Morgunblaðið - 24.11.1991, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. NOVEMBER 1991
ERLEIMT
INNLENT
Hlaup í
Skeiðará
Hlaup hófst í Skeiðará í upphafi
vikunnar og á mánudag var
rennsli árinnar orðið 1.200 rúm-
metrar á sekúndu. Oddur Sigurðs-
son jarðfræðingur sagði að það
væri óvenjulegt við þetta hlaup
að það hófst í byijun september
og stóð fram í október en datt svo
niður þar til það braust fram und-
an jöklinum í upphafi vikunnar.
Hlaupið náði mest 1.800 rúm^tra
rennsli á sekúndu en byijaði þá
að fjara út aftur.
Halli ríkissjóðs rúmir 10
milljarðar
Ríkisendurskoðun segir í nýrri
skýrslu að markmið fjárlaga fyrir
árið 1991 náist engan veginn.
Útreikingar stofnunarinnar sýna
að hallinn á ríkissjóði í ár verði
rúmlega 10 milljarðar króna en
ekki fjórir eins og ráð var fyrir
gert í fjárlögum. Þá vantar um
3,5 milljarða upp á að sparnaðará-
form núverandi ríkisstjómar náist
fram.
Innlánsstofnanir borga
refsivexti
Innlánsstofanir borguðu 178
milljónir króna ,í refsivexti til
Seðlabankans á tímabilinu jan-
úar-september í ár sökum þess
að þeim tókst ekki að uppfylla
skyldur slnar um lausafjárstöðu
gagnvart bankanum. A sama
tímabili í fyrra námu þessar
greiðslur 27 milljónum króna og
endurspeglar þessi þróun erfíða
stöðu innlánsstofnana nú um
stundir.
Sláturhús KASK uppfyllir
kröfur EB
Sláturhús Kaupfélags Austur-
Skaftfellinga á Höfn í Hornafirði
hefur fengið staðfestingu trá Evr-
ópubandalaginu að það uppfyllir
allar heilbrigðiskröfur sem EB
gerir og má því flytja út kinda-
kjöt í heilum skrokkum á EB-
markað. Ekkert íslenskt sláturhús
hefur náð að uppfylla þessar kröf-
ur s.l. 4 ár. Reiknað er með að
KASK flytji út 200 tonn af kjöti
á árinu en íslendingum er heimilt
að flytja út 600 tonn á EB-mark-
að.
Dagsbrún með
verkfallsheimild
Félagsfundur í Dagsbrún hefur
ákveðið að veita stjórn og trúnað-
armannaráði félagsins verkfalls-
heimild. í heimildinni er kveðið á
um að hægt sé að boða til tíma-
og svæðisbundinna verkfalla en
ef ákveðið verður að boða til alls-
heijarverkfalls mun félagsfundur
aftur fjalla um þá ákvörðun. Jafn-
framt kom fram á félagsfundinum
að hætt hefur verið við mótfram-
boð gegn stjóm Dagsbrúnar í
kosningum í janúar n.k.
Fimm fórust við Grindvík
Fimm sjómenn fórust en einn
bjargaðist er vélbáturinn Eldham-
ar GK strandaði við Hópsnestá á
föstudagskvöldið. Eldhamar ósk-
aði aðstoðar um kl. 20 um kvöld-
ið og sjö mínútum síðar sigldi
hann í strand. Brotsjór reið yfir
skipið áður en tókst að koma lífl-
ínu um borð en skipvejar voru þá
komnir aftur í skut bátsins. Einum
Jpeirra skolaði alla leið á land og
<komst hann lífs af.
ERLENT
Góðar vonir
um lausn á
gíslamálum
Tveimur gíslum mannræningja í
Líbanon, Terry Waite, sendi-
manni ensku biskupakirkjunnar,
o g Bandaríkjamanninum Thomas
Sutherland, var sleppt í vikunni
og bendir margt til, að þeir, sem
eftir eru, þrír Bandaríkjamenn og
tveir Þjóðveijar, verði látnir lausir
fyrir áramót. Þá er ótalinn einn
ítali en talið er víst, að hann sé
látinn. íranska fréttastofan IRNA
spáir því, að einn verði fijáls í
þessari viku og leiðtogi Hizbollah-
hreyfmgarinnar, sem á líklega sök
á flestum mannránanna, segir, að
arabískir fangar í ísraei og gísla-
málið séu óskyld. Gefur það vonir
um, að gíslamálum fari að ljúka.
Vukovar fallin
Borgin Vukovar í Austur-Króatíu
féll í hendur júgóslavneska sam-
bandshernum og Serbum í síðustu
viku og hefur
síðan verið unnið
að því að flytja á
brott særða og
þá íbúa hennar,
sem eftir voru.
Sökuðu Serbar
króatísku þjóð-
varðliðana um að
hafa drepið 41
serbneskt barn í
skóla í borginni en Króatar báru
það af sér og kröfðust alþjóðlegr-
ar rannsóknar. Flutti Reuters-
fréttastofan þessa frétt í fyrstu
en hefur nú dregið hana til baka.
Sambandsherinn sækir nú að
borginni Osijek þar sem búa
150.000 manns. Líkur á, að ýmis
Evrópun'ki viðurkenni sjálfstæði
Vokuvar í
rústum
Slóveníu og Króatíu aukast dag
frá degi.
Shevardnadze
utanríkisráðherra á ný
Edúard Shevardnadze, sem
sagði af sér sem utanríkisráðherra
Sovétríkjanna í desember fyrir
ári, tók aftur við embættinu sl.
þriðjudag. Kom það mjög á óvart
en sagt er, að Borís Pankín, sem
gegnt hefur embættinu frá í ág-
úst, hafi ekki staðið sig sem
skyldi. Shevardnadze nýtur virð-
ingar á Vesturlöndum og er talið,
að endurkoma hans muni greiða
fyrir aðstoð þeirra við Sovétríkin.
Neyðaraðstoð við Sovétríkin
Sjö helstu iðnríki heims hafa lagt
fram tillögur um neyðaraðstoð við
Sovétríkin og er hún metin til sjö
milljarða dollara. Felur hún í sér,
að afborgunum af erlendum
skuldum, 70 milljörðum dollara,
verður frestað I ár og milljarður
dollara lánaður að auki. Vilja iðn-
ríkin, að Sovétmenn setji helming
gullforðans sem tryggingu en til
þess eru þeir tregir.
Nýr framkvæmdastjóri SÞ
Boutros Ghali, aðstoðarforsætis-
ráðherra Egyptalands, var kjörinn
nýr framkvæmd-
astjóri Samein-
uðu þjóðanna á
fimmtudag og er
hann jafnframt
fyrsti Afríku-
maðurinn, sem
embættinu
gegnir. Tekur
hann við því um
áramót af Perú-
manninum Javier Perez de Cu-
ellar. Var samstaða um Ghali í
öryggisráðinu en þess má geta,
að hann er kristinn og kona hans
er gyðingur.
Boutros Ghali
Umbætur F.W. de Klerks, forseta Suður-Afríku, hafa vegið að rótum kynþáttastefnunnar í Suður-
Afríku þótt enn sé hún bundin í stjórnarskrá landsins.
Suður-Afríka:
Blökkumenn sýna styrk sinn
og krefjast mannréttinda
Allsheijarverkfallið í Suður Afríku nú nýverið sýndi ljóslega hve
nauðsynlegt er að finna leið út úr ríkjandi pólitískum erfiðleikum.
Erfiðleikarnir snúast um að koma á lýðræði í landinu, sem hvítir
menn hafa stjórnað til þessa.
Verkfallið llktist mest því sem
Bandaríkjamenn nefna „forval”
fyrir komandi kosningar - þar sem
einn af sterkari keppinautunum,
einkum Afríska þjóðarráðið (ANC)
og bandamenn þess innan verka-
lýðssamtakanna, var að sýna styrk
sinn fyrir kosningarnar.
Þar sem því var haldið fram að
allt frá 50% starfsmanna á sumum
vinnustöðum og upp I 80%-100%
anuars staðar hafi lagt niður vinnu,
má segja að verkfallið hafi borið
tilætlaðan árangur.
Með verkfallinu var verið að
mótmæla nýjum skatti ríkisstjóm-
arinnar, virðisaukaskatti, sem
verkfallsmenn töldu yfiivöld hafa
ákveðið einhliða án fuilnægjandi
samráðs eða samninga við þjóðina
I heild. Þessi klaufalega aðgerð rík-
isstjórnarinnar,
sem kom á við-
kvæmum tíma
breytinga á
stjórnskipan
landsins, leiddi
óhjákvæmilega
til þess að spurt var: hvernig er
unnt að koma með meiriháttar
nýjar skattaálögur á þá sem ekki
eiga neina forsvarsmenn á þingi?
Verkfallið varpaði ljósi á annað,
sem er mun útbreiddara en mót-
mælin gegn virðisaukaskattinum -
það er að segja reiði blökkumanna
vegna skorts þeirra á fullum pólit-
ískum réttindum.
Verkfallið jók á spennuna I
suður-afrískum stjórnmálum, og
leiddi til harðra orðaskipta milli
stuðningsnlanna og andstæðinga
verkfallsins. Að verkfalli loknu var
loft lævi blandið með gagnkvæm-
um ásökunum vegna framleiðsl-
utaps (metið á allt frá 1 milljón til
2,5 milljóna suður-afrískra rand,
eða frá rúmlega 20 milljónum til
52 milljóna króna), manndrápa
(rúmlega 20 manns féllu), meintra
ógnana og spellvirkja, lögregluað-
gerða, sem meðal annars fólust I
handtöku verkfallsmanna í kröfu-
göngu I miðborginni, og upplausna-
rástands.
F. W. de Klerk forseti sagði verk-
fallið óafsakanlegt og óþarft, en
Jay Naidoo verkfailsleiðtogi og full-
trúi stærstu verkalýðssamtakanna,
Cosatu, brást reiður við og sagði I
sjónvarpsviðtali: „Hvað annað gát-
um við gert? Ef við hefðum atkvæð-
isrétt sætum við ekki uppi með
þessa ríkisstjórn við völd.”
Ég gekk um götur Höfðaborgar
og mætti varia nokkrum blökku-
manni. Það var eins og ég væri I
Auckland eða Seattle, eða ein-
hverri annarri hafnarborg þar sem
hvítir menn eru í miklum méiri-
BAKSVIÐ
eftir Anthony Heard
hluta.
Það voru hinsvegar ekki ein-
göngu félagar verkalýðssamtak-
anna sem héldu sig heima. Margir
hvítir borgarbúar þurftu að sjá af
heimilishjálpinni sem þeir meta svo
mikils, og sumir þeirra tóku sér frí
frá störfum til að annast börn sín
- sem oft er verkefni svartra barn-
fóstra, „nannies”. Götur, þar sem
venjulega er mikil fjöldi svartra
verkamanna við störf og mikil
.umferð svartra leigubíla, voru
stundum nærri auðar.
Miðað við Afríku var þetta
óhugnanlegt, rétt eins og einhver
ósýnileg hönd hefði stráð bleikiefni
yfír Höfðaborg og gert fjölþjóða-
borgina hvíta - fyrir utan nokkurn
fjölda litaðra kynblendinga sem
hlýddu ekki verkfallsboðinu og I
raun voru þeir
einu sem gáfu
götulífinu lit. Sorp
frá heimilum
hlóðst upp eftir
helgina, rotnaði
þar með tilheyr-
andi óþefjan vegna verkfalls starfs-
manna borgarinnar.
Á bak við þetta allt var sterk
staða blökkumanna. Þessartveggja
daga aðgerðir sýndu styrk þeirra
fyrir komandi kosningar, sem ráð-
gert er að efna til innan tveggja
ára eða svo - og má ekki seinna
vera ef takast á að tryggja póli-
tíska og efnahagslega framtíð Suð-
ur- Afríku.
Reyndar virðist ekkert lengur
geta komið I veg fyrir lýðræðisleg-
ar kosningar I landinu, og allir
stærstu flokkarnir hafa samþykkt
að hefla fljótlega viðræður um fjöl-
flokka stjórnskipan. Verkfallið varð
hvati til þess að viðræðurnar hefj-
ist sem fyrst og að ágreiningurinn
flytjist frá götum og vinnustöðum
inn I formlega friðsemd fundarsal-
arins.
Verkfallsleiðtogarnir eru
ánægðir með árangurinn og hóta
frekari aðgerðum, til dæmis ef rlk-
isstjórnin hefur almenning ekki
með í ráðum varðandi ný fjárlög,
sem leggja á fram I marz á næsta
ári. Ríkisstjórnin verður að velja
um það hvort taka beri áhættuna
af frekari lamandi og hugsanlega
harðneskjúlegum vinnustöðvunum,
eða hraða óljósum áætlunum um
myndun bráðabirgðastjórnar sem
leitaði lausna á mikilvægum mál-
um, svo sem sköttum, með samráði
við alla þá aðila, sem málin helzt
varða.
Aðal forsvarsmenn verkfallsins
voru þeir, sem óhjákvæmilega eiga
eftir að standa saman gegn ríkis-
stjórninni og stuðningshópum
hennar I komandi kosningum. Þess-
ir tveir andstæðu hópar eru: Af-
ríska þjóðarráðið, Coastu og önnur
harðsnúin verkalýðs- og stjórn-
málasamtök: hinn aðilinn er ríkis-
stjórnin, Inkatha-hreyfing Zulu-
manna og hófsamari öfl meðal
blökkumanna, kynblendinga og
indverska þjóðarbrotsins.
Demókrataflokkurinn (sem er
fijálslyndur) og Verkamannaflokk-
urinn (flokkur kynblandaðra) á
þingi eru líklegir til að klofna I
afstöðunni, þar sem sumir flokks-
menn munu styðja ANC, en aðrir
bandamenn ríkisstjórnarinnar.
Þessi klofningur á eftir að aukast
eftir því sem nær dregur kosning-
um.
Meiri harka mun færast í suður-
afrlsk stjórnmál, þótt enn geti ver-
ið unnt að koma I veg fyrir svipuð
endalaus ódæðisverk og framin
hafa verið á írlandi og sumsstaðar
í Mið Austurlöndum.
Nýlegar tölur sýna að hvítir, ind-
verskir og „litaðir” (kynblendingar)
skráðir kjósendur eru alls um 5,5
milljónir. Afrískir blökkumenn hafa
aldrei haft virkan kosningarétt við
stjórnarkjör, svo ekki liggja neinar
tölur fyrir um fjölda þeirra. En
hagstofa landsins telur að afrískir
blökkumenn 18 ára og eldri séu
um 11 milljónir. Það þýðir að kjós-
endur eru alls rúmlega 16 milljón-
ir, hugsanlega fleiri ef taldir eru
með allir fullorðnir íbúar heima-
landa blökkumanna, sem að nafn-
inu til eru „sjálfstæð”.
Það virðist ljóst að stuðnings-
flokkar de Klerks muni hljóta flest
atkvæði annara en blökkumanna,
og ANC megnið af atkvæðum
blökkumanna - sem gæti leitt til
mjög naumra úrslita, og skýrir það
hversvegna aðilar kjósa nú að beina
athyglinni að styrkleika sínum.
Vart má reikna með auðunnum
sigri ANC, eins og gerðist þegar
Robert Mugabe sigraði með glæsi-
brag í Zimbabwe árið 1980, vegna
þess hve Shona-þjóðin er þar fjöl-
menn og hvítir menn fáir.
Forspá mín er að ANC hljóti 55%
átkvæða og stuðningsflokkar de
Klerks 45%, svipað þv! sem gerðist
I kosningunum um sjálfstæði
Namibíu árið 1989. Þetta er ein-
mitt ástæðan fyrir því hvers vegna
svo mikið ber I milli í suður afrísk-
um stjómmálum nú þegar kosning-
ar eru greinilega framundan - þótt
enn séu þær ekki alveg á næsta
leiti.
Anthony Heard var áður ritstjóri
dagblaðsins Cape Times, en starfar
nú sjálfstætt sem dálkahöfundur
með aðsetur í Höfðaborg. Hann er
höfundur bókarinnar The Cape of
Storms, sem íjallar um vanda Suð-
ur- Afríku og kom nýlega út á
vegum útgáfustofnunar Arkansas-
háskóla.