Morgunblaðið - 23.11.1991, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 1991
11
Vald sj álfsblekkingarinnar
Morgunblaðið/Einar Falur
Þór H. Thulinius sem Song Liling og Arnar Jónsson í hlutverki
Renes
Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Þjóðleikhúsið
M. BUTTERFLY
Höfundur: David Henry Hwang
Þýðandi: Sverrir Hólmarsson
Leikstjóri: Þórhildur Þorleifs-
dóttir
Leikmynd: Magnús Pálsson
Búningar: Helga Rún Pálsdótt-
ir
Lýsing: Björn B. Guðmundsson
Kínverskir dansar: Unnur Guð-
jónsdóttir
M. Butterfly er saga um mann,
franskan diplómat, sem verður
ástfanginn af kínverskri leikkonu.
Hann er vara varasendiherra í
franska sendiráðinu í Kína; hall-
ærislegur náungi, kvæntur sér
eldri konu. Líf hans hefur verið
grátt og hversdagslegt til þess
tíma að hann, Rene Gallmard,
hittir kínversku stúlkuna, Song
Liling. Þá er Rene kominn hátt á
fertugsaldur og hið forboðna, náin
samskipti við innfædda, hefur
ómótstæðilegt aðdráttarafl fyrir
hann. Hann gengur á vit ævin-
týrsins, en missir stjórnina og
verður ástfanginn af þessari
blygðunarsömu ungu stúlku, sem
hann álítur hina fullkomnu konu.
Rene hefur verið að leita að
hinni fullkomnu konu. Auðvitað
er Song Liling langt frá því að
vera fullkomin, en Rene rígheidur
í sjálfsblekkingu sína og forðast
allt sem getur svipt hulunni af
henni. Hann trúir því sem hann
vill trúa og passar sig að leita
ekki sannleikans. Aðalatriðið er
ekki að finna hina fullkomnu
konu, heldur að trúa því að svo sé.
Samband þeirra Renes og Song
Liling stendur í tuttugu ár, með
vissum hléum. En Rene elskar
blekkinguna sína, sem er svo
ófullkomin kona að hún er karl-
maður.
Song Liiing er undirförull tæki-
færissinni. Hann er leikari og
fyrst til að byija með virðist þetta
vera eitt af hlutverkunum sem
hann er að leika. Hann lítur á það
sem sönnun á hæfileikum sínum
að geta blekkt Rene á þennan
hátt. En hann talar rósamál sem
ætti að vekja Rene af dvalanum,
þegar hann talar um hina vest-
rænu sjálfsímynd karla. Hann
vitnar í óperu Puccinis, Madam
Butterfly, og segir að hinn vest-
ræni heimur sjái sjálfan sig sem
karlmannlegan og hinn austræna
sem kvenlegan og varar Rene við
því að þessi kvenlegi heimur sé
ekki allur þar sem hann sé séður.
Þegar líða tekur á samband þeirra
Renes og Song Liling í Kína fer
Song að safna hernaðarupplýsing-
um frá Rene — á sinn undirlægju-
lega hátt. Um það leyti sem menn-
ingarbylting Kinveija á sér stað
er Rene sendur aftur til Frakk-
lands. Nokkrum árum seinna er
Song Liling sendur þangað á eftir
honum, sem njósnari. Hann lang-
ar ekki aftur til Kína, þar sem
passað er að allir séu jafn fáfróð-
ir og allir hafi það jafn slæmt og
heldur leiknum áfram næstu árin.
Leikritið M. Butterfly er byggt
á sannsögulegum atburðum. Þeg-
ar allt komst upp vakti málið að
vonum mikla athygli. Beggja
vegna Atlantshafsins var hlegið
og diplómatinn annaðhvort álitinn
stórkostlegur lygari eða erkibjáni.
Þótt engin mannleg vera komist
hjá því að iifa sig inn í eigin sjálfs-
blekkingu, þótti mönnum þetta
einum of. Einn maður skilur
aldreisjálfsblekkingu annars.
Það má kannski segja að menn-
ingarheimur verksins sé fjarri
okkur Islendingum, en maðurinn
er alls staðar eins; hann á sér
alls staðar von og þrá um öðru-
vísi líf en hann lifir, hann elskar
og drottnar og þjónar hvar sem
er. Að því leyti á þetta leikrit
erindi við okkur og diplómatinn
Rene gengur alveg upp. Það sem
er okkur kannski framandi er hinn
austurlenski hugsunarháttur;
grimmdin sem býr á bak við fág-
að yfirborðið, grimmd þess sterka
sem virðist vera veikur, mýkt hins
harða.
Enda er það svo að sýningin á
M. Butterfly gengur ekki alveg
upp, jafnvel þótt flest sé þar vel
gert.
Arnar Jónsson nær mjög vel
að koma persónleika Renes til
skila; hann er púkalegur og hefur
alltaf verið það. Hann er ekki
mikill gerandi í sínu lífi og er
heldur til baka. Öll samskipti hans
við konur mótast af því að þær
skella honum. Hann er því auð-
veld bráð fyrir Song Liling. Svip-
brigði og hreyfingar og textameð-
ferð Arnars voru hnökralaus í
túlkun hans á þessum vesalings
manni sem hefur ekkert alltof
sterkt sjálfsmat. En það örlaði á
því á köflum að þróttmikil rödd
hans og örugg og skýr raddbeiting
svikju þessa ímynd, þótt ég ætli
ekki að halda því fram að þessir
kostir Arnars sem leikara hafi
verið til vansa.
í hinu vandasama hlutverki
Song Lilings var Þór H. Tulinius.
Það er ekki margt hægt að finna
að vinnu Þórs, út af fyrir sig, en
hann er hreint út sagt ekki rétti
leikarinn í hlutverkið. Hreyfingar
hans eru aldrei nógu mjúkar, hann
er of karlmannlegur, andlitið of
skarpt og hann verður hálf skess-
ulegur; eins og gróteskur klæð-
skiptingur. Litla viðkvæma Lótus-
blómið er svo greinilega járnbent.
Það væri í lagi, ef ekki væri alltaf
verið að tala um að Song Liling
sé falleg og smágerð. Þrátt fyrir
fagleg vinnubrögð hjá Þór gengst
maður því ekki inn á blekkingu
Renes. Til þess að það takist þyrfti
áhorfandinn að geta séð samband-
ið með hans augum.
Önnur hlutverk eru í höndum
Gísla Rúnars Jónssonar, Erlu
Ruth Harðardóttur, Tinnu Gunn-
laugsdóttur, Bríetar Héðinsdóttur
og Rúriks Haraldssonar.
Þessi hlutverk eru smá og þjóna
því hlutverki að vera andstæður
Renes og Songs, auk þess sem
þau eru bakraddir samfélagsins.
Þau voru vel unnin sem slík. Einu
hlutverkin sem sýna hvar Rene
stendur í tilverunni eru eiginkon-
an Helga og vinurinn Marc. Bríet
skapar mjög skemmtilega persónu
úr Helgu, konu sem er í rauninni
sjarmerandi en býr við staðlað
gildismat útlendinganýlendunnar
þar sem sendiráðin eru stöðugt
að bjóða hvert öðru til veislu. Vin-
inn Marc leikur Gísli Rúnar og
gerir vel. Það örlar ekkert á þeim
geiflum og stórkarla svipbrigðum
sem hafa því miður of lengi fylgt
þessum ágæta leikara. Þetta er
ekki mikið hlutverk til að moða
úr, en vinna Gísla Rúnars er með
þeim hætti að maður segir: Vel-
kominn aftur.
Sýningin er að mörgu leyti
áferðarfalleg, bæði fyrir auga og
eyra. Búningarnir eru snotrir og
vel útfærðir, sviðsmyndin er þægi-
leg en segir svosem ekki neitt
neitt, tónlistin er ljúf; aðallega
dásamlegar aríur úr Madam Butt-
erfly Puccinis. Hins vegar eru
atriðin sem eiga að gerast í Pek-
ing óperunni dálítið klunnaleg og
fánadansinn afleitur og virðist
ekki eiga neitt erindi inn í sýning-
una. Það sem kemur því helst í
veg fyrir að maður njóti sýningar-
innar er skortur á mýkt í henni.
Andstæður verða ekki nógu
skarpar og ástríðurnar ekki fylli-
lega trúverðugar. Þegar þessa
þætti vantar kemst maður ekki
hjá þvi að taka eftir því hvað sýn-
ingin er löng og víst er að hana
hefði mátt stytta.
En það verður ekki sagt um
M. Butterfly að þetta sé leiðinlegt
verk og í uppsetningunni er margt
vel gert. Þótt tilfinningarnar í
henni séu dálítið flatar, er fram-
vindan forvitnileg og tempóið
ágætt.
Saga blindra
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Út er komin mikil bók um sögu
og málefni blindra á íslandi á veg-
um Blindrafélagsins. Ritið er sam-
ið af Þórhalli Guttormssyni sagn-
fræðingi. Mun þetta vera fyrsta
veigamikla ritverkið sem fjallar
um fatlaða hér á landi og er það
að því leyti tímamótaverk. Von-
andi er áð fleiri ritverk um aðra
hópa fatlaðra fylgi í kjölfarið.
Bókin skiptist í ellefu kafla auk
rækilegrar heimildarskrár og
nafnaskrár. í fjórum fyrstu
köflunum er greint frá aðstöðu
blindra fyrr á tíð, viðhorfum til
þeirra, upplifun þeirra af fötlun
sinni (byggt á viðtölum við nokkra
einstaklinga) og fyrstu erlendu til-
raunum til að bæta hag þeirra
bæði hvað starf, aðbúð og mennt-
un varðar. Þessir fjórir kaflar geta
kallast eins konar forsaga. Þar er
að sjálfsögðu stiklað á stóru enda
af miklu að taka. Sjö kaflar sem
á eftir fara fjalla um málefni
blindra hér heima á Islandi. Eru
þau rakin í sögulegu samhengi.
Tvö félög hafa lengst af annast
málefni blindra, Blindravinafélag-
ið frá 1930 og Blindrafélagið frá
1939. Blindrafélagið greinist að
því leyti frá hinu fyrrnefnda að
því stjórna blindir sjálfir. Nöfnin
tvö skýra raunar mismuninn. Skilj-
anlegt er að í upphafi hafi sjáandi
menn tekið að sér að bæta aðstöðu
blinds fólks. Vel má líta svo á að
árangur þess starfs hafi meðal
annars verið fólginn í því að tæp-
um áratug síðar hafi blindum auk-
ist svo mikið sjálfstraust og ör-
yggi að þeir hafi talið sig þess
umkomna að taka sín mál meira
í eigin hendur.
Mikil saga er þetta og merkileg.
Hún hefst að vísu nokkuð seint
miðað við það sem sums staðar
annars staðar gerðist, en eftir að
farið var af stað hafa framfarir
orðið stórstígar: Vinnustofur, skóli
og svo síðast en ekki síst bygging
miðstöðvar í Hamrahlíð 17, sem
hýsir margvíslega þjónustustarf-
semi auk húsnæðis fyrir blinda og
Sjónstöðvar íslands.
Þó að það kunni að þykja ein-
kennilega orðað hefur það verið
„lán” blindra að í hópi þeirra hef-
ur ávallt verið mikið hæfileikafólk
sem jafnframt hefur haft metnað
og stolt til þess að fáta ekki þessa
alvarlegu fötlun buga sig eða aðra
sem líkt er statt um. Saga blindra
Þórhallur Guttormsson
ber þess greinileg merki hvernig
störf þessa fólks hafa skilað
árangri. Þegar að er hugað sér
maður raunar í hendi sér að það
er vitaskuld ekkert annað en göm-
ul hugsunarvenja eða fordómar ef
menn kjósa heldur það orð að
ætla að blindir geti ekki unnið að
sínum málum sjálfir líkt og svo
margir aðrir. Fötlun er vandskil-
greint orð. Hver er ekki „fatlaður”
á einhvern hátt? Enginn gerir
„allt” án aðstoðar annarra. Ekki
byggir neinn hús án þess að taka
marga í þjónustu sína. Hafa menn
hugleitt það hversu mikil „fötlun”
það er í nútíma þjóðfélagi að vera
menntunarsnauður, þó að venju-
legast sé ekki talið svo?
Þórhallur Guttormsson segir
sögu blindra vel‘að minni hyggju.
Frásögn hans er skipuleg, skýr og
vel studd staðreyndum og heimild-
um. Málflutningur hans ber yfir-
bragð vinsamlegs hlutleysis og
hófsemdar. Skynja má að hann
hefur þurft að fjalla um ýmis við-
kvæm mál. Það gerir hann af
nærfærni og sanngirni. Að vísu
skal játað að sá sem þetta ritar
er ekki svo vel kunnugur málefn-
um blindra að hann geti metið
hversu vel höfundur fer með heim-
ildir. En það kæmi mér þó á óvart
ef þar eru miklir misbrestir á.
Höfundur er prýðilega málhagur
og stílfær maður og er textinn í
samræmi við það vel úr garði gerð-
ur.
Margar myndasíður eru í bók-
inni prentaðar á sérstakan pappír.
Allar vísa þær á einhvern hátt til
sögu blindra eða starfsemi og eru
einkar fróðlegar. Gjaman hefðu
þær mátt vera fleiri.
Mjög vel er frá bókinni gengið
á alla lund og er hún þeim til sóma
sem að henni hafa staðið.
Margit Sandemo
■ ÞRIÐJA bókin í bókaflokknum
Galdrameislarinn eftir Margit
Sandemo er komin út hjá Prent-
stofunni. Hún nefnist Skuggar og
eins og fyrri bækurnar tvær fjallar
bókin um norsku stúlkuna Tiril og
leitina að því sem í fortíð hennar
býr. Sagan tengist íslandi því að
þaðan er ættuð ein af höfuðpersón-
unum, Móri, sonarsonur galdra-
mannsins Jóns Jónssonar frá
Kirkjubóli. í kynningu segir: „Upp-
haf þeirra atburða sem þessi unga
stúlka mátti þola er að finna í þrem-
ur galdrabókum frá íslandi, frá
þeim tíma er Gottskálk biskup hinn
grimmi réð lögum og lofum við
Latínuskólann á Hólum. Hann
kunni talsvert fyrir sér í göldmm,
en menntaður úr Svartaskóla. Móri
stefnir að því að verða fremstur
allra galdrameistara. Hann fer til
Noregs þar sem hann hittir Tiril.
Og nú hefst mikil saga, sem ekki
sér fyrir endann á.”