
10% undir áætlun, sem væru svo og
svo miklir peningar,” segir Pálmi.
15% varúðarforsenda
Eins og áður var minnst á, standa
staðlaðar byggingar á vegum hins
opinbera, nokkuð vel að vígi þegar
rætt er um endanlegan kostnað mið-
að við áætlaðan kostnað. Og á vegum
Landsvirkjunar hafa verið unnar
áætlanir um virkjunarframkvæmdir
upp á hundruð milljóna og jafnvel
milljarða króna sem í öllum tilvikum
hafa staðist nokkuð vel þegar reikn-
ingar eru gerðir upp. Þess ber þó
að geta að í áætlunum sínum reiknar
Landsvirkjun ávallt með ákveðinni
varúðarforsendu upp á 15% sem á
að ná yfír ófyrirséðan kostnað. „Þessi
prósentutala er ákveðin varnagli,
sem við gefum okkur þannig að í
áætlanagerðinni göngum við út frá
því að verkið kosti 15% meira heldur
en raunverulegar áætlanir gera ráð
fyrir. Ef á hinn bóginn ófyrirséður
kostnaður kemur ekki til á meðan á
verki stendur, teljum við að eiginleg
skekkjumörk eigi að vera ákaflega
þröng, ekki hærri en 5%,” segir Jó-
hannes Nordal, Seðlabankastjóri og
formaður stjórnar Landsvirkjunar.
„Fyrst og fremst skiptir það af-
skaplega miklu máli að áætlanir séu
fullgerðar áður en farið er af stað
með framkvæmdir. Mjög góðar áætl-
anir eru gerðar um sum mannvirki,
þar sem að reynslutölur liggja fyrir,
en því miður virðist mér að það sé
ákaflega algengt í stærri opinberum
mannvirkjum að verið sé að byggja
jafnhliða hönnun og að hluta til var
vinnu þannig háttað þegar bygging
Seðlabankans stóð yfir. Því fór fjarri
að allri innri hönnun og útfærslum
hafí verið lokið áður en byijað var
að byggja. Ég get því ekki sagt til
um það hversu mikið byggingin fór
fram úr áætlunum enda var okkur
ljóst að við höfðum ekki neina trausta
áætlun fyrirfram um heildarkostnað-
inn þó við gerðum okkur grein fyrir
stærðargráðunni. Slíkt verklag er
auðvitað ekki æskilegt, en ef bygging
á að vera fullhönnuð áður en að fram-
kvæmdum kemur, krefst það mun
meiri undirbúningstíma heldur en
ella enda augljóst að ekki er hægt
að áætla kostnað að fullu fyrr en
búið er að hanna verkið,” segir Jó-
hannes.
í ljósi reynslunnar
Hagkaup hyggur á næstu árum á
byggingu verslunarmiðstöðvar í
Kópavogi sem væntanlega verður
opnuð á síðari helmingi þessa áratug-
ar og er hönnunarvinna við bygging-
una þegar hafin. Að sögn Sigurðar
Gísla Pálmasonar verður fullhönnun
hússins lokið áður en hafist verður
handa á byggingarstað. „Við kjósum
að hafa þann hátt á í ljósi reynslunn-
•lar. Því miður var fullnaðarhönnun
Kringlunnar ekki lokið áður en byij-
að var að byggja og það myndum
við aldrei endurtaka. Kostnaðarauk-
inn við slíkt verklag er geysihár og
getur hæglega skilið milli lífs og
dauða,” segir Sigurður Gísli.
Ábyrgð og alverktaka
Ákveðin þróun hefur orðið í verk-
samningum á síðustu árum, en mikið
er farið að bera á svokallaðri alverk-
töku, sem þýðir að einn verktaki er
ábyrgur gagnvart verkkaupa svo og
öllum sínum undirverktökum, sem
hann ræður til verksins. Verktakar
telja að alútboð séu mjög hentug í
þeim tilfellum, sem þau eiga við,-sér
í lagi í staðlaðri mannvirkjum. „Við
teljum að alútboð komi mjög til móts
við verkkaupa, en með því er mun
meiri agi á öllu en ella. Þar er ábyrgð-
in öll á einni hendi og ef eitthvað fer
úrskeiðis, í forvinnu eða eiginlegum
framkvæmdum, eru það mistök verk-
takans. Kostnaðaráætlunin, sem lögð
er til grundvallar, er áætlun verktak-
ans. Það er hann sem veit aðila best
hvað hlutirnir kosta og þó hann hafí
kannski ekki unnið nákvæmlega eins
verk áður, gerir hann sér grein fyrir
þeirri óvissu sem verkinu er samf-
ara. Og hann gerir sér líka grein
fyrir því hvaða burði hann hefur til
að taka á móti slíkri óvissu. Þannig
má ætla að kostnaðaráætlunin hans,
sem er tilboð hans í verkið, sé marg-
falt betur unnin heldur en aðrar
áætlanir þar sem að vitað er að eng-
in verður dregin til ábyrgðar þó em-
hveiju skeiki, en alkunna er að
ábyrgðarhlutverkið vill gjaman
velkjast á milli manna þegar margir
verktakar eru kallaðir að sama verk-
inu,” segir Pálmi Kristinsson.
Arkitektar, sem gjarnan vilja fá
að teikna sín minnismerki og fínnst
umræða um kostnað oft og tíðum
óæðri, eru á hinn bóginn ekki jafn-
hrifnir með þróun mála því með alút-
boði myndast milliliður milli arki-
tektsins og verkkaupans sem er verk-
takinn - aðilinn sem þarf að semja
við. Þeir hafa þó ekki spornað við
þróun þessari á neinn hátt, heldur
benda gjarnan á að alútboð í of mikl-
um mæli verði til þess að hefta fram-
farir í húsagerðarlist.
Útboð á hönnun
„Ef alverktaka kemur ekki til,
fínnst mér fullkomlega eðlilegt að
C* f
f 13
forvinna sé boðin ýt á fijálsum mark-
aði, rétt eins og byggingarfram-
kvæmdin sjálf,” segir Pálmi Kristins-
son. Um þetta segir Jóhannes Nord-
al: „Ég held að það-yrði afskaplega
erfítt að koma við góðum útboðum
á hönnun. Það er tvennt ólíkt að
bjóða út sjálfa hönnunina eða verk,
sem búið er að hanna og lýsa. Ég
býst ekki við að rithöfundar, til dæm-
is, myndu vilja skrifa skáldsögu eftir
útboði. Ég tel mjög vafasamt að leit-
aðir yrðu uppi arkitektar, sem væru
tilbúnir í að vinna sem ódýrast. Fyr-
ir mestu er að fá til verksins góða
arkitekta, sem vitað er að muni ráða
við það,” segir Jóhannes. Og í sama
streng tekur aðstoðarframkvæmda-
stjóri Almennu verkfræðistofunnar:
„Gæfa hvers mannvirkis ræðst fyrst
og fremst af vönduðum undirbúningi
og yfirleitt leggja menn meira upp
úr gæðum hönnunar heldur en kostn-
aði enda er hönnunin undirstaða þess
að fjárfestingin öll takist og þjóni
sínum tilgangi. Ég get nefnt virðu-
lega stofnun á borð við Alþjóðabank-
ann, sem hafnar slíkri útboðsleið,
þegar kemur að vaii á hönnuðum.
Hann leitar fyrst og fremst að hæfni
og reynslu og spyr síðast um verð-
þáttinn. Með þessu er ég ekki að
gera lítið úr kostnaðinum, en greini-
legt er að gæðin og öryggið vega
þyngra hjá stofnun sem þessari og
eins og einn deildarstjóri fram-
kvæmdalánadeildar Alþjóðabankans
orðaði það í fyrirlestri sem hann hélt
í fyrra, er fráleitt að spara smáaura
í hönnun og taka áhættu í verkefnum
sem kosta milljarða dollara. Ég tel
að það orki ákaflega mikils tvímælis
að vera með útboðsmarkað í forvinnu
vegna þess að þrátt fyrir allt er hönn-
unin tiltölulega lítill hluti af heildar-
kostnaði, en sá hluti sem ræður því
hvort fjárfestingin heppnast.
Hinsvegar um það atriði hvort
hönnunarkostnaðurinn sé að verða
of hár í hlutfalli við heildarkostnað
bygginga, vil ég segja að það skiptir
höfuðmáli hversu flókið mannvirkið
er. Allar framkvæmdir eru að ein-
hveijum hluta hugverk og að ein-
hveijum hluta handverk. Stöðluð
blokk í Breiðholti er tiltölulega lítið
hugverk, en meira handverk. Hins-
vegar er hugverksþátturinn mun
stærri í þeim byggingum, sem teljast
til listaverka í sjálfu sér. Ég tel full-
komlega eðlilegt að hönnunarkostn-
aður sé mun hærra hlutfall í slíkum
mannvirkjum en stöðluðum bygging-
um, sem eiga sér forsendur annars
staðar,” segir Pétur Stefánsson.
Lærdómur
í skýrslu sinni um Flugstöð Leifs
Eiríkssonar, bendir Ríkisendurskoð-
un á ýmsan lærdóm, sem draga
megi af þeirri framkvæmd og hafa
megi að leiðarljósi í sambandi við
aðrar opinberar meiri háttar fram-
kvæmdir. í fyrsta lagi þarf að vanda
til við undirbúning framkvæmda,
einkum að fyrir liggi góð skilgreining
á verkefninu og væntanlegum gangi
þess. I öðru lagi er nauðsynlegt að
vanda til áætlanagerðar, einkum
samræmdra framkvæmda- og fjár-
hagsáætlana. Framkvæma þarf stöð-
uga endurskoðun meðan á verkefni
stendur og tryggja upplýsingagjöf
til réttra aðila. I þriðja' lagi skal
vanda til vinnubragða við gerð fjár-
lagatillagna og fjárlagagerðar og í
íjórða lagi bendir Ríkisendurskoðun
á að varast skuli breytingar á verk-
tíma. Áður en ákvörðun er tekin um
breytingu frá samþykktri áætlun
og/eða hönnun, skal athuga svo sem
unnt er hvaða afleiðingar breytingin
hefur.
Að lokum má geta þess að næsta
stórverkefni borgarinnar er nú á
teikniborðinu. Fimm arkitektum var
falið að koma með hugmyndir um
nýtingu Korpúlfsstaða samkvæmt
hugmyndum svokallaðrar Korpúlfs-
staðanefndar, en á Korpúlfsstöðum
er meðal annars gert ráð fyrir upp-
byggingu listamiðstöðvar, sem kennd
verður við listamanninn Erró. Sér-
stök matsnefnd fjallar nú um tillögur
arkitektanna og að því búnu verður
samið sérstaklega við einn þeirra um
nánari útfærslur. Engar skýrar
framkvæmda- eða kostnaðaráætlan-
ir hafa enn litið dagsins ljós enda
hönnunarvinna vart hafin. Hinsvegar
eru uppi um það hugmyndir að ljúka
fyrsta áfanga, að minnsta kosti, á
kjörtímabilinu. í því sambandi verði
fyrst veitt fé til verksins á næsta ári.