Morgunblaðið - 31.10.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. OKTÓBER 1991
Áttu nógan kvóta?
eftirÁrna Gíslason
Enn harðnar umræðan um fisk-
veiðistjómun þá sem við líði er í
landinu og ekki síður afleiðingar
hennar. Fleiri og fleiri gera sér
grein fyrir því að þetta gengur ekki
lengur. Þeir sjá afleiðingarnar, en
þverskallast margir hveijir við að
viðurkenna, hvað það er
sem veldur.
Ástæðan fyrir því að ég skrifa
nú þriðju grein mína í Morgunblað-
ið er bæði mikil hvatning frá mönn-
um um alit land, sem vilja heyra
meira og einnig langar mig að gera
smá samantekt á því sem komið
hefur fram í umræðunni undanfarið
í fjölmiðlum og víðar.
Fyrst er til að taka að á dögunum
heyrði ég ágæta samlíkingu frá
útgerðarmanni (sjálfstæðismannii),
töluvert stórum kvótaeiganda.
Hann sagði eftirfarandi: „Við höf-
um fylgst með hruni kommúnism-
ans í Rússlandi. Það fyrirbrigði, sem
hvað mest hefur verið tekið til
bæna er rússneska forréttindastétt-
in (Nomenklaturan) og,” bætti hann
við, „þeir eru að leggja niður sam-
yrkjubúin.” Hann hélt áfram: „Af
öllum löndum í heiminum erum við
hérna á Íslandi að endurvekja þessi
kerfí og komum til með að sitja
uppi með Nomenklaturu hina nýju,
sem rekur nokkur samyrkjubú.”
Svo mörg voru þau orð. Því miður
er allt of mikill sannleikur fólginn
í þessum orðum.
Nú skulum við líta á, hvernig
þetta er hægt, hvemig menn hag-
ræða hjá sér á hagkvæman hátt.
Bókhaldsaðferðir
í þættinum „Hér og nú” í Ríkisút-
varpinu fyrir skömmu var tekið
fyrir málefnið „Kvótasölur og
hvernig þær eru bókfærðar”. Talað
var við marga, formann LÍU, endur-
skoðanda, verðbréfasala o.fl. Fram
kom að verslað hefði verið með
kvóta fyrir nokkra milljarða og að
þessar sölur/kaup yrði að bókfæra
í bókhaldi.
En nú vandaðist málið. Fram
kom að menn hefðu hrökklast frá
einni aðferðinni til annarrar án þess
að finna neina fótfestu.
Lítum aðeins á aðferðirnar:
1. Öll kvótakaup voru gjaldfærð?
Nei, það gekk ekki. Það var órök-
rænt að færa afnot af auðlind, sem
endurnýjar sig, á sama hátt og olíu-
eyðslu eða veiðarfæraslit. Þetta
gekk ekki.
Menn sneru sér að leið tvö:
2. Tap á endursölu báta, Aðili
kaupir bát með kvóta (passa sig á
að minnast ekki á kvóta í afsali!).
Svo er að hringja í sjávarútvegs-
ráðuneytið og millifæra kvótann af
bátnum yfir á annan bát. Næsta
skref er svo að selja bátinn aftur,
nú kvótalausan/lítinn fyrir brot af
upphaflegu kaupverði. Niðurstaða:
Sölutap sem færist á móti hagnaði,
(gott á skattinn!). Nei! Þetta gekk
ekki heldur, var einum of augljóst
svindl!
Menn sneru sér að aðferð þijú:
3. Eignfærslu og afskriftum
veiðiheimilda. Núverandi kerfi. Nei,
það gengur ekki.
Menn eru að uppgötva, sér til
skelfingar, að þessi aðferð gengur
ekki heldur. Eða svo vitnað sé í
LÍÚ-formanninn: „Þessar afskriftir
eru órökrænar (bara bull!) af því
að áður en langt um líður, sitja
menn uppi með allan fisk á íslands-
miðum sem afskrifaða eign örfárra
útgerða, þrátt fyrir 1. greinina í
lögum um fiskveiðistjórnun, um
sameign þjóðarinnar/’
Að vísu kom LÍÚ-formaðurinn
með uppástungu um málamiðlun
(hann vill ekki sleppa takinu!) um
að eignfæra án afskriftarmöguleika
(hann hefur vonandi ekki gleymt
að gjafir eru skattskyldar?).
í þessu sambandi get ég ekki
stillt mig um að spyija: Hvað ætli
sparifjáreigendur sem hafa ijárfest
í hlutabréfum í útgerðarfyrirtækj-
um segðu, ef þeim væru kynntar
nýjar útfærslur á rekstraráætlun-
um, þar sem afskriftir af veiðiheim-
ildum hefðu verið dregnar út og
allar forsendur hrundar?
Breyta verður lögum
Niðurstaða af umræðunni í þætt-
inum „Hér og nú” er augljós. Á
meðan 1. greinin um sameign þjóð-
arinnar er þama er ekki hægt að
bókfæra kvótasölu/kaup, nema að
bijóta lög og jafnvel stjórnarskrá.
Það yrði því að breyta íögunum. í
staðinn fyrir 1. greinina um sam-
eign þjóðarinnar, sem strikaðist út,
kæmi: Fiskistofnarnir í kringum
ísland verði eign örfárra útvaldra,
enda greiði almenningur kaupin
niður í gegnum skattakerfið.
Að lögunum breyttum gætu
menn svo bókfært hvernig sem
væri. Og haldið áfram að hagræða
hjá sér, eða eigum við kannski að
segja hagræða sér.
Áfram með hagræðinguna: Mikl-
ar deilur skjóta annað slagið upp
kollinum um fískverð. Menn muna
sjálfsagt eftir deilunum hjá Útgerð-
arfélagi Akureyringa sl. vor út af
fiskverði. Niðurstaðan varð sú, að
menn náðu „sáttum” í formi nýrrar
útfærslu á „löndunarálagi” sem er
ekkert annað en ný viðmiðun út frá
verðlagsráðsverði. Það eru nefni-
lega til allnokkrir ennþá, sem ekki
telja sig þurfa að hlíta eðlilegu við-
skiptasiðferði markaðarins heldur
ríghalda í úrelt kerfí miðstýringar-
innar, eða eins og Gunnar Ragnars
hjá ÚA sagði sjálfur: „Allt vil ég
gera frekar en taka þátt í niðurlæg-
ingu markaðarins.”
En hvað ég skil manninn vel, á
fullu við að hagræða hjá sér. Og í
hveiju fólst sú hagræðing? Jú ein-
hvers konar sameining (yfírtaka)
ÚA og Hraðfrystihúss Keflavíkur.
Nú hefur alltaf staðið í mér að
það sé einhver hagræðing fólgin í
því að sameina fyrirtæki sitt í hvor-
um landshluta, þar sem yfír fjöll
Árni Gíslason
„ Ansi er ég hræddur
um að bankavaldinu
bregði í brún þegar
þeir standa frammi fyr-
ir staðreyndunum:
Greifarnir öðru megin,
góðir kúnnar með allt
á hreinu, og hinu megin
öll gjaldþrotin.”
og firnindi er að fara. Og jafnvel
líka þó bara sé farið yfir Hellisheið-
ina frá Reykjavík til Stokkseyrar.
Það læðist óneitanlega að manni
sá grunur að hér sé eitthvað annað
sem spilar inn í! Gæti það verið,
að lágt fískverð hefði gert þeim
kleift að komast yfir eitthvað af
seðlum til að kaupa „billegt” tap?
Þeir skyldu þó ekki hafa eignfært
hjá sér „kaupin” og svo afskrifað
þau? Þó svo formaðurinn segi að
það sé „órökrænt”. Og séu svo á
fullu í „hagræðingarprósessinum”
á „útkikk” eftir næsta „stað” til
að kaupa?
Skyldi þeim nokkurn tíma detta
í hug að „á staðnum” væri maður
sem, af því að hann væri ekki
„kvótaeigandi”, kynni að sjá á eftir
húsinu sínu á þriðja og síðasta hjá
fógeta af því það var orðið óhag-
kvæm eining á óhagkvæmum stað?
Spyr sá sem ekki veit.
Takmörkuð aðlind
í allri umræðunni undanfarið
hefur mikið verið hamrað á að físk-
vinnslustöðar væru of margar á
íslandi. Eitthvað gæti verið til í
því. Þó er ég ekki viss um, að þær
væru svo mikið of margar, ef dreg-
ið yrði úr útflutningi á ferskum
fiski, sem einnig hefur verið mikið
notað til „hagræðingar” (til að friða
karlana út af lágu fískverði heima?).
Hér hafa hagræðingarpostularn-
ir líka lausnina á reiðum höndum.
Og hver er svo lausnin: Að fjölga
fískvinnslustöðvum! Úti á sjó auð-
vitað.
Hér gleyma bara þessir sömu
postular einu mikilvægu atriði. Það
er hvorki hægt að veiða né verka
sama fískinn nema einu sinni. Öll
aukning út á sjó, þýðir minnkun
að sama skapi í landi. Auðlindin er
takmörkuð.
Guðjón Á. Kristjánsson skipstjóri
og þingmaður lýsti þessu ágætlega
í þingræðu á dögunum þegar hann
kom með annál ársins 1999, árið
sem seinasta ferskfisktogaranum á
Vestijörðum yrði lagt og síðasta
frystihúsinu lokað og jaðarbyggð
Vestfjarða væri farin að nálgast
ískyggilega Gilsfjörðinn. Ekki er ég
viss um að bankavaldið yrði par
hrifíð með niðurstöðutölurnar hjá
sér eftir tiltekt í þeim rústum.
Með stuttri samantekt á því sem
komið hefur fram í greinum mínum
í Morgunblaðinu lítur dæmið út á
eftirfarandi hátt:
Á viðmiðunarárunum svokölluðu
á fyrri helmingi síðasta áratugar
fengu „ákveðnir” aðilar, sem þá
fyrir tilviljun voru í rekstri og einn-
ig sumir sem ekki voru í rekstri,
úthlutað kvóta til einkaafnota.
Þessum forréttindum hafa þeir
haldið.
Þeir ,sem fengu hvað stærsta út-
hlutun á þessum árum „fyrir tilvilj-
un” gætu í dag selt þessa „eign”
sína sumir hveijir fyrir hundruðir
milljóna, ef ekki miíljarða. Flestir
hinna stærri hafa hins vegar valið
þá leið að kaupa sér viðbótarkvóta
af minni „spámönnum” kerfisins,
þeim sem „fyrir tilviljun” urðu ekki
stórir kvótahafar. Hér byijaði lög-
málið um framboð og eftirspurn að
virka.
Minni spámennirnir sáu sér leik
á borði, að kreíjast hærri og hærri
upphæðar fyrir „eign” sína og nú
er svo komið að verðlagning á veiði-
réttindum (kvótum) er orðin út í
hött og þeir einu sem geta keypt
eru stærri „kvótaeigendur” sem
með góðri afkomu af upphaflegu
gjafaúthlutuninni hafa peninga til
þess, og taka sér að auki það „bes-
saleyfí” að láta almenning borga
niður kaupin með vægast sagt vafa-
sömum bókhaldsaðferðum (sjá fyrr
í greininni). Aðrir komast ekki að.
Séu menn í sjávarútvegi og vanti
fyrirgreiðslu hjá bankavaldinu, er
nú svo komið að í flestum tilfellum
er fyrsta spumingin þar: ÁTTU
NÓGAN KVÓTA?, ef ekki, þá er
líklegt svar: FARÐU OG KAUPTU
KVOTA. Af ofansögðu er ljóst hver
það getur, án þess að fremja efna-
hagslegt sjálfsmorð.
Hrunadans
Sameign þjóðarinnar, fískistofn-
arnir er takmörkuð auðlind. Smátt
og smátt hafa greifarnir verið að
kaupa bát hér og triliu þar og kvóta
allstaðar og flest endar þetta á
nýju fiskvinnslustöðvunum úti á sjó,
eða til hagræðingar, til sölu erlend-
is, óunnið.
Samtímis verður verra og verra
að reka vinnsluna úti um allt land.
Fyrirtækin hrynja hvert af öðru,
með tilheyrandi atvinnuleysi, eigna-
upptöku og fólksflutningum.
Ansi er ég hræddur um að banka-
valdinu bregði í brún þegar þeir
standa frammi fyrir staðreyndun-
um: Greifarnir öðru megin, góðir
Hver er minnst uppgefin og
til í að vinna í átta tíma enn?
eftir Hildi
Helgadóttur
Þessi spuming leitar á mig þar
sem ég sit og horfí örvæntingarfull
á mönnunina næsta sólarhring á
þessari þrjátíu rúma bráðadeild. Við
höfum starfsfólk til að sinna u.þ.b.
tuttugu sjúklingum en þeir era yfír-
leitt nær þijátíu því sjúkrahús eru
ekki eins og leikhús sem hætta að
selja miða þegar öll sæti eru orðin
full. Það vantar hjúkranarfræðinga
á deildina mína því launin era of
lág og álagið of mikið. Þessir sem
eftir eru þurfa því að skipta vinn-
MODEL \1Y\D
Tísku- og módelskóli
Nýtt námskeið að hefjast.
Innritun hafin í alla hópa
í síma 677799.
Afhending skírteina
laugardaginn 2. nóv. kl. 14-16.
Kennarar: Kolla og Snúlla
7-9 ára 10-12 ára ,
13-14 ára 15-20 ára
eldri
Ath.: Munið Barnabæ á daginn í Kringlunni.
Allt fyrir barnið í dansi, leiklist, söng o.fl. o.fl.
Frá 5 ára aldri.
MYND
Kringlunni,
3. hœð.
unni milli sín eins og bróðurlega
og unnt er. Því er það svo, að um
leið og ég velti því fyrir mér hver
sé helst í stakk búinn til að skeyta
öðrum vinnudegi aftan við þann
sem er að ljúka, að hrikalegar stað-
reyndir blasa við.
Hjúkrunarfræðingurinn Þórunn
er svo þreytt og uppgefin að ég get
ekki beðið hana um meira. Hún er
25 ára gömul og útskrifaðist í vor.
Hjúkrunarfræðingurinn Anna á
þriggja ára gamlan son sem fóstr-
urnar á barnaheimilinu hafa bent á
að þurfi að sjá mömmu sína oftar
en milli sjö og átta á morgnana.
Hún er hins vegar skuldum vafín
og hefur ekki efni á að vinna minna.
Hjúkrunarfræðingurinn Sigrún
vann sextán tíma í gær og fyrradag
þrátt fyrir að hún sé nýstigin upp
úr flensu og sé enn með hita. En
einhver verður að gera þetta því
ekki er hægt að skilja 25-30 sjúkl-
inga eftir hjúkranarfræðingslausa.
Nú ef enginn fæst þá verð ég að
vera áfram því þar lokast hringur-
inn. Mér vex það nú svolítið í aug-
um. Eg veit nefnilega að á næstu
átta tímum þarf þessi hjúkranar-
fræðingur að taka til Iyf og gefa
tvisvar sinnum, skipta á nokkrum
sáram, hafa eftirlit með vökva-
dreypum, soga slím úr vitum,
bregðast hárrétt við hvers kyns
bráðatilfellum, búa um lík og sjá
til þess að aðstandendur hins látna
yfirgefi deildina í þokkalegu jafn-
vægi. Svo þarf hún að sinna milli
tuttugu og þijátíu símtölum, fylgj-
ast nákvæmlega með öllum breyt-
„En einhver verður að
gera þetta því ekki er
hægt að skilja 25-30
sjúklinga eftir hjúkr-
unarfræðingslausa. Nú
ef enginn fæst þá verð
ég að vera áfram því
þar lokast hringurinn.”
kalla til lækni ef ástandið krefst
þess. Hún þarf að taka á móti og
sinna þörfum 2-6 bráðveikra sjúkl-
inga utan úr bæ og svara spurning-
um áhyggjufullra aðstandenda
þeirra. Auk þess þarf hún að vera
vel tilhöfð, upplögð og umframallt
hlýleg. Hún á að brosa og vera al-
varleg þegar það á við. Hún á hins
vegar ekki að borða í næði, fara á
fund, til læknis, sýna á nokkum
hátt að hún titri í hnjánum af þreytu
né ætlast til að fá þau laun fyrir
starf sitt að hún geti lifað mann-
sæmandi lífí. Ég sé vinnulistann í
móðu á meðan þessar hugsanir leita
á mig. Hjúkrun er nefniiega bráð-
skemmtilegt og krefjandi starf og
ég vil ekki sjá að vinna við neitt
annað. Þegar hins vegar valkostirn-
ir blasa við dag eftir dag, að ann-
ars vegar er stuðlað markvisst að
því að ungir hjúkrunarfræðingar
missi heilsuna vegna þrældóms og
að fólkið sem á að erfa landið og
skuldirnar alist upp móðurlaust, eða
svo hins vegar að dæla eldsneyti á
bifreiðir óviðkomandi fólks, sem ég
jjingum á sjúklingunum þijátíu og ber enga ábyrgð á, þá fara að rennji