Morgunblaðið - 31.10.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. OKTÓBER 1991
NIC JANIK DRflGTIR

p B 1 o R 1 S £ T T
SAMKVÆMIS
FATNADUR

FAXAFENI 5
f • Æi jnttg BULg m nwbifrife
| Metsölublað á hverjum degi!
VINNUVERND
Vinnuvernd í
íslenskum skólum
eftir Lárus Jón
Guðmundsson
Lengi býr að fyrstu gerð. Börn-
in okkar eru framtíðin. Framtíðin
verður því bjartari sem við búum
betur að þeim.
Öll börn ganga
langan mennta-
veg og dvelja
meira og minna
innan skóla-
veggja vetr-
arlangt í 10 ár
a.m.k. Það varð-
ar því beinlínis
þjóðarheill að
börnunum líði vel í skólanum og
útskrifist heil og þroskuð á sál
og líkama. Af því leiðir að það
eru jafnmiklir þjóðarhagsmunir
að alit sem hugsanlega gæti skað-
að velferð skólabarnsins verði
fyrirbyggt, — tímanlega.
Hagfræði Procrustesar
í Grikklandi hinu forna var eitt
sinn sérlega slyngur þjófur sem
hét Procrustes. Hann hafði þann
háttinn á starfa sínum að bjóða
gesti sínum tvo kosti, að sofa í
gestarúminu og borða frítt eða
borga veittan mat og drykk fullu
verði. Flestir völdu fyrri kostinn
en þá setti Procrustes eitt skilyrði
í viðbót, gesturinn varð að passa
nákvæmlega í rúmið. Eftir góðan
gjörning var gestinum vísað í
svefnhús þar sem stóðu tvö rúm,
annað mjög langt en hitt afar
stutt og hæfði hvorugt hæð gests-
ins. Nú rann upp ljós, jafnvel fyr-
ir hinum heimskasta gesti, annað
hvort yrði teygt rækilega úr hon-
um eða tekið neðan af fótleggjum
til að hann passaði í rúmið. Þar
eð hvorugur kosturinn heillaði
varð gesturinn meira en feginn
að greiða hveija þá upphæð sem
Procrustesi hugnaðist að setja upp
og bjargaði þannig heilsu sinni.
Andi Procrustesar hefur til
skamms tíma svifið yfir vötnum
í íslenskum skólabyggingum og
gerir e.t.v. enn. Alltof oft var
gert ráð fyrir að barnið lagaði sig
að skólanum (lesist: rúmum Proc-
rustesar) i stað þess að húsgögn
og annað innanstokks væri sniðið
að líkamsmálum barnskroppsins.
Sígilt dæmi er tvísetna skólastof-
an þar sem 6 ára börn og stálpað-
ir unglingar nota sömu borð og
stóla. Yngri börnin ná ekki með
iljarnar niður á gólf og þurfa að
teygja sig upp á borðið á meðan
unglingurinn rekur hnén upp und-
ir borðbrún og húkir fram á stíla-
bókina sína. Smávaxin sex ára
stúlka og hálffullorðinn „langint-
es” sitja við sama borð. Afleiðing-
arnar eru margvíslegar og engin
þeirra til hagsbóta fyrir þjóðar-
haginn hvað þá barnið sjálft.
Að reiða vitið í þverpoka
Annað dæmi er skólatöskurnar
sem nemendur nota. í dag nota
langflest börn töskur sem þau
bera á bakinu en samt eru enn
til skólatöskur sem bornar eru í
ól yfir öxl eða sem haldið er á í
annarri hendi. Rannsóknir sýna
að barn sem heldur á töskunni
sinni í t.d. hægri hendi þarf að
halla líkamanum til vinstri til að
vega á móti þunga skólabókanna
og spenna til þess vöðvana vinstra
megin hryggjar töluvert meira en
þá hægra megin, rétta af höfuðið
(sem annars hallaði líka til vinstri)
til að geta horft og halda vöðvum
hægri axlagrindar og handleggjar
í stöðugri spennu til að missa
ekki töskuna, svo eitthvað sé
nefnt. Útkoman er dauðþreytt
bam með skakkan hrygg og auma
vöðva sem þurfa meira en tvöfalt
meiri orku til að bera töskuna á
þennan hátt en ef barnið bæri
skólatöskuna á bakinu. I þokkabót
hefur barnið bara aðra höndina
fijálsa sem hentar ekki athafna-
sömum aldri. Sú einfalda ráðstöf-
un að barnið noti baktösku í dag
gæti því sparað bæði óþægindi
og peninga á morgun. Sannkölluð
„heilsukaupmáttaraukning”.
Siggi órólegi
Fleiri dæmi má nefna. Börn eru
vön (eða vanin á) að sitja alltaf í
sömu sætunum, jafnvel ár eftir
ár. Siggi vill sitja fremst í glugga-
röðinni af því að hann sat þar í
fyrra. Skólataflan er hins vegar
bara á einum vegg. Siggi litli
gæti því þurft að snúa höfðinu
alltaf í sömu átt og jafnvel snúa
sér í sætinu og sitja hálfskakkur
til að sjá hvað kennarinn er að
bauka upp við töfluna. Þetta
gæti valdið Sigga litla óþægind-
um en það er líka næg ástæða til
að grípa í taumana. Kennarinn
er verkstjórinn í bekknum. Góður
verkstjóri hugsar um velferð
manna sinna. Ef Sigga litla líður
illa í stólnum gæti það komið fram
í óróleika og truflað hina nemend-
urna. Ef Gunnu og Jóni líður líka
illa í sínum stólum verður truflun-
in meiri. Ef kennarinn skammar
börnin, „krakkar, sitjið kyrr í
sætunum,” er þetta orðið hegðun-
arvandi. Það gæti undið upp á sig
hefur á líkamsstöðuna að
halda á handtösku í stað þess
að bera baktösku. (Fitting the
task to the man, an ergonomic
approach, e. E. Grandjean,
London 1982).
á þann hátt að Siggi litli fái þá
einkunn að hann sé órólegur og
trufli aðra nemendur. Siggi er
orðinn vandræðagepill. Með því
að færa börnin á milli sæta með
vissu millibili má hindra a.m.k.
þessa atburðarás, börnin venjast
fjölbreytni, kynnast e.t.v. betur
og verða opnari fyrir breytingum.
„Allir á fætur”
Líkaminn er skapaður til að
hreyfa sig. Börn eru „hreyfandi”
dæmi um það. Hreyfíng er líka
nám. Að stökkva yfir leikfimihest
er bara dæmi um hreyfingu. Að
skríða undir leikfimihestinn er
jafngott dæmi um hreyfingu. Ef
skólakennarinn léti krakkana
standa á fætur í miðjum tíma og
gera nokkrar létttar teygjuæfing-
ar, hoppa á staðnum og anda
djúpt myndu þeir „órólegu” fá
útrás fyrir uppsafnaða þörf sína
á hreyfingu og hinir hefðu bara
gott af henni. Ollum (kennaranum
líka) liði betur á eftir og vinnufrið-
ur yrði tryggður.
Skólinn er fyrir barnið
Vinnuvernd í skólum er ekki
nýjasta tíksuslagorðið. Vinnu-
vernd í skólum er þjóðhagsleg
nauðsyn. Lélegur aðbúnaður á
skólaárum getur kostað einstakl-
inginn (= þjóðfélagið) mikil óþæg-
indi og íjárútlát seinna á ævinni.
Sú hugsun að barnið eigi að laga
sig að skólanum er hættuleg og
stuðlar ekki að velferð barnsins.
Skólinn á í bókstaflegir merkingu
að laga sig að barninu og þörfum
þess. Þessi grein nefnir einungis
nokkur dæmi um hvað gæti farið
betur, þú sem þetta lest fínnur
fleiri ef þú horfír með opnum
huga og af áhuga á framtíð skóla-
barna Islands.
Höfundur er sjúkraþjálfari og
starfar að vinnuvernd.
Gleymum ekki þjóðemi okk
ar o g skyldum við landið
eftír Itelga Geirsson
Því er oft haldið fram af þeim
sem virðast æstir í að miðla útlend-
ingum sjálfstæði íslending, að ef
við gerum það ekki, munum við
einangrast og stærri þjóðir mundu
þá láta þennan sjálfstæðisþráa
bitna á okkur. Útlendingar mundu
þá ekki telja okkur þjóð meðal
þjóða, mundu ekki kaupa sjávaraf-
urðir okkar og yrðu að öðru leyti
hinir verstu við okkur.
Ég tel þetta sjónarmið hina
mestu firru og jafnvel þveröfugt
við rapnveruleikann.
Vinir og frændþjóðir okkar,
beggja vegna Atlantshafsins, eru
hreinlega ekki þau kvikindi, sem
þessir spekingar alþjóðahyggjunnar
vilja halda fram. Flest þetta fólk
er erfingjar vestrænnar menningar
eins og Islendingar, og er því í eðli
sínu hlynnt frelsi og sjálfstæði ein-
staklinga og þjóða. Vestrænir menn
virða dáðir lítilmagnans sem berst
fyrir réttum málstað, sem frelsi og
sjálfstæði hlýtur að vera. Ég held
því fram að útlendar þjóðir muni
styðja göfuga viðleitni íslendinga
við að halda frelsi og sjálfstæði sínu.
Og þá að halda einkarétti sínum á
landi sínu, íslandi.
Einangrun er ekki möguleg þó
sumir fegnir vildu, enda í raun ekki
æskileg.
Islendingar munu alltaf taka rö-
skan þátt í menningarstraumum
evrópskra manna og sem fyrr leggja
þar til dijúgan skerf, eins og sagan
sannar.
Ef við höldum rétt á málum, þá
mun verslun síður en svo hraka,
þó við höldum_ fast í frelsi og sjálf-
stæði okkar. Útlendingar þurfa allt
sem íslendingar hafa að bjóða, en
það sem við þurfum frá þeim getum
við keypt ef við höfum efni á því.
Það þarf enginn að segja manni
að fískurinn okkar, raforkan okkar,
ferska drykkjarvatnið okkar, hreint
andrúmsloftið okkar , eða víðáttu-
mikla og fallega landið okkar, haldi
ekki gildi sínu meðal útiendinga,
sem okkar sjálfra, þó íslendingar
haldi frelsi, sjálfstæði og þjóðerni
sínu, og þó íslendingar varðveiti
einkarétt sinn í föðurlandi sínu.
Við verðum ætíð að vera varkár
og þolinmóð í samningagerðum
okkar við útlendinga. Mistök í sjálf-
stæðis-, frelsis- og þjóðernismálum
íslendinga, eru ekki auðveldlega
afturtekin.
Við megum ekki gleyma þjóðerni
okkar og skyldum okkar við það.
Við verðum að skilja að þjóðernið
er í raun það sem hefur skapað
þjóðina. Við höfum því óumflýjan-