Morgunblaðið - 25.10.1991, Blaðsíða 10

40
SIÖRgWnÉIÍÁÐÍÐ f'ö'STlÍDAÖÖR 2^.' ÓkTÖBER 'í991
Alþýðumálari
Elías Hjörleifsson
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
í Listamannaskálanum í Hafn-
arstræti 4 sýnir um þessar mund-
ir Sigurður Einarsson 23 mynd-
verk, sem öll eru eins konar hug-
arfiugssýnir um land og þjóð.
Það er ekki oft sem haldnar eru
listsýningar á þessum stað, en þar
sem sérkennileg fornbókaverslun
er á neðri hæð, ætti einmitt að
vera upplagt tækifæri fyrir for-
svarsmenn húsnæðisins að vera
með öðruvísi sýningar á staðnum.
Þær gætu staðið eitthvað lengur
yfir en almennt gerist í listhúsum,
sem gæfi okkur listrýnum rýmri
tíma til umfjöllunar þeirra, en við
erum að sjálfsögðu bundnir af því
að skrifa öðru fremur um reglu-
bundna sýuningarstarfsemi í við-
urkenndum listhúsum.
Nú er þessi sýning Sigurðar
nokkuð sérstök og hefði mátt vera
opin enn um skeið, því að slíkar
sýningar eru yfirleitt öllu iengur
að vekja almenna athygli, en fram-
kvæmdir viðurkenndra listhúsa.
Sigurður hefur ekki haldið
einkasýningar í höfuðborginni
fyrr, en hins vegar átt myndir á
samsýningu í listhúsinu Nýhöfn
og svo hefur hann haldið fimm
einkasýningar á Suðurlandi og
tekið þátt í samsýningum Mynd-
listarfélags Ámessýslu.
Sigurður (f. á Gljúfri í Ölfusi
1918) hefur fengist við myndlist
frá árinu 1982 og eru viðfangs-
efni hans öðni fremur bernskusýn-
ir hans úr gljúfrinu í Ölfusinu þar
sem maður, ídettar, gróður og dýr
verða samofin, óijúfandi heild eins
og það heitir í kynningu.
Þetta er alveg rétt, því myndir
Sigurðar eru fyrst og fremst sýn-
ir, sem bornar eru uppi af bernskri
málaragleði, en í þeim mæli að
margur atvinnumálarinn mætti
öfunda hann af. Og það er fyrst
og fremst þessi ósvikna gleði af
að munda pentskúfinn sem gerir
það að verkum að myndverk hans
eiga fyllsta erindi í húsakynni
Listamannaskálans.
Það er því ómaksins vert fyrir
unnendur málaralistar að gera sér
ferð á sýningu þessa alþýðumál-
ara, sem á að ljúka í dag, föstu-
daginn 24. október.
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Í Hafnarborg, menningar- og
listastofnun Hafnarfjarðar, stend-
ur nú yfir sýning á verkum Elías-
ar Hjörleifssonar, en þetta mun
fyrsta einkasýningin sem hann
heldur hér á landi. Elías hefur
dvalið í Danmörku um tuttugu og
sjö ára skeið, eða meirihluta
ævinnar, en þar sótti hann m.a.
ýmis námskeið á sviði myndlistar.
Elías telst sjálfmenntaður í list
sinni, og hefur haldið einkasýn-
ingar og tekið þátt í samsýningum
í Danmörku, þó lítið hafí sést til
hans hér á landi til þessa.
Elías flutti aftur til íslands fyr-
ir tveimur árum, og er nú búsett-
ur á Hellu á Rangárvöllum. Þar
tók hann í sumar þátt í sýningu
í tilefni M-hátíðar á Suðurlandi,
ásamt tveimur öðrum sunnlensk-
um listamönnum, þeim Guðrúnu
Svövu Svavarsdóttur og Gunnari
Erni Gunnarssyni, og var það í
fyrsta skipti sem verk hans voru
á sýningu hér á landi frá því hann
tók þátt í samsýningu á vegum
FÍM árið 1979.
Á sýningunni í Hafnarborg
getur að líta alls sextíu listaverk,
flest þeirra máluð með olíulitum,
en einnig nokkur unnin með olíuk-
rít. Nokkur hluti þeirra var einnig
á sýningunni á Hellu í sumar,
þannig að þeir sem sáu þá sýn-
ingu hafa þegar fengið nokkuð
innlit í myndheim Elíasar.
Flest verkin á sýningunni tengj-
ast íslenskri náttúru, og einkum
eru áberandi ímyndir hraunmynda
og kletta, þar sem listamaðurinn
persónugerir nær allt sem fyrir
augu ber; náttúruvættir, fossbúar,
íbúar fjalla og kletta verða uppi-
staðan í myndunum. í mörgum
flötunum eru einnig svífandi,
liggjandi eða standandi dísir, sem
virðast ekki alltaf vissar um sinn
tilverurétt á þessum vettvangi.
Þessi ’myndsýn listamannsins á
vissulega ætt sína að rekja til
Jóhannesar Kjarvals, og margt í
framsetningunni einnig. En það
er ekki nóg.
Elías beitir penslinum á kraft-
mikinn þátt, og hann hefur gott
auga fyrir náttúmlitunum. Áferð
myndanna er oft gróf, líkt og
verkunum sé ólokið, en slíkt á
raunar ágætlega við þær ímyndir
hrauns og óbyggðalandslags, sem
listamaðurinn er að fást við.
Teiknun er hins vegar veikur
hlekkur í framsetningunni, og þó
myndbyggingin sé þokkaleg í
minni verkunum, er hún oft sund-
urlaus og jafnvel tætingsleg þegar
viðfangsefnin stækka. Hér er á
ferðinni ofhlæði, sem á lítt skylt
við íslenska náttúru.
Það sem heillar listamanninn
mest er hið ólgandi hraun, sem
alls staðar er í kringum okkur hér
á landi, og þau óvæntu kraum-
andi form persónugervinga og
náttúruvætta, sem þar er að fínna.
Þetta hefur orðið fleiri listamönn-
um að yrkiséfni, og verður Kjarv-
al að teljast þar fremstur meðal
jafningja. En það er erfitt áð
ganga í smiðju til hans og vinna
Kjarval-istísk málverk, nema
sterkt persónulegt framlag komi
einnig til.
Best tekst listamanninum til í
þeim verkum þar sem myndbygg-
ing er einföld og meira í ætt við
hugvekju en náttúrulýsingu.
Þannig virkar „Himnahliðið” (nr.
10) nokkuð vel sem íslenskur inn-
gangur í sæluríkið, þar sem hinir
syndlausu mega ganga í gegnum
hraunborgir í átt til eilífðarinnar.
Nokkrar smærri myndanna, eins
og „Hugsi” (nr. 41) og „Hvíld”
(nr. 53) eru einnig vel heppnaðar.
Islensk náttúra hefur eðlilega
höfðað sterkt til Elíasar eftir
langa útiveru, og þess má vænta
að hann fari eftir þessi fyrstu ár
hér heima að vinna á hnitmiðaðri
og persónulegri hátt úr þeim
áhrifum, sem umhverfið vekur
með honum. Því verður áhugavert
að fylgjast með sýningum Elíasar
í framtíðinni.
Sýningu Elíasar Hjörleifssonar
í Hafnarborg lýkur sunnudaginn
27. október.
Hvítir vængir yfir
myrkri mannlífsins
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Knut 0degárd: KINQMASKIN-
IST. Dikt. J. W. Cappelens Forlag
a. s, 1991.
KINOMASKINIST . er sjöunda
ljóðabók norska skáldsins Knuts
Ödegárds, en hann hefur einnig
verið afkastamikill þýðandi fagur-
bókmennta (einkum íslenskra), rit-
gerðahöfundur og leikritaskáld og
samið bama- og unglingabækur.
Knut Odegárd hefur búið svo
lengi hér á landi að íslenskur les-
andi þykist eiga töluvert í honum.
Það kemur líka á daginn að í nýju
bókinni er íslenskt yrkisefni þótt
heimaslóðir skáldsins í Noregi séu
ágengari.
Einkenni þessarar bókar er að
hún er persónulegri, sárari en það
sem áður hefur komið frá skáldinu.
Veikindi, vitund um endalok lífsins,
það að nákomnir ættingjar eldast,
vinir deyja, ekkert er óhagganlegt,
er meðal þess sem vekur ugg
skáldsins, en hvetur líka til þess
að takast á við það sem að höndum
ber.
Náttúran hefur löngum verið
nálæg í Ijóðheimi Knut Odegárds
og það er hún enn. En í Kinomask-
inist skipar maðurinn stærra rúm
með sinn daglega vanda og sorgir,
fylgifiska þeirra ára sem hópast að
og engu eira. Afar hispurslaust og
skorinort er Alt dette, ljóð sem
skáldið tileinkar Þorgerði, konu
sinni.
Vel getur verið að sumum þyki
Alt dette of einkalegt ljóð (og
kannski fleiri ljóð bókarinnar), en
undir það verður ekki tekið hér.
Ljóðið speglar hið sammannlega í
lífí fólks sem að því er viðist aðeins
dauðinn getur aðskilið. Hvað verður
um ástina og allt það sem tilheyrir
samveru og daglegum önnum þegar
„krákurnar koma” í fyllingu
tímans? Umhverfí ljóðsins er reyk-
vískt:
Kvar er alt dette som vi kallarvar kjærleik
nár krákene kjem?
For dei tek oss ikkje saman. Ein av oss
ligg fyrst der ute pa det sneskitne jordet
ved havet (gult Ijorársgras, röten vársno)
nár dei svarte krákene kjem og pikkar i
munnen,
i augo, i hendene og kjonnet.
Það er sjaldgæft að lesa ljóð um
kransæðastíflu, einkenni hennar,
ég man ekki eftir slíku yrkisefni
hjá öðrum en 0degárd. í einu þess-
ara opinskáu ljóða eru h'kingar einn-
ig sóttar til náttúrunnar, en mann-
legur ótti og ógn verða yfírsterkari.
Knut Odegárd
Knut 0degárd yrkir af hlýju og
skilningi um aldrað fólk, afa sína
og foreldra, einkum í öðrum hluta
bókarinnar sem hann nefnir Tid,
draumar. Fyrsti hlutinn kallast
Oske, draumar. Hann minnist
bernskunnar í Molde, einkennishúfu
föður síns frá stríðsárunum, inni í
skáp þegar drengurinn kom auga
á hana. Fyrsti og annar hluti tengj-
ast, sviðið ýmist Noregur eða Is-
land. Þriðji og síðasti hluti Film,
kroppar styrkir einnig heildarmynd
bókarinnar. í honum eru sum eftir-
minnilegustu ljóðin, m. a. Alt dette.
Kvikmyndir koma víða við sögu
í Kinomaskinist. í lokakaflanum er
samnefnt ljóð, en orðið merkir sýn-
ingarmaður, sá sem stjórnar sýn-
ingarvélinni.
Sýningarmaður ljóðsins á sér tvo
heima, þann sem kvikmyndirnar
bjóða upp á og þann sem við tekur
þegar heim er komið að lokinni
vinnu. Hann minnist kvikmynda
eins og Dr. Zhivago og Sound of
Music, bófa og maklegra mála-
gjalda. En englar eru ekki til nema
í draumi. Og þó. Þegar hann strýk-
ur myndina af henni yfir kommóð-
unni breiðir hún út vængina, leggur
hann upp að mjúkum englabijóstum
sínum og þannig fljúga þau saman
á hveri nóttu út yfír borgina: „Han/
i si gamle uniform med striper. Ho
med Sine kvite venger/ og herlege
lekam.”
Þetta er myndrænt ljóð líkast
málverki eftir Marc Chagall, inni-
leiki þess og kímni meðal helstu
kosta.
Kinomaskinist er raunsæ bók.
Dulúðin aftur á móti aldrei langt
undan. í Paul Briksi?, löngu opnu
ljóði í lokahlutanum, er yrkisefnið
frétt úr norska blaðinu Aftenposten
um mann sem reikar um götur
Ósló tólf dögum fyrir jól, segist
vera frá Lyon sem ekki fær staðist
og enginn ber kennsl á hann. Knut
0degárd tekst í þessu ljóði að sýna
heimilisleysi og framandleik
manna, freistandi er að rifja upp
Ijóð landa hans, Sigbjöms Obstfeld-
ers, um það að hafa lent á rangri
stjömu. Sé lífíð eins konar kvik-
mynd skýrir það hins vegar margt.
Síðasta ljóð bókarinnar, Film, hefur
eftirfarandi boðskap að flytja:
Det er eit teppe du skodar, som reflekterer
opp-
tak av himmel og jord inn i dine augo.
Kinomaskinisten
duppar i si kiste, og nár
er denne endelause forestillinga over? Dá
vi alle kan
gá trygt heim, over áker og eng.
Þótt dimmir tónar séu í mörg-
um ljóðanna í Kinomakinist, að
mínum dómi einni af veigamestu
ljóðabókum Knut 0degárds til
þessa, væri það fölsun að þykjast
ekki koma auga á gamansemi höf-
undarins þrátt fyrir allt. Kímnin
birtist á svo mörgum stöðum í bók-
inni, bæði þegar horft er aftur til
liðinna daga heima í Noregi og einn-
ig í því hvernig smámunir hvers-
dagsins eru dregnir fram í ljóðunum
frá Mandi.
OKTÓBER THBOB
20—40% stgr. AFSLATl UR
MIKIÐ ÚRVAL

Faxafeni 11, sími 686999
SÉRVERSLUN MEÐ STÖK TEPPI OG MOTTUR