Morgunblaðið - 27.10.1991, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIR/YFIRUT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1991
ERLENT
IIMNLENT
Samið um
EES
Samkomulag um myndun Evr-
ópska efnahagssvæðisins (EES)
náðist í Lúxemborg aðfaranótt
þriðjudagsins. Við það tækifæri
sagði Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra: „Þetta tókst.
Við höfum náð samningsmark-
miðum okkar. Þessi samningur er
sögulegur, hann er veigamikil!
þáttur í samrunaferlinu í Evrópu."
Meðal þess sem samkomulagið fel-
ur í sér er að 95% af íslenskum
útflutningi sjávarafurða til Evrópu-
bandalagsins verða tollfijáls og
hafa hagsmunaaðilar í sjávanítvegi
fagnað þessu samkomulagi. íslend-
ingar munu láta EB í té veiðiheim-
ildir sem samsvara 3.000 tonnum
af karfa en fá á móti heimildir til
að veiða 30.000 tonn af loðnu.
Dómur í Ávöxtunarmálinu
Eigendur Ávöxtunar sf., þeir
Pétur Björnsson og Ármann Reyn-
isson, hafa verið dæmdir í saka-
dómi Reykjavíkur í 2 og 2‘h árs
óskilorðsbundið fangelsi fyrir um-
fangsmikil fjársvik. Fjársvik Pét-
urs, sem fékk þyngri dóminn, eru
talin nema 75 milljónum kr. á nú-
virði en fjársvik Armanns um 60
milljónum. Reynir Ragnarsson end-
urskoðandi og Hrafn Backman
fyrrum framkvæmdastjóri Kjötm-
iðstöðvarinnar voru sýknaðir af
ákærum.
Rússar í vanskilum með olíu
Mikil óvissa ríkir nú um fram-
hald olíuviðskipta við Rússa og er
nú 16.000 tonna gasolíufarmur í
vanskilum af hendi þeirra en slík
vanskil hafa ekki komið upp í nokk-
ur misseri. Olíufélögunum hafa enn
ekki borist svör um dagsetningar
á samningaviðræðum um olíukaup
ERLENT
Ukraína
kemur á fót
eigin her
Þingið í Úkraínu samþykkti síð-
astliðinn þriðjudag að stofna sinn
eiginn her og er áætlað, að í hon-
um verði um 420.000 menn. Er
litið á það sem skref í átt til fulls
sjálfstæðis landsins en Míkhaíl
Gorbatsjov, forseti Sovétríkj-
anna, varaði við þeirri þróun, að
einstök lýðveldi færu að vígbúast
hvert í kapp við annað. Hafa
stjómvöld í Bandaríkjunum einnig
varað við áætlunum Úkraínu-
manna, sem þau segja ganga
þvert á afvopnunarandann, sem
nú ríki í samskiptum þjóða. Úkra-
ína ætlar ekki að verða kjarnorku-
veldi en það veldur áhyggjum, að
stjómvöld þar vilja ekki afhenda
Sovétstjóminni kjamorkuvopnin í
landinu. Vilja þau tryggja með
því, að þeim verði eytt.
Shamir til Madridar
Ráðstefnan um frið í Miðaust-
urlöndum hefst næstkomandi
miðvikudag í Madrid á Spáni og
hafa arabaríkin
og fulltrúar
PLO, Frelsis-
samtaka Palest-
ínu, setið á fund-
um til að móta
sameiginlega
stefnu gagnvart
ísrael. Er það
meginmarkmið-
ið, að ísraelar
hverfi frá hern-
umdu svæðunum og réttindi Pa-
lestínumanna sem þjóðar verði
tryggð. Yitzhak Shamir, forsæt-
isráðherra ísraels, tilkynnti á mið-
vikudag, að hann ætlaði sjálfur
að vera fyrir sendinefnd Israela á
ráðstefnunni og kom það mjög á
á næsta ári en þessar dagsetningar
hafa ávallt áður legið fyrir á þess-
um tíma. Mikilvægi Rússlands í
olíuviðskiptum íslendinga hefur
stöðugt minnkað á síðustu árum
og flytja olíufélögin nú inn allt að
75% af olíuvörum sínum frá V-Evr-
ópu.
Loðnukvóti ákveðinn
Hafrannsóknastofnun lagði til
að bráðabirgðakvóti á loðnu yrði
240.000 tonn. Sjávarútvegsráðu-
neytið lagði þessar hugmyndir til
grundvallar sinni ákvörðun um
loðnukvóta. Sökum samninga við
Grænlendinga og Norðmenn koma
187.000 tonn af þessari loðnu í
hlut íslendinga og eru Ioðnuveiðar
að hefjast.
Uppsagnir hjá Slippstöðinni
Um 60 starfsmönnum Slipp-
stöðvarinnar hf. á Akureyri verður
sagt upp störfum um næstu mán-
aðamót. Stjóm fyrirtækisins hefur
ákveðið að endurskipuleggja allan
reksturinn og verður mannahald
skorið niður um 30%.
Nýr formaður VMSÍ
Formannaskipti urðu á sextánda
þingi Verkamannasambands ís-
lands. Bjöm Grétar Sveinsson,
Verkalýðsfélaginu Jökli á Höfn í
Homafírði, var kjörinn formaður í
stað Guðmundar J. Guðmundsson-
ar sem gaf ekki kost á sér til endur-
kjörs. Nýr varaformaður var einnig
kjörinn, Jón Karlsson, Verka-
mannafélaginu Fram á Sauðár-
króki, í stað Karls Steinars Guðna-
sonar sem gaf ekki kost á sér.
óvart. Var búist við, að David
Levy utanríkisráðherra leiddi
nefndina en hann studdi tilraunir
James Bakers, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, til að koma ráð-
stefnunni á. Er jafnvel talið, að
Levy segi af sér embætti vegna
þessa.
Barist um Dubrovnik
Júgóslavneski sambandsherinn
hefur haldið uppi hörðum árásum
á hafnarborgina Dubrovnik í
Króatíu og sótt að henni jafnt á
sjó sem landi. Hafa þjóðvarðliðar
Króata látið undan síga enda að-
eins búnir léttum vopnum gegn
skriðdrekum og stórskotaliði sam-
bandshersins. Miklar skemmdir
hafa verið unnar á gamla borgar-
hlutanum í Dubrovnik en hann
er á fomminjaskrá Sameinuðu
þjóðanna. Hefur þetta framferði
vakið hneykslan og fordæmingu
víða í Evrópu. Serbar og banda-
menn þeirra segjast vilja stofna
nýtt sambandsríki í Júgóslavíu og
hafa hafnað hungmyndum Evr-
ópubandalagsins um laustengt
samband lýðveldanna sex. Á
föstudag áttu að hefjast enn einar
viðræðumar í Haag og er talið
hugsanlegt, að þar verði um að
ræða síðustu tilraunina til að
koma á friði í Júgóslavíu.
Samband við Víetnam
Stefnt er að því að koma sam-
skiptum Bandaríkjanna og Víet-
nams í eðlilegt horf en liðin eru
16 ár frá því Víetnamstríðinu
lauk. Hafa Bandaríkjamenn beitt
Víetnama viðskiptaþvingunum og
komið í veg fyrir aðgang þeirra
að alþjóðlegu fjarmagni en á því
verður nú breyting. Það eru samn-
ingamir um frið í Kambódíu, sem
skipta sköpum að þessu leyti, og
er fyrirhugað að taka upp fullt
stjómmálasamband milli Víet-
nams og Bandaríkjanna snemma
árs 1993.
Finnskir launþegar krefjast 35 stunda vinnuviku. Þjóðarsáttin sem nú er til umræðu gerir ráð
fyrir því að launþegar taki annaðhvort á sig beina tekjulækkun eða lengi vinnuviku sína fyrir
sömu laun og áður.
Finnland:
Þjóðarsáttin leysir tæp-
ast efnahagsvandann
I FINNLANDI hefur mál mál-
anna undanfarna daga ekki
verið þær breytingar sem fyrir-
sjáanlegar eru i Evrópu í kjöl-
far samkomulags Fríverslunar-
bandalags Evrópu (EFTA) og
Evrópubandalagsins um mynd-
un Evrópska efnahagssvæðis-
ins (EES). Þess í stað hefur
umræðan manna á meðal og í
fjölmiðlum snúist um þjóðar-
sáttina miklu sem bjarga átti
Finnum úr þeirri efnahags-
kreppu sem nú ríkir.
Um kaffileytið á mánudag til-
kynnti Esko Aho forsætis-
ráðherra (Miðfl.) að samningavið-
ræðum væri lokið með því að all-
ir aðilar vinnumarkaðarins ásamt
ríkisstjórn landsins hefðu sam-
þykkt að lækka laun allra laun-
þega um þijú prósent á næsta ári
og skerða kjör launþega á ýmsan
annan hátt. Á móti því kæmu
hins vegar ýmsar aðgerðir af
hálfu ríkisins m.a. ætti að hætta
við að senda opinbera starfsmenn
í tveggja vikna launalaust leyfi.
Samningur þessi átti að bjarga
þjóðarbúinu og um leið einnig rík-
isstjórninni.
Samt sem áður virðist nú sem
þjóðarsáttin hafi hvorki bjargað
efnahagslífinu né framtíð ríkis-
stjómarinnar. Á þeim fáu dögum
sem liðið hafa eru margjr komnir
að þeirri niðurstöðu að samkomu-
lagið hafi ekki
aðeins komið of
seint heldur sé
einnig orðið harla
óvisst hvort það
eigi nokkurn
tíma eftir að
koma til framkvæmdar. Upphaf-
lega átti að semja um þjóðarsátt
um miðjan ágúst og þá var talað
um að iðnaðurinn þyrfti að ná
lækkun launakostnaðar um 15
prósent. Niðurstaðan var lækkun
Efnahagskreppan hefur versn-
að allmikið á nokkrum mánuðum
enda hafa viðskipti Finna við Sov-
étmenn dregist gífurlega saman
á síðustu misserum auk þess sem
útflutningur til Vesturlanda hefur
einnig minnkað. Margir hafa
gagnrýnt ríkisstjórnina fyrir að
hafa tengt gegni finnska marks-
ins við Evrópugjaldmiðilinn ECU
á allt of háu gengi í vor. En frá
þeim tíma hafa Finnar fylgt fast-
gengisstefnu gagnvart ECU og
hafa þannig afsalað sér réttinum
til að fella gengi marksins þegar
hagur útflutningsiðnaðarins gæti
krafist þess. Til að bæta sam-
keppnisstöðu útflutningsiðnaðar-
ins var gripið til þess úrræðis „að
fella gengið innanlands” þ.e.
draga úr framleiðslukostnaði.
Viðræðurnar um þjóðarsátt
drógust á Ianginn með mjög alvar-
legum afleiðingum. Meðal annars
hefur lánstraust Finna minnkað
verulega og valdið því að raun-
vextir skammtímalána voru
komnir í rúm 15% um síðustu
helgi. Orðrómur um væntanlega
gengisfellingu olli einnig „gjald-
eyrisflótta” úr landinu og enn
hefur því streymi ekki verið snúið
við.
Á meðan leiðtogar flestra
EFTA-ríkja bjuggu sig undir loka-
sprett EES-viðræðnanna varð rík-
isstjórn Finna að reyna til þrautar
að ná árangri í þjóðarsáttarvið-
ræðunum. Hefði
það ekki tekist
nú á mánudag er
talið öruggt að
--------------------------------- gengi marksins
Lars Lundsten skrifarfrá Helsinki hefði verið fellt
um 10til20prós-
net. Gengisfelling var talin algjör
niðurlæging gagnvart öðrum
EFTA-ríkjum en þar að auki hafa
verið miklar efasemdir um ágæti
gengisfellingar til þess að bæta
hag iðnaðarins.
BAKSVIÐ
launa og launatengdra gjalda
þannig að launaiiður lækki sam-
tals um sjö prósent.
Á þeim mánuðum sem liðið
hafa frá því að fyrsta tilraun til
þjóðarsáttar var gerð hefur tap
margra fyrirtækja aukist veru-
Iega. Samkeppnisstaða útflutn-
ingsiðnaðarins hefur versnað og
atvinnuleysi eykst svo hratt að
spámenn atvinnumálaráðuneytis-
ins hafa orðið að endurskoða horf-
ur fyrir þennan vetur oftar en
einu sinni. Nú þykir öruggt að
ekki færri en 300.000 verði á at-
vinnuleysisskrá fyrir jól og jafn-
gildir það rúmlega 10% vinnuafls-
ins.
Esko Aho forsætisráðherra og
Rolf Kullberg seðlabankastjóri
voru fljótir að lýsa yfir því að nú
hefði náðst sögulegur samningur.
Það væri einsdæmi í sögunni að
aðilar vinnumarkaðarins væru til-
búnir að semja um að bæta stöðu
iðnaðarins (og allara annarra
vinnuveitenda um leið) með launa-
lækkun af fúsum og fijálsum vilja.
Samt varð augljóst strax að
fréttamannafundi forsætisráð-
herrans loknum að hann hafði
hrósað sigri full snemma. Alþýðu-
sambandið finnska sem hefur um
eina milljón félaga gat tæpast
fallist á samninginn þrátt fyrir
að formaður þess og stjórn væru
því hlynnt. Samingurinn verður
því ekki undirritaður fyrr en öll
aðildarfélög alþýðusambandsins
hafa samþykkt hann. Og eftir því
sem á vikuna leið kom í ljós að
ekkert væri í raun öruggt varð-
andi þjóðarsáttina. Vinnuveitend-
ur sögðust samþykkja aðeins með
því skilyrði að öll stéttarfélög
væru tilbúin til að fallast á öll
ákvæði sáttmálans. Á sama tíma
lýstu leiðtogar málmverkamanna-
sambandsins yfir að þeir hygðust
hvorki samþykkja launalækkun
né lengri vinnutíma fyrir óbreytt
kaup en um þessa tvo valkosti var
að ræða í samkomulaginu til þess
að draga úr launakostnaði
vinnuveitenda.
Á fimmtudag lýsti stjórn verka-
lýðssambands matvælaiðnaðarins
síðan yfir að þar á bæ hefðu
menn engan hug á því að sam-
þykkja lækkun launa. Raunar tel-
ur samband þetta aðeins nokkra
tugi þúsunda félagsmanna og
þykir þessi ákvörðun því ekki
skipta sköpum fyrir þjóðarsáttina.
Hins vegar yrði þjóðarsáttin end-
anlega borin til grafar ef fjölmenn
samtök launþega í útflutningsiðn-
aði myndu neita að taka á sig
kjaraskerðingu. Gildir þetta eink-
um um málmverkamenn og laun-
þega í skógariðnaðinum.
Einstök verkamannsamtök
eiga að taka afstöðu til sáttmál-
ans fyrir lok næsta mánaðar. Þá
kemur endanlega í ljós hvort
vinnuveitendur samþykkja hann.
Ríkisstjórnin virðist einnig hafa
alvarlegar efasemdir um framtíð
þjóðarsáttarinnar því hún hefur
ákveðið að afturkalla ekki þau
lagafrumvörp um niðurskurð rík-
isútgjalda sem launþegasamtök
hafa gagnrýnt áður en aðilar vinn-
umarkaðarins hafa endanlega
undirritað samkomulagið.
Almenningur hefur látið í Ijós
óánægju vegna yfirvofandi launa-
lækkunar. Hitt þykir mörgum ef
til vill verra að margir þjóðhag-
fræðingar efast um ágæti þessar-
ar stefnu. Með launalækkun er
til dæmis ekki unnt að draga úr
atvinnuleysi sem nú þegar er
meira en nokkru sinni fyrr og fer
ört vaxandi. Lækkandi laun valda
einnig því að skatttekjur ríkis og
sveitarfélaga minnka. Allmörg
sveitarfélög hafa þegar boðað
verulega hækkun útsvars á næsta
ári. Og síðast en ekki síst þykir
alls ekki sannað að helsta vandi
iðnaðarins felist í of háum launum
verkamanna.