Morgunblaðið - 31.10.1991, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31 ‘ OKTÓBÉR 1Ö9Í
1*7
l
að kommúnismi kæmist á í Júgó-
slavíu.
Styrjöldin kostaði miklar fórnir.
Hatrið milli Króata og Serba fékk
lausan tauminn. Mikið hefur verið
gert úr því, hversu Ustase notuðu
tækifærið undir hernámi Þjóðverja
til að ná sér niðri á Serbum. Víst
er um það að þeir sýndu mikla
grimmd, en Serbar drógu heldur
ekki af sér.
Þegar leið að lokum styrjaldar-
innar flúði um hálf milljón manna
yfir landamærin til Austurríkis und-
an herjum Títós. Hvarvetna þar sem
þeir komu í króatískt þorp var öllum
útrýmt. Þess vegna flúði fólkið und-
an þeim. En Bretar, sem þá höfðu
hernámsvöld í Kárnten, settu fólkið
upp í lestir, lugu að því að það
væri á leið í búðir á Ítalíu, en sendu
það yfir landamærin til Júgóslavíu.
Þar tóku hermenn Títós á móti fólk-
inu, létu það grafa sínar eigin graf-
ir og síðan var fólkið skotið á graf-
arbakkanum. Þannig voru drepin
að minnsta kosti 200 þúsund
manns, mest Króatar, og mest al-
mennir borgarar.
Þannig hófst ógnarstjórn Títós í
Júgóslavíu. Ríki hans var að nafn-
inu til sambandsríki sex lýðvelda
og tveggja sjálfsstjómarsvæða,
Vojvodina og Kosovo (sem er byggt
Albönum). En í raun var það undir
alræðisstjórn Kommúnistaflokksins
og leynilögreglunnar undir Aleks-
andar Rankovic. En Tító var leið-
togi flokksins og hafði einræðisvald.
Tító kemst til valda
Tító hafði Sovétvaldið að bak-
hjarli, enda hafði hann komist til
valda með beinum tilstyrk Rauða
hersins. En árið 1948 lenti hann
upp á kant við Stalín og fór þá að
gera tilraunir með hinn svokallaða
„sósíalisma.” Samtímis því var öllu
andlegu lífi í landinu haldið í heljar-
greipum. Hver sá sem gerði sig
sekan um minnstu gagnrýni, að
ekki sé talað um að impra á sjálf-
stæði Slóveníu eða Króatíu, var
umsvifalaust hirtur inn fyrir
múrana. Á eyju í Adríahafí voru
fangabúðir í sovézkum stíl. Tító
hélt ríkinu saman með óheyrilegri
grimmd og hörku. Þegar hann dó
risu upp öll þau öfl, sem reyrð höfðu
verið í viðjar allan valdatíma hans.
Verkalýðsráðasósíalisminn var
keyrður í skriffínnskubönd. Honum
lauk að síðustu með algjöru efna-
hagslegu hruni. Þegar svo var kom-
ið að ekki réðst lengur við efnahags-
ástandið og verðbólgan hafði rokið
upp í 4.000% kom í ljós að öll sam-
anlögð marxísk þekking þjóðarinn-
ar dugði ekki til að tjónka við glund-
roðann. Á endanum varð að sækja
sérfræðing til Þýzkalands, sem
sagði fyrir um það, hvað gera skyldi
til að draga úr verðbólgunni. Flokk-
urinn tvístraðist og tapaði völdum.
Slóvenía og Króatía lýstu yfír sjálf-
stæði. Serbnesk þjóðremba blossaði
upp.
Tító hlóð undir her og lögreglu.
Herforingjamir (sem flestir em
Serbar) sáu fram á, að fríðindi
þeirra og forréttindi væm í hættu.
Þeir vilja tryggja stöðu sína í rík-
inu, og Stór-Serbía myndi þurfa
bæði á öflugum her og leynilög-
reglu að halda. Þess konar ríki virð-
ist vera mörgum (þó ekki öllum)
lýðræðisleiðtogum Evrópu að skapi.
Höfundur erprófessor í heimspeki
við Háskóla Islands.
...miðstöðvardælur, neyslu-
vatnsdælur, kjallaradælur,
djúpdælur ofl. eigió þjónustu-
verkstæði, ráðgjöf og fag-
þekking tryggja þér
nagkvæmasta valið f
fjárfestingu á dælu..
. ioi
ISLEIFUR JONSSON
-med Þér í veitun vatns-
I0LH01TI 4 SIMI 410140
Fyrirspurn til Halldórs Laxness leikstjóra
eftir Erling E.
Halldórsson
Kæri Halldór! í einum af hinum
miklu menningargerðarþáttum
sem RÚV er tekið að flytja, og
sendir út reglubundið á laugardög-
um, gott ef hann heitir ekki „Yfir
Esjuna” - og þykir ýmsum hátt
flogið - komu saman nokkrir
málglaðir menn (og konur) að
ræða um sviðsetningu þína á
Dúfnaveislunni, sem unnin var
fyrir Borgarleikhús. Einn í hópn-
um - doktor í barnabókmenntum,
ef undirritaður veit rétt! - leiklist-
ar-gagnrýnandi í sundurleitustu
málgögnum, hafði mjög á orði hve
meðhöndlun þín (og Þorsteins) á
pressaranum hefði haft djúp áhrif
á sig. Hún sagði þessi túlkun hefði
opnað sér nýja sýn á aðrar bækur
Halldórs K. Laxness og nefnir til
Atómstöðina og Brekkukotsannál,
ef rétt er munað!... Svipuð skoðun
mun hafa komið fram í öðrum
skrifum um sviðsetninguna ...
Eins og fullkunnugt ec er heil-
agleiki þessarar einstöku persónu,
og annarra af líkum toga í verkum
Halldórs, rakinn til taóisma af
ýmsum, aðrir nefna til íslenska
afdalamenn á liðnum tíma, en
sjálfur mun Halldór K. Laxness
hafa bent á Fjallræðuna sem fyrir-
mynd ...
Undirrituðum þótti mjög for-
vitnilegt að frétta af þessu „endur-
mati”, en hvergi hefur komið fram
í hveiju það er fólgið, og þar sem
engin tök eru fyrir hann að sjá
hina rómuðu sýningu í Borgarleik-
húsi, vegna fjarvistar frá heima-
slóðum, leyfir hann sér að bera
fram eftirfarandi spurningar, í von
um þú látir svo lítið að svara:
1. Hvernig verður endurmati
þínu best lýst?
2. Fyrst um endurmat er að
ræða hvernig var „pressarinn” -
og aðrar persónur Halldórs K.
Laxness í þeim dúr - áður met-
inn, að þínum dómi? Skoðun þína
á þessu mun vera nauðsynlegt að
vita til að átta sig á endurmatinu!
Hætt er t.d. við að hin undurfagra
smásaga „Tryggur staður” dragi
dám af því, eða hvað? og breyti
um svip í samræmi við „pressar-
ann”.
Með fyrirfram þakklæti.
Höfundur er ieikstjóri og
rithöfundur.
BERÐU HANN SAMAN
VIÐ ÞAÐ BESTA.
1991 Bíll ársins í Danmörku
(Samtök danskra bílagagnrýnenda)
Gullna stýrið í Þýskalandi
(Bild am Sonntag)
Val ársins 1990 í Finnlandi
(Tuulilasi)
Okkar bíll ársins 1990 í Englandi
(Auto Express)
Kristal stýrið í Portúgal
(Volante)
Besti nýi bíll ársins 1991 í Noregi
(Félag Bílaeigenda)
Bíll ársins 1990 í Noregi
(Dagbladet)
Bíll ársins í Evrópu 1991 á Ítalíu
(Samtök ítalskra bílagagnrýnenda)
Vinsælasti bíll ársins á Spáni
(Radio Motor)
Sérhönnuð fjölliðafjöðrun
tekin beint úr hinum fullkomna
Nissan 300 ZX sportbíl.
4ra laga lakkáferð
sem hentar sérstaklega vel
fyrir Islenskar aðstæður.
Sýning laugardag og
sunnudag 1400-1700
Komdu og reynsluaktu
Ingvar
Helgason hf
Sævarhöföa 2
sími 91-674000
2,0 I. 16 ventla vél sem skilar
miklu afli og er jafnframt Ijúf,
hljóðlát og sparneytin.
Grunnmálmur
Cation electrodeposition
Miðlag málningar
Aðallag málningar
Glært lakk