Morgunblaðið - 31.10.1991, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. OKTÓBER 1991
19
Öflunarhvötin
eftir Magna
Guðmundsson
Það verður að teljast harla
merkilegt, að lærdómsmaður í ís-
lenzkri tungu og fombókmennt-
um, Sigurður Guðmundsson skóla-
meistari, gerði í ræðu við skólaslit
Menntaskólans á Akureyri árið
1929 skarpa skilgreiningu á kenn-
ingum Adams Smiths (1723-90).
Ræðan er birt í bókinni „Á sal”
og er gott lestrarefni fyrir hag-
fræðinga í dag. Þar segir m.a.:
„Faðir vísindalegrar þjóð-
megunarfræði, Adam Smith, taldi
öflunarhvöt mannanna (erhvervs-
drift) sveigja þá til fésýslu og
framleiðslu. Samkvæmt kenningu
hans miða þeir allt við sjálfs sín
hagnað og ágóða. Hann gerði afla-
hvötina, að nokkru leyti, friðhelga.
Löggjöf og ríki yrði að gefa henni
sem víðast svigrúm.”
Skólameistarinn bendir á, að
margir hafi hneigzt að þessari
skoðun, stjómmálamenn og fræði-
menn. „Þeir fluttu, með þrótti og
þunga, þann fagnaðarboðskap, að
eigingirni og sjálfselska væri
mesta stórveldi í mannlegum
huga.” Nefnir hann séra Arnljót
Ólafsson, sem ritaði „Auðfræði”,
og Jeromy Bentham, heimspeking
njrtsemdarkenningarinnar. Síðan
varpar hann fram þeirri spurn-
ingu, hvort ekkert orki á menn til
dyggilegrar ráðsmennsku og
vandvirkni, nema fjárhagsleg fríð-
indi, silfur og gull. Henni svarar
hann fyrst með þeim orðum, að
dýrstu verðmæti verði ekki keypt:
mannúð og bróðurþel, dýravemd,
ættjarðarást. Hann telur, að fátt
sé yfirleitt sanni og staðreyndum
fjær en sú fullyrðing, að menn
geri allt bezt fyrir fé. Hið gagn-
stæða sé einmitt sannleikur. „Allt
hið bezta, sem mennirnir hafa
skapað, hafa þeir aldrei fyrir pen-
inga gert.” Þannig nefnir hann
listir og bókmenntir, vísindi og
uppgötvanir, sem margir hafi
stundað við fátækt og þægind-
askort. Orðrétt stendur þar:
„Man nú enginn sögu bók-
mennta vorra í fomöld? Hið versta
í bókmenntum vomm fornum,
dróttkvæðin, var gert fyrir kon-
ungshylli og guli. Hið bezta í þeim,
fomsögur vorar og Eddukvæði,
var hvorki gert fyir ritlaun né
orðstír góðan. Líklega dettur eng-
um í hug, að Völuspá hafi verið
ort fyrir skáldlaun og frægð.
Margt hefir höfundur Njálu fagurt
gert og skemmtilegt. En fegurst
þykir mér það þó af honum gert,
að hann lét eigi nafns síns getið
við þetta mikla verk.”
Skólameistari nefnir fleiri hvatir
legar skyldur við þjóðerni okkar;
fyrir hönd forfeðra okkar, núlifandi
íslendinga og afkomenda okkar.
Sú menning sem þjóðernið skapar,
skiptir miklu máli, og er raunveru-
lega spegill þess atgervis sem í þjóð-
erninu býr. Það er auðséð að þjóð
og þjóðerni em í grundvallaratrið-
um eitt og hið sama.
Því er lítils virði að tala um frelsi
og sjálfstæði, hagvöxt og menn-
ingu, sögu og íslenska tungu, tækni
og iðnað, sjávarútveg og landbún-
að, veiðileiðsögu og menntun, eða
aðra tilvemþætti Islensku þjóðar-
innar, ef sjálf undirstaða tilveru
hennar, þjóðernið, er ekki tekið með
í reikninginn.
Því er og verður alltaf, frum-
skylda okkar Islendinga að varð-
veita þjóðernið, sem allt annað
byggist á. Svo hægt sé að vernda
þjóðernið, þ.e. íslensku þjóðina,
menningu og arfleifð, þá er líf-
snauðsynlegt að heilagur einkarétt-
ur hennar á föðurlandi hennar, ís-
landi, sé fullkomlega verndaður og
virtur.
Höfundur er búseltur í Kanada
ogstarfarsem ráðgjafi um
rafmagnskerfi.
Helgi Geirsson
„íslendingar munu allt-
af taka röskan þátt í
menningarstraumum
evrópskra manna og
sem fyrr leggja þar til
dijúgan skerf.”
Magni Guðmundsson
„Enn í dag, liðlega sex
áratugum síðar, fara
fram heitar umræður
um það, hvort breyta
eigi ríkisbönkum og
fleiri opinberum stofn-
unum í almennings-
hlutafélög er skila
myndu betri árangri.”
til að gera vel en sérgæðin ein,
svo sem starfsgleði, sköpunar-
gleði, uppbyggingarþörf, þörf á
að láta eitthvað liggja eftir sig,
og lika ósjálfráða eðlishvöt.
Önnur atriði í ræðunni verð-
skulda og athygli. Hann segir t.d.,
að menn megi „með engu móti
telja sér trú um, að eigi sé kostur
hæfra manna og trúrra til að stýra
fésýslu fyrir þjóðfélagið, eins og í
samskonar stjóm einstaklings-
eignar”.
Þetta er vissulega orð í tíma
talað. Enn í dag, liðlega sex ára-
tugum síðar, fara fram heitar
umræður um það, hvort breyta
eigi ríkisbönkum og fleiri opinber-
um stofnunum í almenningshluta-
félög, er skila myndu betri ár-
angri. Það vill gleymast, að í hluta-
félögum, eins og í ríkisfyrirtækj-
um, eru stjórnendur launaðir
starfsmenn. Útkoman ræðst af
hæfni þeirra og heiðarleika, ekki
af persónulegri hagnaðarvon. Að-
hald stjórnenda ætti ekki að vera
lakara af hálfu ríkisvalds en af
hálfu aðalfundar í hlutafélagi.
Höfundur er doktor í hagfræði.
Einaf
þúsundum
Nafn: Erna Eiríksdóttir
Starf: Aðalbókari Eimskips
Aldur: 28
Heimili: Fiskakvísl 12, Reykjavík
Bifreið: Daihatsu Charade GTti 1988
Áhugamál: Skíði, ferðalög og tónlist
Mitt álit: „Mér finnst mjög þægilegt að geta keypt
og innleyst Skyndibréfog Kjarabréfmeö einu
símtali, auk þess sem ég tel þau góða leið til að
ávaxta sparifé mitt.“
VERÐBRÉFAMARKAÐUR
FJÁRFESTINGARFÉLAGSINS HF.
HAFNARSTRÆTI 7,101 REVKJAVÍK, S. (91) 28566
KRINGLUNNI, 103 REYKJAVÍK S. (91) 689700 • RÁÐHÚSTORGI 3, 600 AKUREYRI S. (96) 11100