Morgunblaðið - 10.11.1991, Blaðsíða 22
22 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1991
IVIYNDLISTÆr vald arkitekta algjört?
Umhveifi
útilistaverka
FYRIR tveimur vikum var á þessum stað fjallað um hversu mikil-
vægt væri að umhverfi útilistaverka væri hannað á þann hátt að
listaverkin næðu að njóta sín sem allra best. í því samhengi var
vísað til dæma, þar sem vel hefur tekist til (t.d. við verkið Mynd
eftir Sigurð Guðmundsson, við menningarmiðstöðina í Gerðubergi),
en einnig vakin athygli á mistökum á þessu sviði. Þar ber hæst fram-
kvæmdir við verkið Sólfar eftir Jón Gunnar Arnason, sem stendur
við Sæbraut við norðurströnd Reykjavíkur. Vegna umræðna um
þetta verk, sem hafa fylgt í kjölfarið, er rétt að fylgja málinu örlít-
ið eftir, því ýmislegt af því sem komið hefur fram skiptir máli fyr-
ir fleiri útilistaverk, sem sett eru upp hér á landi.
Komið hefur fram, að teiknistof-
an Úti og inni sér um skipu-
lagningu á allri strandlengjunni við
Sæbrautina, og að umhverfis Sól-
farsins er aðeins hluti af þeirri heild.
Ekki hefur komið
fram, hvaða aðilar
innan borgarkerf-
isins hafa haft eft-
irlit með þessu
starfi, eða hvort
þeir hafi lagt
blessun sína yfir
umhverfi Sólfars-
ins eins og það lít-
ur nú út. Því er enn ósvarað þeirri
spurningu, hvort teiknistofan hefur
algjörlega fijálsar hendur í þessu
verki. Arkitektinn, sem hefur ann-
ast þá hönnun sem hér um ræðir,
hefur skýrt hvaða sjónarmið liggja
að baki þessum framkvæmdum og
hveijir eiga hlut að þeim, og á hann
þakkir skildar fyrir skýr svör. En
því miður er langt frá því að þau
svör séu ásættanleg.
Sú skýring, að súlurnar svörtu
séu til komnar vegna lýsingar á
verkinu, er vægast sagt bágborin.
Lýsing útilistaverka er vandasamt
verk, en það er tæpast hægt að
segja nútímafólki að það þurfi stein-
steyptar súlur (sem eru á annan
metra að ummáli hvor) til að halda
uppi tveimur ljóskösturum. Sú stað-
reynd að súlurnar standa hlið við
hlið, beint fyrir aftan verkið gerir
þessa skýringu heldur ekki trúverð-
uga. Kastarar við jörðu, til hliðar
við verkið, hefðu gefið mun áhrifa-
meiri lýsingu, sbr. lýsinguna við
aðalbyggingu Háskóla íslands, sem
nýtur sín einstaklega vel. Þá má
eltir Eirik
Þorláksson
Ljósmynd/Páll
„Það er auðvelt að koma fyrir góðri lýsingu án þess að hindra útsýn
benda á, að nokkru til hliðar standa
ijósastaurar við Sæbrautina, sitt
hvoru megin við verkið; góðir kast-
arar á þeim hefðu einnig séð verk-
inu fyrir betri lýsingu en súlurnar,
og haft þann kost að auki að vera
utan þess sjónsviðs, sem Sólfarið
þarf að helga sér. Lýsingar-skýr-
ingin er því haldlaus.
Önnur skýring arkitektsins er sú,
að umgjörð verksins sé eins konar
hlið að því, gert 'til að afmarka
umhverfi listaverksins frá umhverfi
umferðarinnar og bílanna, sem fara
um Sæbrautina; til að nálgast verk-
ið verði menn að hverfa frá umferð-
inni. - Hér er á ferðinni heimspeki-
leg afstaða, sem verður að taka
afstöðu til, þ.e. að útilistaverk eigi
ekki að blasa við og vera aðgengi-
Ieg, heldur eigi áhorfendur að hafa
fyrir því að nálgast þau og njóta
þeirra.
Hversu æskileg sem þessi af-
staða kann að virðast í fyrstu, þar
sem hún leggur áherslu á mikil-
vægi listarinnar, þá stenst hún ekki
nánari skoðun, og ber að hafna
henni alfarið hvað varðar útilista-
verk. Að öðrum kosti er ómögulegt
að vita hveiju Reykjvíkingar kunna
að eiga von á næst: Hestagirðingu
umhverfis „Stóðið við Hringbraut?
Gjaldkerastúku utan um „Fallin
víxil fyrir ofan Árbæ? - Slíkt geng-
ur auðvitað ekki. Útilistaverk eru
sett Upp með það í huga að sem
flestir fái notið þeirfa i réttu um-
hverfi. Ef verk er sett upp í almenn-
ingsgarði, er ætlunin að gestir
garðsins njóti verkanna; ef verk eru
sett upp á fáförnum slóðum úti í
náttúrunni er vonast til að þau verði
göngufólki og öðrum
náttúruunnendum til
yndisauka. Og ef
listaverk er sett upp
við mikla umferða-
ræð, hvort sem það
er við Sæbraut eða
annars staðar, hlýtur
að mega ætlast til
þess að vegfarendur
fái notið þess eins og
kostur er á meðan
þeir eiga leið fram-
hjá. Teiknistofan vill
koma í veg fyrir
þetta, og neyða fólk
til að stoppa.
Sú umræða sem
orðið hefur um um-
hverfi Sólfarsins
undanfarið hefur
verið nær einhliða
neikvæð í garð þeirra
framkvæmda, sem
nú er að mestu lokið.
Reynslan verður lík-
ast til sú, að fyrir
hvern einn vegfaranda sem stoppar
og skoðar verkið innan þess ramma,
sem því hefur verið gerður, munu
þúsundir aka hjá daglega og bölva
þeim mannvirkjum, sem hindra út-
sýn þeirra að því. Hvers á fjöldinn
að gjalda? Borgaryfirvöld hafa enn
tækifæri til að leiðrétta mistökin
að nokkru með þ.ví að fjarlægja
hinar furðulegu og óþörfu súlur,
sem komu óánægjunni af stað.
Ef ekkert verður að gert, er hins
vegar eins líklegt að listamenn
hugsi sig vandlega um áður en þeir
treysta Reykjavíkurborg fyrir verk-
um sínum í framtíðinni, og krefjist
mikilla trygginga varðandi hugsan-
lega uppsetningu þeirra á almanna-
færi. Raunín er að fæstir listmenn
hafa áhuga á að verk þeirra verði
leiktæki eða skreytingar í höndum
arkitekta eða annarra.
Steingrímsson
til verksins.
DJASSÆr ekkert lát ágódum
djasssöngkonum?
AbbeyogStan
— LadyogPres
ÞRJÁR djasssöngkonur hafa borið höfuð og herðar yfir aðrar í
sögunni: BiIIie Holiday, Ella Fitzgerald og Sarah Vaughan. Billie
og Sarah eru látnar og Ella komin að fótum fram. En allt fram
streymir endalaust og nýjar kynslóðir taka við af þeim eldri. Af
þeim söngkonum sem fæddar eru fyrir seinni heimsstyrjöldina
og enn eru í blóma finnst mér mest koma til þriggja. Þær eru
Betty Carter, Shirley Horn og Abbey Lincoln. Þær hafa verið
iðnar við að hljóðrita undanfarin ár og sem betur fer hefur Verve,
sem er undir hatti þess volduga PolyGram, gefið diska þeirra út.
Þeir hafa borist jafnóðum til Islands og nú má fá nýjasta disk
Abbey Lincoln í Japis. You Gotta Pay The Band nefnist hann og
hrynsveitina skipa engir smákallar: Ilank Jones á píanó, Charlie
Hayden á bassa og Mark Johnson á trommur. Svo er blásari með
í för: meistari Stan Getz. Þessi hljóðritun er gerð í febrúarlok
sl., rúmri viku áður en Stan hélt til Kaupmannahafnar að hljóð-
ri(a tónleika sína í Jazzhus Montmartre, er urðu hans síðustu.
Abbey og Stan minna í mörgu
á Billie Holiday og Lester
Young — Lady Day & Pres. Bæði
hafa þau orðið fyrir áhrifum
þeirra, en tekist að skipa eigin
stíi engu að síður
— og lærisveinar
Stan Getz voru
og eru fjölmarg-
ir.
Efnisskrá
Abbey á þessari
skífu samanst-
endur af fjórum
frumsömdum
verkum, lögum eftir Freddie
Hubbard og R.B. Lynch er hún
hefur samið texta við, svo og lagi
eftir Joan Griffin, tveimur lögum
eftir Johnny Mandel og söngnum
alkunna: Brother, Can You Spare
A Dime?
Abbey Lincoln er nú sextug og
hefur aldrei sungið betur. Hún
varð þekkt er hún söng í Freedom
Now svítu þáverandi eiginmanns
síns, trommarans Max Roach, og
meðal blásara þar var sjálfur fað-
ir djasssaxófónleiks, Coleman
Hawkins, svo þetta er ekki í fyrsta
skipti sem Abbey hljóðritar með
höfuðmeistara í djasssaxófón-
blæstri. Textar hennar eru mildari
nú en fyrrum, þegar hún var á
kafi í frelsisbaráttu bandarískra
negra, og fjalla um samskipti
manna, náttúruna, iífið og tilver-
una. Tónlist hennar er hefðbundin
og sjaldan hefur Billie-tónninn
verið sterkari. Betty Carter, spinn-
ur sig gjarnan í nýjar laglínur er
hún syngur ballöður, en í You
Gotta Pay The Band notar Abbey
Just a Gigalo-fílinginn í tónsmíð-
ina og aðrir ópusar hennar eru
hefðbundnir að You Made me
Funny undanskildum. Hann er á
öðrum nótum — meir í ætt við það
sem Sheila Jordan og Norma
Winston syngja. Þar syngur hún
dúett með sjálfri sér og Charlie
Hayden leikur með á bassann.
Hann er styrk stoð á þessum diski
ekki síður en Mark Johnson
trommari og svo er hinn eini sanni
Hank Jones við píanóið. Hann er
að mínu viti, ásamt Osear Peterson
og Tommy Flanagan, magnaðasti
Abbey Lincoln við hljóðritun
nýjustu skífu sinnar.
undirleikari djassins nú um daga.
Hank er einnig pottþéttur einleik-
ari, en stíll hans heldur átakalítill.
Stjarna disksins er Stan Getz.
Stan hefur verið í hópi helstu
djassleikara eftirstríðsáranna og
er hann lést í sumar var það skarð
höggvið í djassfylkinguna, sem
aldrei verður fyllt. Sumir hafa
kvartað yfir að Stan blési of sætt
á stundum, í tón hans vantaði þá
ógn sem býr að baki allri fegurð.
Þó ég hafi ekki verið því sammála
lief ég aldrei heyrt Stan blása jafn
fallega og á þessum diski, ef und-
an er skilinn dúó lians og Kenny
Barons í Montmartre á lokatón-
leikum Stans. Tærleiki tónsins og
tilfinningin þegar hann sprengir
tónrófið með snöggum styrkleika-
breytingunum er meir í ætt við
hið eilífa en forgengilega og slíkt
er ekki oft hægt að segja um
mannanna verk. Kannski á skuggi
dauðans, er hér hvílir yfir honum,
sinn þátt í því.
Flestir er gaman hafa af rýþm-
ískri tónlist eiga skífur með Billie,
Söru og Elln — en hvernig væri
að hlusta líka á Betty, Shirley og
Abbey — þá er You Gotta Pay
The Band sterkur byrjunarleikur.
eftir Vernharó
Linnet
ERLENDAR BÆKUR///vab býrað
bakigóðri bók?
Göldróttir rithöfimdar
Þegar sumri tekur að halla fyll-
ast bókabúðirnar af nýjum
skáldsögum. Varla er hægt að opna
blað eða tímarit án þess að viðtöl
séu við hitt og þetta skáldið og vöng-
um velt yfir því
hvort einhver bók-
anna sé meistara-
verk. Alltaf iæðist
þó að manni sá
grunur að við tök-
um kannski ekki
eftir þeirri bók sem
merkust er, ef
skáldið er ekki
þekkt andlit í blöðunum. Þetta haust
hefur ekki verið nein undantekning.
Margar áhugaverðar bækur hafa
komið ú á þessu hausti sem sumar
ættu skilið umfjöllun í heilum pistli.
En að sinni verður aðeins tæpt á
tveimur bókum eftir rithöfunda sem
þegar hafa látið að sér kveða. Báð-
ir höfundarnir skrifa á ensku, annar
fæddur í Ástralíu en hinn í Kanada,
og báðir hafa kveðið sér hljóðs með
efirminnilegum hætti.
Fyrstan ber að nefna ástralska
rithöfundinn Peter Carey. Hann
öðlaðist frægð fyrir skáldsöguna
„Oscar og Lucindu”, sem hlaut Boo-
ker-verðlaunin' árið 1988, en auk
þess hafði hann þá skrifað frábærar
smásögur, auk skáldsagnanna
„Bliss” og „Iilywhacker”. Frásagn-
arhætti þeirrar síðarnefndu og
„Oscar og Lucindu”, hefur verið líkt
við „Hundrað ára einsemd”, en
bygging hins nýja verks er afmark-
aðra og hnitmiðaðra en hina fyrri
stóru skáldsagna. Peter Carey hefur
nú flutt sig um set til New York
og þykir sumum sem áhrifa stór-
borgarinnar gæti í nýjasta verki
hans.
Nýja skáldsaga Careys nefnist
„The Tax Inspector” og er sögusvið
hennar í Sidney dagsins í dag. Eins
og titillinn gefur til kynna er ein
aðalpersóna hennar skatteftirlits-
maðurinn, Maria Takis, sem kemut'
að dyrum Catchprise fjölskyldunnar
til að reyna að greiða úr skatta-
flækju hinnar spilltu og sérgóðu fjöl-
skyldu. Skemmst er frá því að segja
að sagan flytur móralskan boðskap,
dregur upp gráar og lyktandi mynd-
ir af borgarlífinu, þar sem skattsvik
og kynferðisleg spilling hafa tekið
sæti hugsjónanna sem allir ólu í
hjarta sér í æsku. En þrátt fyrir að
sagan sé þannig gagnrýnin, dregur
liún ekki upp svartar og hvítar
myndir, lieldur tekst Carey að lýsa
smáu sem stóru frá mörgum sjónar-
hornum og jafnvel með kímni, svo
að enginn og ekkert hefur ekki
nokkuð sér eitthvað til málsbótar.
Það þarf víst ekki að kynna
kanadíska rithöfundinn Margaret
Atwood fyrir lesendum. Allt frá því
að fyrsta skáidsaga hennar „The
Edible Woman”, kom út árið 1964,
hefur nafn hennar farið víða. Hún
hefur vakið konur til meðvitundar
um stöðu sína og hafa sumar þeirra
jafnvel stofnað „The Margaret At-
wood Society”. Allt frá fyrstu bók
hennar hafa aðalpersónur hennar
verið konur, eða öllu heldur kven-
hetjur, sem iiafa haft kjark og þor
til að standa fast á sínu og fara
sínu fram. Þær eru hetjur í stað
þess að vera fórnarlömb. Og þannig
eru þær einnig í nýjustu bók hennar.
Atwood hefur ekki einungis skrif-
að skáldsögur, heldur ennfremur
ljóð og smásögur. Nýjasta bók henn-
ai' sem kom út nýlega hér í Bret-
iandi er smásagnasafn, er ber nafið
„Wilderness Tingle”. Állt frá „The
Edible Woman” hefur Atwood verið
meistari í snjöllum myndlíkingum
og hnyttnum iýsingum. Hið nýja
smásagnasafn ber höfundi sínum
vitni. Einum gagnrýnanda fannst
sem þessar smásögur gerðu allt ...
og að allar enduðu þær í snjöllum
og óvæntum hápunkti, „eins og fina-
le töframannsins”. í verkum sínum
er Margaret Atwood - eins og gald-
rakarlinn Peter Carey í skáldsögum
sínum - hin alvísa galdrakerling.
eftir Guðrúnu
Nordal