Morgunblaðið - 26.10.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 1991
Myndljóð
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Fyrir rúmum tveim árum hélt
Einar Hákonarson sýningu á smel-
tiverkum í Austursal Kjarvalsstaða
sem drjúga athygli vakti, vegna
þess að formin í verkum hans voru
nú orðin mun mýkri og fyllri en
áður.
Mestan hluta þess tíma sem lið-
in er síðan, hefur hann dvalið í
Svíþjóð og starfað þar af miklum
krafti. Fyrir utan að sinna mál-
verkinu kenndi hann hluta úr viku,
en mætingaskylda kennara í lista-
skólum þar og víðast á Norðurlönd-
um er önnur en hér heima tii að
gera listamönnunum möguiegt að
sinna list sinni jafnframt kennsl-
unni.
A þessum t.veim árum hélt Einar
einnig flórar einkasýningar víðs-
vegar um Svíaríki og má af því
ráða dug hans og afköst.
í sumar flutti Einar heim og
ekki virðist maðurinn hafa setið
auðum höndum síðan, því að hann
hefur fyllt vestursal Kjarvalsstaða
í þeim mæli af málverkum, að
mörgum er um og ó.
Á sýningu Einars, sem stendur
til sunnudagskvölds 27. október,
eru hvorki meira né minna en 96
myndir, þar af margar í yfirstærð-
um og ein risastór, enda er allt
tiltækilegt rými salarins notað og
flekar ekki sparaðir.
Það er algeng árátta hjá at-
kvæðamiklum málurum sem
hyggjast sýna í stóru rými, að ótt-
ast að þeir séu með of fáar mynd-
ir, en svo þegar á staðinn kemur
eru þær kannski orðnar alltof
margar, og freistast þeir þá til að
leitast við að koma sem mestu á
veggina. Auðvitað er það misskiln-
ingur, en hér eru einstakir íslenzk-
ir málarar ekki einir um hituna,
því þetta hef ég séð koma fyrir á
sýningum heimskunnra málara
ytra, þótt það afsaki okkur engan
veginn.
Hitt er svo annað mál að stund-
um verður sérviska í framkvæmd
sýninga til þess að alltof fáar
myndir eru í miklu rými sem skap-
ar tómleikakennd og einkum er
það hvimleitt þegar vitað er að úr
nógu var að moða, en ágæt verk
og merkileg skilin eftir í geymsl-
um.
Einar hefur útskýrt myndir sín-
ar ágætlega í Menningarblaðinu,
svo að við það er naumast miklu
að bæta. Hann nefnir þessi mál-
verk „myndljóð um ísland” og skír-
skotar þá til sterkra tilfinninga
sinna til landsins úr nálægð sem
fjarlægð.
Það er mikill vinnukraftur og
málaragleði sem streymir til
áhorfandans af veggjunum, og er
eins og að listamaðurinn vilji með
upphengingunni í og með ögra og
storka ýmsum áhrifamönnum í ís-
lenzkri myndlist.
Málverkið á helst ekki upp á
pallborðið hjá sumum þeirra og
alls ekki éf fram koma öflugar
skynrænar kenndir. Lengi hefur
Einar Hákonarson
málverkið átt að vera htjúfur, til-
fmningasnauður sprengikraftur,
eða hugmyndafræðileg skírskotun
og storka fagurfræðilegum lög-
málum.
En nú virðist annað uppi á ten-
ingnum, því að á þessum miskunn-
arlausu og kaldhömruðu tímum
hafa menn uppgötvað þörfma fyrir
mannlega hlýju og ljóðræna mýkt.
Á þetta bæði við í arkitektúr og
myndlist og nú hverfa ýmsir til
fortíðarinnar og munúðarfullrar
myndlistar sem byggingarlistar og
umforma á nútímann. Margur er
og á því að hinn svokallaði
postmódeimsmi sé búinn að vera
ogjafnframt hin ögrandi form Ijót-
leikans og hrárra lita, og kannski
verða ýmsir málarar dauðfegnir
að geta nú hætt að mála innyfli
utanborðs og andlit er virka eins
og ásjónur mjög vanskapaðs og
vangefins fólks, til að þóknast hin-
um alþjóðlega listamarkaði og
drýldnum listpáfum.
Að hafa tilfínningu fyrir náttúr-
unni og mannlífinu í kringum sig
hefur jafnan þótt ávinningur í list-
um og þannig hafa á stundum
dunið yfir hörmungar sem hafa
eðlilega endurspeglast í myndverk-
um listamanna, en nú virðist þörf
á að skírskota til glaðhlakkalegra
lífsmagnanna á tímum hörmung-
legrar eyðingar náttúruríkisins
sem ógnar öllu vistkerfinu. En
menn skulu varast að rugla saman
þroskuðum, meitluðum kenndum
og tilfinningasemi og hnoði há-
værrar glimmer- og glingurlistar,
sem er einnig inni í myndinni um
þessar mundir.
Með því að rækta og þroska
dýpri kenndir sínar fyrir litum,
hrynjandi og lífrænum formum
má segja að Einar Hákonarson sé
í takt við nýjustu viðhorf í mál-
verki og byggingarlist, en hann
og aðrir málarar verða að sætta
sig við það að málverkið á erfitt
uppdráttar í augnablikinu því að
hugmyndafræðilega listin hefur
um þessar mundir vinninginn í
mörgum listasölum heimsborg-
anna. Þó getur enginn fortekið
fyrir það að þrátt fyrir harðan og
lúmskan áróður kunni einmitt
merkilegustu hlutirnir í sjónlistum
vera að gerast á vettvangi mál-
verksins.
Á sýningu Einars gripu mig
mest myndir mikils hrynjandi og
litaflæðis eins og í myndunum
„Upphaf’ (1), Kvöld í Onsala (2)
og Viskubók (20) ásamt myndum
einfaldra glaðværra forma svo sem
„Við norðurströndina” (22) og
„Verur” (41), sem er dæmi um
mynd sem nýtur sín vel í ofhlað-
inni upphengingunni. Mýkt ásamt
einfaldleika er einnig sterk hlið á
listamanninum, sem kemur fagur-
lega fram í myndunum „Síðsumar”
(55) „Streymi” (81) og „Fyrir-
sæta” (97). Hins vegar kunni ég
miklu síður að meta þær myndir
er hörð flatarmálsform skera
mjúka hrynjandi.
Andlit daganna
í Austursal Kjarvalsstaða hefur
Harpa Björnsdóttir komið fyrir
miklum fjölda málverka og tré-
skúlptúra.
Harpa virðist hafa verið í mikl-
um ham undanfarið og afköst
hennar eru með ólíkindum þótt
vinnubrögð hennar beri það með
sér að hún vinni hratt og liggi
sjaldnast yfir sama myndverki
nema í takmarkaðan tíma.
Þessi vinnubrögð eru í ætt við
nýbylgjuna og post-módernis-
mann, en Harpa er einmitt af-
kvæmi þessa tímabils í ljósi þess
að hún tók út þroska sinn er það
stóð sem hæst.
Lengi hefyr Harpa verið kunn
fyrir ástþrungnar myndir og þá
oftar en ekki teikningar eða graf-
ík, en nú hefur hún sem sagt söðl-
að um yfir í málverkið og trésk-
úlptúrinn.
Harpa dvaldist í listamiðstöðinni
Svíavirki í Finnlandi í sumar ,og
hefur vafalítið sótt ýmis áhrif til
Finna eins og fleiri íslendingar sem
hafa dvalist þar. Einkum mun það
eiga við tréskúlptúrinn, en Finnar
eiga einmitt ágæta listamertn á
sviði hans, enda stutt að sækja
efnið!
Satt að segja átti listrýnirinn
alls ekki von á því að breytingarn-
ar hjá Hörpu væru jafn gagngerar
og raun bar vitni, en hún virðist
einmitt hafa gengið í gegnum hratt
þroskaferli undanfarið. Að vísu
má sjá sitthvað sem minnir á fyrri
myndstíl í sumum þessara verka,
en þessi sýning hennar hefur kom-
ið mörgum málurum og listunn-
endum á óvart.
Það er vafalítið rétt sem Harpa
segir í viðtali, að málverkið sé í
eðli sínu myndræn túlkun á tilfinn-
ingum. Það á í það minnsta við
um þessar myndir hennar. Formin
í myndunum eru gamalkunn og
listakonan lætur móðan mása í
myndrænni umræðu við fortíðina,
en um leið kemur eðli hennar sem
málara ríkulega fram í myndverk-
unum.
Það skyggir þó á þessa sýningu
að hún líður fyrir fjölda mynda og
ofhleðslu og sennilega hefði hún
t.d. mátt grisja helming skúlptúr-
anna, því að þeir grípa inn í mynd-
rænu umræðuna á veggjunum, en
á öðru tungumáli, eða kannski
réttara mállýsku.
Öll myndverkin virðast vera
gerð á einu ári og þau eru æði
misjöfn, en þó er mjög áberandi
að þær myndir, sem Harpa vinnur
af mestri alúð eru um leið hrifmest-
ar og á það bæði við um málverk
og skúlptúra. Það bendir til þess
að öguð vinnubrögð eigi betur við
hana en hröð og umbúðalaus, en
það getur tekið mörg ár að þróa
slík vinnubrögð til mikils árangurs.
Enn er sterkasta hlið Hörpu
Björnsdóttur vafalítið óheft sköp-
unargleði og nautn af að vinna í
myndlist og svo hvernig hún grípur
hugmyndirnar nær umhugsun-
arlaust úr umhverfi sínu.
Vinnubrögðin eru fjölþætt, en
blönduð tækni kemur oftast við
sögu hvar sem hana ber niður.
Af myndum sem ég staldraði
aðatlega við á nokkrum skoðunar-
ferðum mínum vil ég nefna „Andb-
lær daganna” (9 og 10), „Andlit
daganna” (30), „Lífið nærist í
straumnum” (39), „Dýr” (50),
„Kyrralíf’ (51), „Við erum hér
enn” (61) og „Sofandi andlit í
rauðu” (69). I öllum þessum mynd-
um kemur fram rik tíifinning fyrir
samruna forma og lita og að auki
ekta málaragleði.
Járnskúlptúrar
Víða um Kjarvalsstaði hefur
Hallsteinn Sigurðsson komið fyrir
járnskúlptúrum, sem setja sterkan
svip á umhverfið.
Þetta eru hvítmálaðir skúlptúr-
ar, svartmálaðir og svo ómálaðir,
sem ryðliturinn einn prýðirogþessi
verk sín nefnir hann Hringun, Viðj-
ar, Keilur, Stigun, Fönsun, Hvel,
Far og Grind. Auk þessara verka
er einn skírnafontur, en samtals
eru verkin 24 og þar af mörg nokk-
uð mikil um sig, þótt engin séu í
yfirstærðum.
Hallsteinn er vel þekkt stærð í
íslenskri rýmislist og hefur sýnt
nokkuð reglulega um tuttugu ára
skeið, tekið þátt í samsýningum
heima sem erlendis, ásamt því að
hann hefur útfært mikinn fjölda
verkefna fyrir opinbera aðila og
ýmis félagssambönd.
Nöfnin á myndunum gefa
nokkra hugmynd um vinnubrögð
Hallsteins, en hann kemur nú fram
sem miklu mýkri í formum en áður.
Verkum hans hætti oftar en ekki
til að vera nokkuð þung og stíf
hér áður fyrr, línur beinar og form
jafnvel klunnaleg, en nú hefur orð-
ið breyting á, bogalínur og ávöl
form eru ríkjandi þættir í verkun-
um. Við það er öllu léttara yfir
þeim og yfirbragð þeirra lífrænna.
En eins og á hinum sýningunum
tveim að Kjarvalsstöðum er full-
þröngt um verkin og þau hefðu
ótvírætt notið sín betur í hnitmið-
aðri uppsetningu, þar sem áhersla
hefði verið lögð á eiginleika hvers
verks fyrir sig. En í stað þess eru
þau með, örfáum undantekningum
í lítið skipulegri þyrpingu og skoð-
andinn er þar af leiðandi mun leng-
Hallsteinn Sigurðsson
ur að átta sig á einstaka verkum
og taka afstöðu til þeirra. Hrif-
mest og lífrænust þóttu mér verk-
in „Hringun I” (1), „Fönsun XI”
(15) og „Fönsun XIII” (16). Einnig
var ég mjög sáttur við verkin „Far
I” (20) og „Far II” (21).
I öllum þessum verkum kemur
fram ný og fersk afstaða Hall-
steins Sigurðssonar til rýmislist-
arinnar.
Hvítmáluðu verkin, sem öll eru
látin standa utan dyra, eru líka
nýr þáttur í listsköpun Hallsteins,
sem ég kann ágætlega við; en það
er erfiðleikum bundið að taka eitt
fram yfir annað vegna fjölda
þeirra, og svo eru stallarnir full
grófir fyrir jafn fíngerð verk. Hin
lífrænu form og skjannahvítu litir
lífga mjög upp á þunglamalegan
hamarinn, sem segja má að bygg-
ingin sé.
Það er einmitt 'það sem kemur
mest á óvart hve fíngerð og ein-
föld þessi verk eru í heildarút-
færslu ásamt léttleikanum sem er
yfir þeim og það er reyndar ekki
fyrr en í undirstöðunum að menn
þekkja handbragð listamannsins,
en þær eru eins og upphaf að trésk-
úlptúr, sem er eitt af því sem
maður hefur ennþá ekki séð frá
hendi hans. Gróft handverk getur
þó einnig haft sinn þokka ekki síð-
ur en fínt.
Á öðrum stað þar sem verkin
nytu sín betur og í markvissari
uppsetningu hefði þessi sýning
vafalítið undirstrikað enn áþreif-
anlegar, að hún markar nýja land-
vinninga á ferli listamannsins Hall-
steins Sigurðssonar.

f
*
»

l
\
I