Morgunblaðið - 10.11.1991, Blaðsíða 18
18 C
MORGUNBLAÐIÐ FJOLMIÐLAR SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1991
Sjónvarpið:
Línur skýrast
með skaupið
HANDRIT að áramótaskaupi
Sjónvarpins liggur nú fyrir en
enn sem fyrr verða nöfn höfunda
þess ekki gefin upp. Leikstjóri
verður Agúst Guðmundsson og
meðal leikara má nefna Gísla
■fHalldórsson, Hjálmar Hjálmars-
son, Ladda, Sigurveigu Jónsdótt-
ur, Orn Arnason og Rúrik Har-
aldsson.
>>
Ikvöld hefur göngu sína viðtals-
syrpan, „Stjórnmálamenn líta
um öxl” Rætt verður við fjóra stjórn-
málaskörunga; Magnús Bjamfreðs-
son ræðir við Eystein Jónsson, Árni
Gunnarsson ræðir við Gylfa Þ. Gísla-
son, Einar Karl Haraldsson ræðir
við Lúðvík Jósefsson og Einar K.
Guðfinnsson ræðir við Sigurð Bjarn-
ason.
I tilefni 25 ára afmælis Sjónvarps-
ins og sjónvarpsauglýsinga hérlendis
•mun Saga-film gera þátt fyrir Sjón-
varpið þar sem stiklað verður á stóru
í gerð auglýsinga fyrir sjónvarp síð-
ustu 25 ár.
Af öðru íslensku efni í mánuðinum
má nefna beina útsendingu frá
Perlunnni 23. nóvember frá tónleik-
um Ríó tríós og fleiri tóniistar-
manna. Hljómsveitin vill með tón-
leikunum leggja baráttunni gegn
uppblæstri lið. Þá mun Sjónvarpið
taka upp fyrirhugaða minningartón-
leika um Guðmund Ingólfsson, sem
haldnir verða í samvinnu við Jass-
vakningu. Margir helstu jassleikarar
landsins munu koma þar fram. Þá
verður sýnt fyrsta verkið í Sjónvarpi
sem beinlínis er ætlað heyrnarlaus-
um. Það er saga Helen Keller, sem
Bryndís Víglundsdóttir þýddi úr
dönsku. Berglind Stefánsdóttir mun
jafnframt flytja söguna á táknmáli.
1. desember verður nær alíslensk
dagskrá. Sýnt verður sjónvarpsleik-
rit Matthíasar Johannessen, „Sjóar-
inn, spákonan, blómasalinn, skóar-
inn, málarinn og Sveinn”, og heim-
ildardagskrá um skáldið Jóhann
Jónsson. Dagskrárgerð annast Jón
Egill Bergþórsson en handrit er eft-
ir Inga Boga Bogason.
Blaðamannafélag íslands:
Fy rirsj áanlegl um
15% atvinnuleysi
UM 15% atvinnuleysi er fyrirsjá-
anlegt meðal félaga í Blaðamann-
afélagi Islands á næstu mánuðum,
taki uppsagnir starfsfólks á Tím-
anum, Þjóðviljanum og Alþýðu-
blaðinu gildi. Lúðvík Geirsson,
formaður félagsins segir það í
fyrsta sinn í 94 ára sögu BÍ sem
atvinnuleysi sé teljandi.
Raunar hefur uppgangurinn í
félaginu síðustu ár verið með
ólíkindum og atvinnulausir félagar
hafa verið teljandi á fingrum annarr-
ar handar,” segir Lúðvík. Um 440
felagar eru í Blaðamannafélaginu
en þar af eru um 300 sem eru fastr-
a'ðnir á ritstjórnum blaða. Rúmlega
40 blaðamönnum hefur verið sagt
upp á Tímanum, Þjóðviljanum og
Alþýðublaðinu. Misjafnt er hvenær
uppsagnirnar taka gildi, hinar fyrstu
1. desember, hluti_ um áramót og
hluti 1. febrúar. „í umræðunni um
nýtt dagblað hefur komið fram að
gert sé ráð fyrir fjölmennri ritstjórn,
talað hefur verið um 40 manns. En
við höfum enga vissu fyrir því að
blaðamennirnir af fyn-nefndum blöð-
um muni fá vinnu við hið nýja dag-
blað, ef af því verður. Spurningin
er. hvað gerist um næstu mánaðar-
mót. Við höfum t.d. þegar mótmælt
uppsögnunum á Þjóðviljanum þar
sem við teljum þær ólöglegar. Þar
var um að ræða fjöldauppsagnir,
sem hvorki voru tilkynntar til BI eða
Vinnumáladeild Félagsmálaráðu-
neytisins.”
Þá og nú. Myndin t.v. sýnir dæmigerðan útbúnað fréttaljósmyndara fyrir 10 árum. Til hægri má
sjá útbúnað dagsins í dag, búnaður til litframköllunar, senditæki fyrir negatívur og gervibnatta-
diskur.
Bylting hefur orðið í
meðhöndlun Ijósmynda
STÓRSTÍGAR framfarir í ljósmyndun eru að líta dagsins ljós.
Rafeindatæknin gerir Ijósmyndurum nú kleift að senda myndir
sínar óframkallaðar til blaðanna og því er spáð að innan fárra
ára, muni þessi tækni leysa ljósmyndapappír og framköllunar-
vökva af hólmi.
Horst Faas, er myndstjóri hjá
AP-fréttastofunni í Lon-
don. Hann segir óhjákvæmilegt
fyrir fréttastofur, ljósmyndara,
dagblöð og tímarit að kynnast
hinni nýju tækni. Þó fylgi því
nokkur áhætta þar sem ekkert
hinna nýju kerfa sé fullþróað.
„Okkur ljósmyndurum er nauð-
synlegt að gera okkur grein fyr-
ir því að hefðbundnar aðferðir
við framköllum og meðferð ljós-
mynda munu taka algjörum
breytingum. Hin nýja tækni
kemur ekki algerlega í stað
þeirrar sem fyrir er, en mun
engu að síður hafa geysileg
áhrif,” segir Faas. „Þessari þró-
un verður einna helst líkt við þá
framför er varð þegar hægt varð
að símsenda myndir. Við verðum
einnig að sætta okkur við það
að flest tækin úr framköllunar-
klefanum eiga brátt heima á
safni og að margt af því sem
gerir ljósmyndunina svo heillandi
mun heyra sögunni til. Ljós-
myndir á pappír munu hverfa.”
Faas segir nauðsynlegt að all-
ir þeir sém málið viðkemur, ekki
síst ljósmyndarar kynni sér hina
nýju tækni og ræði þær afleið-
ingar og þau vandamál sem
kóma munu u[^> í kjölfar þeirra.
Rétt sé að hafa eftirfarandi í
huga:
- í fyrsta lagi muni þessi
tækni aukið gæði myndanna,
prentunarinnar og bæta rit-
stjómarefni og framsetningu
þess.
- I öðru lagi muni myndirnar
berast fyrr og hraða vinnslu
blaðanna.
- í þriðja lagi hafi tæknin
mikinn sparnað í för með sér.
Síðastliðin þijú ár hafa orðið
miklar framfarir í myndsending-
um fréttaljósmyndara erlendis,
þær eru orðnar stafrænar og
nýverið hafa þeir bætt við útbún-
aði til símsendinga um gervi-
hnött við búnað sinn. Með til-
komu nýju tækninnar nær
þróunin inn á frétta- og rít-
stjómarskrifstofur, sem nú geta
tekið á móti myndum og séð um
framköllunina. Áður en slíkt ger-
ist verður þó að vera ljóst, hver
muni hafa það hlutverk að velja
myndir og ráða framkölluninni,
dekkja þær, lýsa og velja hvaða
hlutar þeirra verða notaðir. Ýms-
ar lagalegar og siðferðilegar
spurningar munu án efa skjóta
upp kollinum, svo og hvað varðar
höfundarétt, skráningu og
geymslu myndanna.
Hver með sínu móti
ótt íslenskir fjölmiðlar
séu æði mikið sniðnir
að erlendum fyrirmyndum,
einkum í hinum enska
heimi, þá höfum við þó
vmis séreinkenni. Til dæmis
er stundum dulítið skondið
að sjá hvað okkur þykir
skipta mestu máli að upp-
lýsa um einstaklinga sem
af einhveijum ástæðum
koma í fréttirnar. Þegar
manneskja er ráðin til
ábyrgðarstarfs, þá þykir ís-
lenskum fjölmiðlum gjarnan
skipta miklu máli hve hún
á mörg börn. Einnig þegar
menntamaður hefur varið
doktorsritgerð um eitthvert
merkilegt mál, þá er tillegg
í'málið: Hann á þijú böm.
Þetta er einn liðurinn í að
upplýsa bakgrunninn að
doktorsritgerðinni eða af
hveiju þessi manneskja hef-
ur þótt hæf í viðkomandi
starf. Líka þykir skipta
meira máli með hveijum
þessi manneskja arkar sinn
æviveg eða-er í sambýli með
þá stundina en það sem hún
hefur afrekað í faginu.
Þetta er eitt sérkennið á
íslenskri fréttamennsku,
sem ekki sést annars stað-
ar. Aftur á móti finnst okk-
ur ekki jafn nauðsynlegt í
fréttum að geta um aldur
fólks sem lendir í einhveiju
eða afrekar eitthvað, eins
og siður er í erlendum
fjölmiðlum. Dæmi: Jón.
Jónsson, 35 ára, fótbrotnaði
í bílveltu... Af hveiju ætli
við teljum svona miklu
meira máli skipta hve mörg
börn viðkomandi hefur
komið í heiminn en hve lengi
hann hefur lifað? Og hver
ætli hafi byijað á þessu? í
okkar litla samfélagi er það
gjarnan svo að ef ein kýrin
pissar þá verður öllum hin-
um mál.
' íslenskir fjölmiðlar bera
þess auðvitað merki hvernig
þeir hafa þróast. Frétta-
menn útvarps og síðar sjón-
varps hafa fram undir þetta
flestir fengið sína fyrstu
þjátfun á blöðunum, sem
voru gamalgróin og með
sína kæki þegar þessir
fjölmiðlar komu til. Þegar
skrifaður er textinn sem á
að lesa í þessa fjölmiðla
’virðast menn sér oft ekki
meðvitandi um að viðtak-
endur nema hann á mis-
munandi hátt. Viðtakendur
beita öðrum skilningavitum
á útvarp, sjónvarp eða blöð.
Menn kveikja gjarnan á út-
varpi í bílnum og koma inn
í efni eða hafa tækið í gangi
meðan þeir gera eitthvað
annað. Þar til eitthvað vek-
ur athygli þeirra. Og vantar
þá oft það sem við á að
éta. Það er hvar og hver
gerði þetta, sem venjulega
hefur verið mefnt í upphafi.
Uvarpsmenn þurfa að gera
hlustendum þann greiða
endurtaka öðru hveiju nöfn
og staði í textanum. Og eins
að afkynna þannig að mað-
ur viti hver þetta var. í
dagblaði getur lesandi
staldrað við og rennt aug-
unum á upphafið sé hann
ekki viss um slíkar stað-
reyndir. Þessvegna er líka
óhætt að nota í blaðatexta
samanburðartölur, sem
enginn maður áttar sig á
þegar þær eru lesnar í belg
og biðu. Til dæmis: Afla-
skipið S. veiddi þijúþúsun-
deitthundraðogfimmtíutonn
til samanaburðar við fimm-
þúsundtvöhundruðog átta
tonn á sama tíma í fyrra.
Sjónvarp getur stytt mál
sitt með því að birta tölur
á töflu. í sjónvarpi er hluti
athyglinnar á myndinni og
sé þar mikið að gerast og
mikil hreyfing er hætt við
að frétt sem lesinn er með
hraði og ekki tengist mynd-
inni beint fari forgörðum.
Og jafnvel að myndefnið
gagnist illa. Til dæmis þeg-
ar ekki er sagt hver maður-
inn er sem sést stíga út úr
bíl fyrir framan fundarstað
EB í Bruxelles eða við for-
setahöllina í Frakklandi eins
og skollinn úr sauðarleggn-
um. Sama gildir auðvitað í
blaði, ef ekki er sagt hver
er á birtri mynd. Þá er hún
auðvitað bara til óþurftar.
Mér fínnst það töluverður
ljóður á ráði fjölmiðlafólks
á íslandi hve það virðist
gera sér litla grein fyrir því
hvernig viðtakendur með-
taka á mismunandi hátt það
sem þeir hafa fram að færa.
Þetta gildir líka um þátta-
fólk. Slík tækniatriði ætti
auðvitað hver nýr starfs-
kraftur að læra, ekki síst
ef hann kemur af annars
konar fjölmiðli.
Raunar em tæknilegir
vankantar oft líka á blöðun-
um. Blaðamenn virðast ekki
alltaf gera sér grein fyrir
því að allir lesendur inn-
byrða ekki efnið á sama
hátt. Þeir eru að skrifa fyr-
ir a.m.k. þijá hópa. Einn
hópurinn gefur sér §kki
tíma til að lesa annað en
fyrirsagnir og myndatexta,
nema fá við það sérstakan
áhuga á efninu. Þessir les-
endur þurfa af fyrirsögn að
fá hugmynd um hvað um
er að ræða. Annar hópur les
að auki það sem við köllum
á vondu máli „lídi”, þ.e.
upphafið sem gjarnan er
feitletrað. Sá þarf þar að
vera búinn að meðtaka
kjarna fréttarinnar. Og sá
þriðji les áfram og vill vita
sem mest og fræðast um
sem flesta fleti þessa máls.
Af eðli fjölmiðlanna má
segja að sjónvarp þurfi að
segja fréttir í svo stuttu og
knöppu máli að þær verða
ekki lengri en „lídið” eða
formálinn í dagblaði, út-
varpið hefur heldur meira
svigrúm til skýringar, en
blöðin geta gert þeim fyllstu
skil. Þannig er þetta raunar
orðið víðast hvar í Ijölmiðla-
heiminum. Þetta mismun-
andi eðli ljölmiðlanna virð-
ast þeir sem matreiða í þá
ekki allir gera sér ljóst. Áð
semja í pláss og ýmist til
lesturs eða áheyrnar, með
eða án hjálpar myndar, er
tækni sem þyrfti að þjálfa
betur á hveijum stað, með-
takendum til þæginda.
Elín Pálmadóttir