Morgunblaðið - 29.10.1991, Page 14

Morgunblaðið - 29.10.1991, Page 14
14 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. OKTÓBER 1991 Ranghugmyndir um óvígða sambúð Lög’villa og réttarstaða fólks - fyrri grein eftír Svölu Thorlacius í lögfræði er það kallað lögvilla þegar fólk hefur rangar eða villandi hugmyndir um lög og rétt. Oft kem- ur þetta ekki að sök en stundum getur það varðað hag einstaklings- ins miklu að þekkja réttarreglur þjóðfélagsins eða jafnvel skort á réttarreglum. Skortur á réttarreglum Hérlendis er einkum á einu sviði einkamálaréttar nánast alger skort- ur á réttarreglum en það er varð- andi óvígða sambúð fólks. Þegar haft er í huga að hér á landi eru þúsundir einstaklinga í óvígðri sambúð er ljóst að hér er alvarlegt mál á ferðinni. Samkvæmt upplýsingum Hag- stofu íslands voru 17.342 einstakl- ingar skráðir í óvígðri sambúð þann 1. desember 1990. Þegar við það bætist fjöldi fólks sem ekki er skráður í sambúð af ýmsum ástæð- um sýnist mega áætla að milli 20 og 30 þúsund manns hérlendis séu í óvígðri sambúð. Af kynnum mínum af þessum málaflokki þori ég að fullyrða að mikill meirihluti þessa hóps, e.t.v. 80-90%, hefur miklar ranghug- myndir um réttarstöðu sína. Misskilningur og rangar hugmyndir Þessar ranghugmyndir sem á lagamáli nefnast lögvilla — eru í því fólgnar að fólk telur að eftir ákveðinn tíma í óvígðri sambúð — oft tvö til þrjú ár — öðlist sambýlis- fólk sömu réttarstöðu og hjón. Bregður fólki oft illa í brún við þær upplýsingar að engar lagaregl- ur gildi hér á landi um óvígða sam- búð og að mikil réttaróvissa ríki almennt um það hvernig leysa beri slík mál. Það er óskemmtilegt að þurfa hvað eftir annað að útskýra fyrir fólki þessar staðreyndir og svara þeirri eðlilegu spumingu hvers vegna ekkert sé gert til að upplýsa fólk um þessi mikilvægu mál. Það er í framhaldi af þessu sem ég sting hér niður penna til þess að reyna að bæta úr upplýsinga- skorti varðandi ýmis þau atriði sem ég hef staðreynt í starfí mínu að fólk hefur ranghugmyndir um. Að mínu mati er hér um stórmál að ræða enda er aleiga fólks oft í húfí. Hver er munurinn? Munur á hjónabandi og óvígðri sambúð er í aðalatriðum þessi: A. í óvígðri sambúð eru engar reglur um helmingaskipti eigna og skulda. B. Enginn erfðaréttur er milli sambúðarfólks. C. Enginn réttur er til setu í óskiptu búi. D. Engin gagnkvæm framfærsl- uskylda. Þegar ég hef hér að framan rætt um skort á réttarreglum um óvígða sambúð er átt við fjárskipti sambúð- arfólks en nokkur lagaákvæði eru þó til á víð og dreif varðandi sam- búðarfólk svo sem í skattalögum, lífeyrislögum, lögum um húsaleigu- samninga og lögum um almanna- tryggingar. Það er sennilegt að nokkur ákvæði almannatrygg-inga- laga hafí valdið framangreindum misskilningi, en þar er sambúðar- fólki áskilinn réttur til bóta frá Tryggingastofnun ríkisins eftir 2 ár í sambúð eða hafí sambúðarfólk átt saman bam. Fordæmi úr dómum Vegna skorts á settum lögum hafa lögfræðingar nánast eingöngu fordæmi úr dómum til að styðjast við til lausnar deilumálum á þessu sviði. Áður fyrr var sú stefna ráðandi að dæma fébætur, svokölluð „ráðs- konulaun”, til þeirra kvenna sem urðu illa úti við sambúðarslit. Á seinni árum hefur það færst í vöxt að dæma einhvers konar skipt- ingu á eignum búsins, þ.e.a.s. á þeirri eignamyndun sem orðið hefur á sambúðartímanum. Þar sem hvert mál hefur sín sérkenni er þó erfítt að mynda sér ákveðnar reglur og verður því hvert mál að skoðast fyrir sig. Tveir aðilar ekki hjón Fólki sem býr í óvígðri sambúð verður einna helst líkt við tvo aðila sem stofna með sér fyrirtæki, fjár- festa í fasteignum og tækjum og stofna til skulda. Þegar slíta á fyrir- tækinu verður hvor aðili að sanna sitt fjárframlag og gera grein fyrir sinni skuldastöðu. Þessi dæmi geta t.d. litið svona út: Par fer að búa saman. Eftir 5 ár slitnar upp úr sambúðinni. Bæði komu úr fyrri sambúð, hún átti litla íbúð sem var með nokkrum áhví- landi veðskuldum. Á sambúðartím- anum gerðist þetta: Þau seldu litlu íbúðina og keyptu aðra stærri sem skráð var á nafn mannsins. Til að fjármagna mis- muninn á verði íbúðanna tóku þau nokkur ián á nöfnum beggja með ábyrgðarmenn úr fjölskyldum beggja. Keyptur var bíll sem skráður var á nafn mannsins og greiddur með skuldabréfi sem konan gaf út og tveir úr fjölskyldu hennar voru ábyrgðarmenn á. Þau keyptu innbú með afborgun- um enn með ljölskyldumar í ábyrgðum. Maðurinn kom með skuldir úr fyrri sambúð, m.a. meðlagsskuldir vegna barna og var gert lögtak í íbúðinni vegna þeirra og beðið um uppboð í framhaldi af því. Á sambúðartímanum eignuðust þau barn þannig að konan gat fyrsta árið lítið komist út til að afla heimilinu tekna en fór síðan að vinna á kvöldin og um helgar í sjoppu þar sem launin voru ekki gefín upp til skatts. Maðurinn sá um öll fjármál heim- ilisins og afhenti konan honum mestan hluta launa sinna til að greiða af skuldum. Konan sá um matarinnkaup og greiddi fyrir mat- inn. Þegar sambúðarslitin lágu í loftinu seldi maðurinn íbúðina og bílinn enda hafði hann lögformleg- an rétt til þess þar sem báðar eign- irnar voru skráðar á hans nafn og málsaðilar ekki gift. Hann lét lán sem tekin voru af konunni og henn- ar fjölskylda ábyrgðist lönd og leið. Margar spurningar Við úrlausn málsins þarf m.a. að leysa úr eftirfarandi spurningum: Hvar var sú nettóeign sem konan flutti í sambúðina, þ.e. hvers virði var litla íbúðin, hveijar voru skuld- ir konunnar á þeim árum, hvert myndi vera verðmæti íbúðar og staða þessara gömlu skulda í dag? Hvert er verðmæti stærri íbúðar, hver á að greiða skuldir, hver á að Á ársfundi Parísarsáttmálans um vamir gegn mengun sjávar, sem haldinn var í Hollandi í júní síðast- Svala Thorlacius „Þessar ranghugmynd- ir sem á lagamáli nefn- ast lögvilla — eru í því fólgnar að fólk telur að eftir ákveðinn tíma í óvígðri sambúð — oft tvö til þrjú ár — öðlist sambýlisfólk sömu rétt- arstöðu og hjón.” endurgreiða ábyrgðarmönnum það sem þeir hafa orðið að greiða? Er um einhverja raunverulega eigna- aukningu að ræða og ef svo er hvernig á hún að skiptast milli að- ila? Ef maðurinn hafnar helminga- skiptum á þeim grundvelli að hann hafí haft mun hærri tekjur en kon- an, hvernig á hún að sanna sitt fjár- framlag þegar allar kvittanir eru á nafni mannsins og skattframtöl hennar sýna engar tekjur? Á að meta heimilisstörf til einhverra tekna? Allt miðað við hjónaband Eins og hér hefur verið rakið eru mál vegna óvígðrar sambúðar ekki auðveld viðureignar hvorki fyrir liðnum, fluttu íslendingar tvíþætta tillögu um geymslu geislavirks úr- gangs undir sjávarbotni. Fyrri hluti tillögunnar gekk út á að það félli undir Parísarsáttmálann að grafa undir sjávarbotn frá landi til að geyma geislavirkan úrgang. Þessi hluti tillögunnar var samþykktur, að öðru leyti en því að Bretar gerðu fyrirvara, sem þeir hafa nú fallið frá. Seinni hlutinn hljóðaði upp á að þar til menn kæmu sér saman um reglur um vistunarstaði fyrir geislavirkan úrgang skuldbyndu aðildarríki sáttmálans sig til að fara ekki út í aðgerðir af fyrrnefndu tagi. Um þennan lið tillögunnar náðist ekki samkomulag. Magnús Jóhannesson sagði í samtali við Morgunblaðið að öll aðildarríki Parísarsáttmálans, sem eru Norðurlöndin og öll Vestur-Evr- ópuríki, sem eiga land að sjó, hefðu nú samþykkt að Parísarsáttmálinn næði til þess, þegar grafið væri undir sjávarbotn _til að geyma þar geislavirk efni. Áður hefðu engin alþjóðalög gilt um athafnir af þessu tagi. Þetta væri mikill sigur fyrir málstað íslendinga að sínu mati, og þýddi að aðildarríki sáttmálans hefðu nú til dæmis rétt til upplýs- lögmenn né dómara. Þessu til við- bótar kemur svo að hér er um mik- il tilfinningamál að ræða þar sem rökrétt hugsun á ekki alltaf auð- velt uppdráttar. Eðlilega er spurt hvernig í ósköp- unum standi á því að ekki sé sett löggjöf um óvígða sambúð. Sifjalaganefndir á Norðurlönd- um, þ. á m. hér á landi, hafa fjallað um þetta efni um árabil. Niðurstaða flestra þeirra aðila hefur verið sú að ekki beri að setja slík lög. Fólk sem ekki gifti sig vilji bersýnilega komast hjá þeim réttar- reglum sem hjónaband setur og því sé óréttlátt að þvinga þessa aðila undir svipuð lög. Einnig hefur því verið haldið fram að með slíkum lögum sé verið að búa til nokkurs konar annars flokks hjónaband. Að mínu mati er hjónabandið grundvallarstofnun þjóðfélagsins og sú tilhögun sem tryggir best rétt foreldra og barna. Tel ég fulla ástæðu til að hvetja fólk í óvígðri sambúð til að hugsa vel sitt ráð. En það er á ýmsum fleiri sviðum sem fólk er haldið misskilningi varð- andi gildandi löggjöf og réttarstöðu sína. í síðari grein minni um lögvillu og réttarstöðu fólks sem birtast mun í Morgunblaðinu á morgun verður íjallað um ranghugmyndir er snerta skráningu eigna í hjúskap svo sem bíla og fasteigna og afleið- ingar þess að ekki sé rétt að þeim málum staðið. Þá verður vikið að skilnaði hjóna og því hvemig að honum þarf að standa svo löglegt sé en á því virð- ist oft vera misbrestur. I því sam- bandi ber meðal annars á góma svonefnd vefengingarmál vegna faðernis barna sem kona fæðir meðan ekki hefur verið gengið frá lögskilnaði við fyrri maka. Enn fremur ræði ég um erfðalög og ráðstöfun arfs en ljóst er að margir eru haldnir ranghugmynd- um um þau efni. Höfundur er hæstaréttarlögmaður og starfrækir lögmannsstofu í Reykjavík. inga um umhverfismat vegna slíkra framkvæmda, þótt ekki væri búið að negla niður skilmála í þessum efnum. „Þótt lagalega sé kannski ekki fullkomlega tryggt að farið sé eftir þeim sjónarmiðum, sem við höfum haldið fram, setur þetta þrýsting á þessi lönd um að fara eftir ýtrustu kröfum,” sagði Magn- ús. Hann sagði að frá því að ársfund- ur Parísarsáttmálans var haldinn, hefði verið fallið frá byggingu end- urvinnslustöðvar fyrir geislavirkan úrgang í Dounreay í Skotlandi, að minnsta kosti um stundarsakir. Hvað varðaði svipaða starfsemi í Sellafield í Bretlandi yrði úrgangur þar grafínn á landi, en ekki undir sjávarbotni. Ekkert benti því til að geymsla geislavirks úrgangs undir hafsbotni kæmi til framkvæmda á næstu árum. Magnús sagði að nú færi fram endurskoðun Parísar- og Oslóar- sáttmálanna um verndun sjávar, og yrði fundur umhverfísráðherra að- ildarríkja þeirra í september á næsta ári. I drögum að nýjum sátt- málum væru ákvæði um geymslu- staði alls úrgangs undir sjó, ekki aðeins geislavirks úrgangs. Magnús sagði að þetta þýddi að aðildarríki sáttmálanna gætu ekki geymt neinn úrgang undir hafsbotni án samráðs við nágrannaríki. Þetta skipti íslendinga miklu máli, enda hefðu fundizt í hafinu umhverfis landið efni á borð við díoxín, sem vitað væri að bærust frá öðrum Evrópuríkjum. ’ . .................. •r>i| BILALA Við eigum litinn á bílinn á úðabrúsa. orka FAXAFEN 12 (SKEIFAN). Parísarsáttmálinn um varnir gegn mengnn sjávar: Bretar falla frá fyrirvara varðandi geislavirkan úrgang BREZK stjórnvöld hafa tilkynnt íslenzku ríkisstjórninni að þau hafi fallið frá fyrirvara við samþykkt tillögu Islendinga um lögsögu París- arsáttmálans um varnir gegn mengun sjávar í málum er varða geymslu geislavirks úrgangs undir hafsbotni. Magnús Jóhannesson, aðstoðarmaður umhverfisráðherra, segir að þetta sé áfangasigur fyrir Islendinga. Nú geti ekkert aðildarríki Parísarsáttmálans farið út í að grafa undir hafsbotn frá landi til að geyma þar geislavirkan úrgang án þess að láta önnur aðildarríki hafa aðgang að upplýsing- um um málið, til dæmis varðandi umhverfismat. I ( ( ( (

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.