Morgunblaðið - 27.10.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1991
Hver kemur sér aæst
uim kmnwsnreattlu?
Saddam ekki enn úr leik
eftir Guðm. Halldórsson
MARGT bendir til þess að Saddam Hussein íraksforseti haldi áfram
tilraunum til að koma sér upp kjarnorkusprengju þrátt fyrir refsiað-
gerðir og tilraunir Sameinuðu þjóðanna til að gera áform hans að
engu að sögn eftirlitsmanna SÞ. Upplýsingar, sem þeir hafa aflað
í fimm ferðum til íraks, gefa til kynna að Vesturveldunum muni
ekki takast að koma í veg fyrir að Irakar verði kjarnorkuveldi að
sögn brezka blaðsins Sunday Times.
Helmingur kjarnorkumann-
virkja íraka laskaðist í
Persaflóastríðinu, en'þeir
búa enn yfir nægri þekk-
ingu og taekni til að fram-
leiða kjarnasprengju að
dómi eftirlitsmannanna.
Enn vinna 20.000 að
kjarnorkuáætlun íraka
samkvæmt launaskrá, sem hefur
fundizt, og aðeins 2.000 hefur verið
sagt upp. Mikilvægur búnaður til
að framleiða kjarnorkuvopn'hefur
verið fluttur á leynilega staði og
fundizt hafa fyrirmæli til yfirmanna
kjarnorkuvera um að eyðileggja eða
fela skjöl og búnað.
Rétt áður en stríðið við Persaflóa
hófst spáði bandaríska leyniþjón-
ustan því að íraskt kjarnavopn yrði
tilþúið til notkunar eftir áratug.
Skjöl og áætlanir, sem eftirlitsmenn
SÞ hafa komizt yfír, segja aðra
sögu.
Gögnin sýna að írakar hefðu
getað fullgert kjarnorkusprengju á
18 mánuðum. Skortur á stöðugum
birgðum af efnabættu úrani var það
eina sem kom í veg fyrir að þeir
gætu gert tiiraun með sams konar
sprengju og var varpað á Nagasaki
1945. Ef þær birgðir hefðu verið
nægar hefðu þeir ef til vill getað
komið sér upp kjarnorkuvopnabúri
á tveimur mánuðum að sögn for-
manns eftirlitsnefndarinnar, Davids
Kays.
Kay kvað „nánast ótrúlegt” hve
langfc kjarnorkuáætlun íraka hefði
verið komin og samstarfsmenn hans
töldu „hrollvekjandi” hve mikið
þeim hefði miðað áleiðis í gerð flók-
ins kveikjubúnaðar. Seinna var haft
eftir Kay að írakar hefðu einnig
unnið að gerð vetnissprengju. Ný-
fundin skjöl sýna að þeir ráðgerðu
framleiðslu á lithíum-6, sem er að-
eins notað í vetnissprengjur, þótt
slíkt efni hafi ekki fundizt.
Erlend aðstoð
Eftirlitsmennirnir hafa ekkert
viljað segja um erlenda_ aðstoð við
kjarnorkuvopnasmíði íraka. Að
sögn Financial Times mun grunur
líklega beinast að Pakistan eða
pakistönskum vísindamönnum, sem
hafa starfað við kjarnorkuáætlun
Iraka.
Mörg erlend fyrirtæki virðast
hafa komið við sögu kjarnorkuáætl-
unar Iraka, óafvitað eða vísvitandi.
Öflun efna, búnaðar, sérþekkingar,
ráðgjafar og lána erlendis frá til
að smíða sprengjur og eldflaugar
virðist ekki hafa valdið erfiðleikum.
Einn eftirlitsmannanna sagði að
þeir hefðu fundið skjöl og bæklinga
„frá nær öllum rafeinda- og verk-
fræðifyrirækjum Evrópu og Banda-
ríkjanna”. Nefnd þeirra á að skera
úr frá hvaða fyrirtækjum og löndum
írakar hafi fengið birgðir, sem þeir
gátu notað til að koma sér upp
kjarnavopnum.
Fyrirtækin munu skipta hundr-
uðum, en aðeins 10 gegndu mikil-
vægu hlutverki. Viðskiptin voru oft
fullkomlega lögleg. Stundum urðu
írakar sér aðeins úti um sýnishorn
til að líkja eftir. Margt af því sem
þeir fengu var hægt að nota í ýms-
um tilgangi.
Samkvæmt Financial Times telja
eftirlitsmennirnir að írakar hafi
komizt yfir teikningar frá ensk-hoí-
lenzk-þýzku efnabætingarfyrir-
tæki, Urenco, og notað þær til að
koma sér upp búnaði til að fram-
leiða efni í kjarnasprengju. Utflutn-
ingsskýrslur sýni að Irakar hafi
fengið hluti, sem hafi mátt nota í
kveikjubúnað, frá bandarísku fyrir-
tæki.
Einn helzti maður kjarnorku-
áætlunar Iraka, Abdul Qader Khan,
var dæmdur í fjögurra ára fangelsi
1983 að honum fjarstöddum fyrir
að reyna að afla leynilegra upplýs-
inga um hollenzka tækni. Dóminum
var hnekkt 1986 vegna galla á
málsmeðferð. Khan vann á rann-
sóknarstofu, sem tengdist Ultra-
Centrifuge Nederland (UCN), hol-
lenzka aðilanum að Urenco.
„Hvítklæddir málaliðar”
Alþjóðakjarnorkustofnunin
(IAEA) í Vín hefur verið gagnrýnd
fyrir slælegt eftirlit vegna þess hve
vel írökum tókst að halda fyrirætl-
unum sínum leyndum. Stofnunin
varð einskis vísari þrátt fyrir tvær
eftirlitsferðir á ári til íraks áður en
Persaflóastríðið hófst. Nú viður-
kennir IAEA að iitlar líkur séu til
þess að takast megi að hafa upp á
kjamorkubúnaði, sem er horfinn.
Auðvelt er að fela hann, jafnvel í
verksmiðjum.
írakar neita að skýra frá því
hvar mikilvæg kjarnorkuefni eru
niðurkomin. Ofundnar eru þijár
lestir af þungu vatni, sem þeir fengu
1980 og geta notað til að framleiða
plútóníum. Engin svör hafa fengizt
við því hvernig þeim tókst að fram-
leiða hálft kíló af efnabættu úrani,
sem fannst. írakar hafa verið sak-
aðir um lygar og skjalafals, búnað-
ur hefur verið grafinn í eyðimörk-
ina, efnum ekið fram og aftur milli
felustaða og vörumerki hafa verið
afmáð.
Voldugustu leyniþjónustustofn-
anir heims urðu ekki varar við ár-
angur Iraka í kjarnorkumálum. Því
hafa þær spurningar vaknað hvaða
aðrar þjóðir kunni að hafa náð jafn-
miklum árangri á laun og hvaða
ráðum skuli beita til að afstýra
hættum, sem frá þeim kunni að
stafa.
Lítið sem ekkert er vitað um ír-
ösku kjarnorkuvísindamennina og
starfsbræður þeirra í mörgum öðr-
um löndum búa yfir eins mikilli
þekkingu. Vegna niðurskurðar
kjarnavopna missa margir kjarn-
orkuvísindamenn atvinnuna og her-
fræðingar vara við hættu frá „hvít-
klæddum málaliðum” að sögn
Eftirlitsmenn skoða efnasprengjur.
Hið fullkomna vopn hpyðjuverkamannsins
Plútonsprengja, sem vegur um 1 tonn með öllu, hefur sprengikraft á við 680 tonn af TNT. Sprengjan er í sjálfu sér mjög
ófullkomin og því þrátt fyrir að hún noti ríflega þrisvar sinnum meira plúton en notað var í Nagasakí-sprengjunni er
sprengikrafturinn minni. Sprengikrafturinn hefur þó engan veginn allt að segja, því geislunin yrði að líkindum fleiri að
fjörtjóni, enda myndi tæpur heimingur sprengikraftsins beinast niður á við og skilja eftir sig djúpan gíg.
Mótaðar sprengihleðslur, sem springa 36 kg plútonhleðsla, sem er samþjöppuð í 18
inn á við. Sprenging þeirra mun þjappa cm breiða kúlu. Umhverfis hana er hægt að
plútoninu enn trekar saman og valda hata hjúp úr úraní eða öðrum þungmálmum til
kjarnorkusprengingu. þess að ná mismunandi geislunaráhritum.
Stjórntæki sprengjunnar, klukka eða fjar-
stýribúnaður eru tengd við hvellhetturnar.
Hvellhettur eru í ysta sprengjulaginu og samtengdar.
írakar hafa verið sakaóir um lygar
og skjalafals, búnaóur hefur verið
grafinn í eyðimörkina, efnum ekið
fram oq aftur milli felustaða oq vöru-
merki hafa verið afmáð.